|283|
As ampsdraers ’n openbare growwe sonde bedryf wat in die kerk skandelik of ook by die owerheid strafbaar is, moet hulle deur die kerkraad dadelik voorlopig in hul amp geskors word; ouderlinge en diakens moet dan deur die kerkraad en ’n naburige kerkraad of deputate van twee naburige kerkrade in hulle amp geskors of daarvan afgesit word. Bedienaars van die Woord moet deur die kerkraad en deur die naburige kerkraad of deputate van twee naburige kerkrade egter net geskors word, waarna die klassis met advies van die deputate van die partikuliere sinode oordeel of hulle heeltemal uit hulle amp afgesit moet word.
Onder die growwe sondes wat skorsing in of afsetting uit die diens verdien, is die volgende die vernaamste: valse leer of kettery, openbare skeurmakery, openbare godslastering, simonie, trouelose verlating van die diens of indringing in die diens van ’n ander, meineed, egbreuk, hoerery, diefstal, geweldpleging, gewoonte-dronkenskap, vegtery, onregverdige winsbejag — kortom al die sondes en misdade wat die bedrywer by die wêreld en die kerk eerloos maak.
In artikels 72-74 is die kwessie van heimlike en openbare sondes bespreek (kyk p. 264 e.v.).
Die saak word ook meer breedvoerig beredeneer in Bylae „D” agter in hierdie boek.
In artikel 79 gaan dit slegs om „openbare growwe sondes”.
Wanneer ’n ampsdraer ’n heimlike sonde begaan het, word opgetree soos in artikels 72 en 73 bepaal word.
Slegs wanneer ’n ampsdraer sou weier om gehoor te gee aan die vermanings volgens Matthéüs 18, moet die saak by die kerkraad aanhangig
|284|
gemaak word volgens artikel 74. Maar dan moet die kerkraad ook in gedagte hou dat normaalweg eers die tug volgens artikel 79 toegepas moet word voordat die tug volgens artikels 76 en 77 in werking gestel mag word. Hierdie probleem word later in die behandeling van artikel 79 bespreek.
Die „openbare growwe sonde” wat in hierdie artikel ter sprake is, word breedweg gekwalifiseer as ’n sonde „wat in die kerk skandelik of ook by die owerheid strafbaar is”. In artikel 80 word die „vernaamste” van hierdie sondes aangedui.
Die bedoeling van hierdie bepaling: „growwe” sonde in artikel 79 moet duidelik gesien word as ’n middel om ampsdraers te beskerm teen allerlei kleinlikhede en ’n ongegronde ketterjag, op grond van beuselagtighede.
Anders sou ampsdraers weerloos blootgestel gewees het aan ’n magdom van ongegronde en onbewysbare aanklagte.
Dit moet baie goed verstaan word dat die bedoeling in artikel 80 hoegenaamd nie is om ’n volledige „katalogus” van sondes saam te stel wat met skorsing of afsetting gestraf moet word nie. So iets is nie slegs onmoontlik nie, maar ook onnodig.
In artikel 80 word uitdruklik gesê dat die sondes wat genoem word, die „vernaamste” is. Dit is dus geen volledige, afgeronde „sondelys” nie.
Vir die doel van hierdie boek is ’n bespreking van al hierdie sondes wat genoem word, nie nodig nie; dit kan in kerkorde-handleidings nagegaan word. Ek wil egter slegs op ’n paar „vangplekke” wys waarin so maklik beland word by die toepassing van artikel 79.
Valse leer of kettery, openbare skeurmakery, openbare godslastering, meineed, hoerery, diefstal, geweldpleging, vegtery en onregverdige winsbejag is sondes waarmee normaalweg nie probleme ondervind behoort te word nie. Ek gaan dus slegs ’n paar opmerkings maak by elkeen van die oorblywende sondes in artikel 80.
|285|
Die naam van hierdie sonde is afgelei van Simon die towenaar, wat volgens Handelinge 8: 18, 19 die gawe van die Heilige Gees deur geld probeer verkry het. In ons omstandighede vandag kan elke poging om deur die gee van geld (openlik of bedektelik) ’n amp of ’n geestelike gawe te verkry, tuisgebring word onder die term „simonie”.
Wanneer ’n predikant byvoorbeeld aanbied om gratis in ’n vakante gemeente te gaan preek om sodoende ’n beroep daarheen uit te lok, kan dit ook beskou word as simonie.
By die Sinode van 1997 het ’n beskrywingspunt gedien dat die Sinode hom moet uitspreek teen predikante wat hulleself teen vergoeding bekendstel as Pastorale Beraders (Handelinge p. 543-545). In die motivering van die beskrywingspunt word onder andere gesê dat die vra van vergoeding in sulke gevalle neerkom op simonie (punt 2.3 op p. 544).
Die Sinode het nie aan die beskrywingspunt gevolg gegee nie; as motivering is genoem dat dit ’n saak is wat in ’n mindere vergadering afgehandel kan word, asook dat die roeping, versorging en ampswerk van Woordbedienaars in die Kerkorde gereël word.
Die Sinode het hom dus nie oor die „aanklag” van simonie uitgespreek nie. Dit sal nogal interessant wees om ’n amptelike uitspraak van ’n kerklike vergadering oor hierdie kwessie te kry.
Hierdie sonde word dikwels verwar met eiewillige neerlegging van die amp, wat afsonderlik in die behandeling van artikel 79 bekyk sal word.
Die Sinode van 1973 het bepaal dat met „trouelose verlating van die diens” iets anders bedoel word as „eiewillige neerlegging van die amp”, soos veral blyk uit die volgende woorde in artikel 80: „...of indringing in die diens van ’n ander,...”. Trouelose verlating van die diens is nie prysgawe van ampsregte nie, maar betref net die ampspligte. Dit is om die eie gemeente sonder wettige afskeid in die steek te laat om op onreëlmatige wyse ’n ander gemeente te gaan dien. Daarom vereis trouelose verlating van die diens "skorsing en afsetting" om die ampsregte te beëindig (kyk Handelinge Sinode 1973, p. 316, 317).
|286|
„Egbreuk” in die konteks van artikels 79/80 impliseer dat die ampsdraer self skuld dra aan hierdie bepaalde sonde.
Daar bestaan ’n opvatting dat in alle gevalle waar ’n ampsdraer betrokke is in ’n saak van egbreuk, selfs al het hyself nie skuld daaraan nie (byvoorbeeld wanneer sy vrou, sonder dat hy die oorsaak daarvan is, wegloop met ’n ander man) hy uit die amp afgesit moet word.
Hierdie opvatting kan nie gehandhaaf word nie, om die eenvoudige rede dat dit die mees blatante regskrenking inhou. Om ’n ampsdraer wat geen skuldige aan egbreuk is nie, maar ’n tragiese slagoffer daarvan, uit die amp af te sit, sou totale liefdeloosheid en growwe regskrenking wees.
Die aandag moet hier gevestig word op die begrip gewoonte(dronkenskap).
Met ander woorde: wanneer ’n ampsdraer by geleentheid in die openbaar ’n paar drankies te veel geniet het en as gevolg daarvan nie meer ten volle by sy positiewe is nie, beteken dit nie vanselfsprekend dat hy volgens artikel 79 geskors/afgesit moet word nie. Dat hy daaroor ernstig vermaan moet word, val nie te betwyfel nie.
Wanneer hy egter onder invloed van drank sy motor bestuur en ’n verkeersongeluk begaan, of geweld pleeg, of andersins iets onverantwoordeliks aanvang, verander die prentjie natuurlik.
Elke sodanige geval sal volgens eie omstandighede beoordeel en hanteer moet word.
In sommige handleidings by die Kerkorde is al beweer dat die kerkraad saam met die diakens die tug volgens artikel 79 moet hanteer.
Die volgende twee argumente word dan aangevoer:
1. omdat die diakens meegewerk het in die roeping tot die amp
(kyk artt. 4, 5, 22, 24), moet hulle ook meewerk in die skorsing
in en afsetting uit die amp;
|287|
2. artikel 38 KO verleen aan die kerkraad diskresie om deur „plaaslike reëling” die diakens by die kerkraad te reken.
Hierdie argumente kan egter nie die toets deurstaan nie.
Wat argument 1 betref: artikel 79 praat eksklusief van die „kerkraad” as die handelende subjek in die tugoefening. En die „kerkraad” is volgens artikel 37 KO die bedienaar(s) van die Woord en die ouderlinge.
Die Nasionale Sinode van 1979 word in ’n beskrywingspunt deur ’n Partikuliere Sinode versoek om hom uit te spreek oor die konnotasie van die woord „kerkraad” soos dit in artikel 79 KO voorkom. Die motivering by hierdie beskrywingspunt is die volgende: „In ons kerkverband is daar twee duidelike gebruike in dié verband: een sluit die diakens in en die ander sluit die diakens uit.” Die Sinode gee nie gevolg aan die beskrywingspunt nie, maar verwys die betrokke Partikuliere Sinode slegs na artikel 37 KO. (Handelinge p. 560, art. 157).
Met ander woorde: die Sinode van 1979 beskou die saak gladnie as ’n probleem waarop hy duidelikheid moet gee nie; artikel 37 KO is duidelik genoeg!
Argument 1 is dus ’n blatante weerspreking van die bogenoemde besluit van die Sinode van 1979. Dit is ook ’n verkragting van die beginsel in artikel 31 KO, naamlik dat besluite van kerklike vergaderings „vas en bindend” is!
Wat argument 2 betref: die reëling in artikel 38 geld uitdruklik slegs wanneer ’n kerkraad klein is! Dit is vanselfsprekend ook van toepassing by artikel 79.
Die reëling in artikel 38 kan egter hoegenaamd nie as beginselargument gebruik word om die diakens in alle gevalle van tug oor ampsdraers by die kerkraad te reken nie.
Dit behoort tog nie moeilik te wees om te begryp nie!
Normaalweg kom ’n tugsaak ordelik op die tafel van ’n kerkraad by wyse van ’n geskrewe klag.
|288|
Voordat ’n kerkraad so ’n klag egter ter tafel mag neem, moet seker gemaak word dat dit onderteken is deur minstens twee persone. Dit is ’n voorskrif van die Here in sy Woord by monde van die apostel Paulus in I Timótheüs 5: 19: „Moenie ’n beskuldiging teen ’n ouderling aanneem nie, behalwe op die getuienis van twee of drie”.
Hier word die algemene beginsel in Deuteronómium 19: 15 (vergelyk 17: 6) van toepassing gemaak op die besondere geval van ouderlinge (en per implikasie dus ook van diakens en predikante; ’n predikant is immers ook ouderling, kyk I Timótheüs 5: 17).
Ampsdraers word dus deur die Here Self in besonder beskerm teen kwaadwillige beskuldigings.
Wanneer daar dus by ’n kerkraad ’n klag teen ’n ampsdraer ingedien word, moet die kerkraad allereers, nog voordat hy enigsins op die inhoud daarvan ingaan, vasstel of die klag beantwoord aan hierdie onmisbare voorskrif van die Here in sy Woord.
’n Kerkraad mag dus onder geen omstandighede ’n klag teen ’n ampsdraer in behandeling neem as daar nie ten minste twee of drie getuies is wat die klag steun nie.
As die klag aan bogenoemde vereistes beantwoord, word dit amptelik ter tafel geneem vir behandeling.
As dit egter nie aan bogenoemde vereistes beantwoord nie, mag daar gladnie verder aandag aan gegee word nie. Die klag moet summier na die klaer terugverwys word, met opgaaf van rede.
’n Kerkraad mag egter ’n tugsaak teen ’n ampsdraer ter tafel neem, selfs al is daar geen formele klag ingedien nie. ’n Saak kan byvoorbeeld by die hele kerkraad of by die meerderheid van die kerkraad só openbaar en duidelik wees, dat daar geen noodsaaklikheid bestaan vir ’n formele klag nie.
Die kerkraad moet die saak dus, kragtens die openbaarheid en duidelikheid daarvan, ter tafel neem.
Die kerkraad konstateer dan, op grond van eie kennis, die sonde self; hy konstateer ook die tyd en plek wanneer en waar die sonde begaan is. Die beskuldigde ampsdraer word dan daarmee gekonfronteer.
|289|
Dit kom dus daarop neer dat die kerkraad self die klag opstel.
Daar word soms die bewering gemaak dat die kerkraad nie self ’n klag mag formuleer en dit dan self mag „verhoor” nie — omdat die kerkraad dan terselfdertyd klaer en regter is.
Hierdie argumentasie, wat logies en korrek klink, is egter ’n ernstige dwaling.
Die fout hiermee is dat met algemeen-juridiese terme geopereer word op die terrein van die kerkreg.
In die kerkregering is die kerkraad nooit ’n klaer of ’n regter nie; hy is ’n geroepe regeerliggaam wat optree in die Naam en op gesag van die Koning van die kerk, Jesus Christus, volgens die beginsels van sy Woord.
Daar bestaan ’n verkeerde persepsie dat in alle gevalle van moontlike tug oor ampsdraers eers die reël wat Christus in Matthéüs 18 voorskryf, onderhou moet word.
Met ander woorde: voordat ’n kerkraad ’n klag volgens artikel 79 mag behandel, moet hy eers vasstel of daar persoonlike vermanings volgens die voorskrif van Matthéüs 18 gedoen is.
Hierdie siening is heeltemal verkeerd. Dit vind geen steun in óf die Skrif óf die Kerkorde nie (kyk Bylae „D” agter in hierdie boek vir beredenering hiervan).
Wanneer die klag nou formeel ter tafel geneem is, moet die kerkraad vasstel of daar ’n sogenaamde prima facie-saak is.
Dit beteken dat die kerkraad, met ’n voorlopige beoordeling van die gronde en materie van die klag, moet bepaal of daar „by die eerste aansig” ’n saak uitgemaak kan word dat die klag waarskynlik gegrond en gewigtig is.
|290|
Artikel 79 bepaal naamlik: „As ampsdraers ’n openbare growwe sonde bedryf...” (my kursivering, J.V.). Hierdie bewoording gaan dus duidelik van die veronderstelling uit dat daar reeds deur die kerkraad, deur middel van ’n voorlopige ondersoek, met ’n redelike mate van sekerheid die moontlikheid van skuld by die beskuldigde ampsdraer vasgestel is. Kerkrade mag immers nie bloot op gerugte reageer nie. Daar moet eers vasgestel word of so ’n klag waarskynlik gegrond is.
As die klag, volgens bogenoemde beoordeling, nie behoorlik gegrond is nie, gaan die kerkraad nie verder daarop in nie. Dit word na die klaers terugverwys, met opgaaf van redes.
As die klag egter wel gegrond voorkom en dit lyk asof daar wel ’n prima facie-saak uitgemaak kan word, moet die beskuldigde dadelik ten volle ingelig word oor die inhoud van die klag teen hom, sodat hy hom vir verdediging kan voorberei. Dit is immers ’n basiese reg van elke mens dat hy geleentheid moet kry om homself te verdedig as hy beskuldig word. Niemand kan homself egter verdedig as hy nie op hoogte is van die beskuldiging teen hom nie. Indien daar notules, korrespondensie en/of ander geskrewe stukke is wat vir die verdediging van belang is, het die beskuldigde ampsdraer binne redelike perke reg op insae daarin, uittreksels daaruit of afskrifte daarvan.
Kerkrade moet versoeke in hierdie verband so simpatiek en objektief en tegemoetkomend as moontlik oorweeg.
Genoeg tyd moet ook aan die aangeklaagde ampsdraer gegee word om sy verdediging voor te berei, sonder dat die saak onnodig vertraag word.
[Die bewoording van artikel 79 kan die indruk skep dat die kerkraad, nadat die moontlikheid van ’n prima facie-saak uitgemaak is, die beskuldigde dadelik voorlopig moet skors.
Dit sou egter regskrenkend wees, omdat die beskuldigde nog geen geleentheid gekry het om homself te verdedig nie; niemand mag immers onverhoord veroordeel word nie — nie eers voorlopig nie. En hierdie voorlopige skorsing is alreeds ’n voorlopige dissiplinêre maatreël; dit is ’n voorlopige tughandeling deur die kerkraad.
|291|
Die bedoeling van die „dadelik voorlopig ... geskors word” in artikel 79 is slegs dat dit gedoen moet word voordat die hulp van die naburige kerk(e) ingeroep word. Dit is ook logies: want anders kan die naburige kerk(e) opgeroep word vir ’n aangeleentheid wat geen substansie het nie].
Nadat die kerkraad die verweer van die beskuldigde aangehoor het, moet hy vasstel of daar wel ’n prima facie-saak is. Indien daar nie ’n prima facie-saak is nie, is die aangeleentheid afgehandel en die beskuldigde sowel as die klaers word so in kennis gestel. Indien daar wel ’n prima facie-saak is, word die beskuldigde dadelik voorlopig geskors.
Hierdie voorlopige skorsing impliseer vanselfsprekend afhouding van die nagmaal volgens artikel 76 KO.
Die gemeente moet ook op gepaste wyse hieroor ingelig word.
Hierna word ’n classis contracta opgeroep.
Nota: Dit spreek vanself dat wanneer die predikant die beskuldigde is, die konsulent reg van die begin af as voorsitter van die kerkraad moet optree. Niemand kan „regter” in sy eie saak wees nie.
Die inskakeling van naburige kerke in die tughandeling moet in die regte perspektief gesien word.
Dit is en bly die plaaslike kerkraad se verantwoordelikheid om te tug. Die bystand van naburige kerkrade, en later die bykomende bystand van ander meerdere vergaderings, word egter benodig om die las en verantwoordelikheid vir die plaaslike kerkraad enigsins te verlig, asook om die groots moontlike objektiwiteit in die tughandeling te verseker.
Dit moet egter duidelik gestel word dat dit die plaaslike kerkraad is wat die tug uitoefen, met die gesagvolle hulp van die ander kerke in kerkverband, wat in meerdere vergaderings byeenkom.
Dit spreek dus vanself dat die plaaslike kerkraad volledige sittingsreg (wat stemreg insluit, wanneer van toepassing) in die classis contracta en later in die klassis het as daar oor skorsing of afsetting gehandel en gestem word.
|292|
Die classis contracta wat volgens hierdie artikel opgeroep moet word, word anders saamgestel as byvoorbeeld in die geval van artikel 10 KO (kyk p. 33, 48).
Die Sinode van 1936 het besluit dat in geval van tugsake oor ampsdraers die classis contracta moet bestaan uit die predikant (of konsulent, indien een kerk vakant is) en minstens twee ouderlinge van elk van die twee naburige kerkrade (Handelinge p. 93, 94, art. 87).
Dit is nie wenslik om drie ouderlinge af te vaardig in geval van ’n vakante kerk wie se konsulent by die saak betrokke is nie. In so ’n geval moet afgevaardigdes van die naaste kerkraad wie se predikant of konsulent nie betrokke is nie, opgeroep word.
Dit moet duidelik gestel word dat die afgevaardigdes van die naburige kerke nie slegs adviserende stem het nie; hulle beraadslaag en besluit saam met die plaaslike kerkraad.
In die classis contracta word egter nie deur middel van stemming tot ’n beslissing gekom nie, maar deur middel van algemene instemming.
Eers moet die classis contracta as vergadering konstitueer.
As voorsitter tree op die predikant van die plaaslike kerkraad, of die konsulent as die predikant as persoon betrokke is.
Die geloofsbriewe van die naburige kerkrade se afgevaardigdes moet nagegaan word om vas te stel dat hulle wettig deur hulle kerkrade afgevaardig is.
Hierna vergader die classis contracta volledig, om op hoogte te kom met die volle besonderhede van die aangeleentheid.
Die verrigtinge verloop verder soos volg:
1. die klaers lig hul klag toe;
2. die vergadering en die beskuldigde kry geleentheid om hulle te
ondervra;
|293|
3. die klaers verlaat die vergadering, tensy die kerkraad self
die „klaer” is;
4. die beskuldigde lewer sy verweer;
5. die vergadering kry geleentheid om hom te ondervra;
6. die beskuldigde verlaat die vergadering;
7. die vergadering verdaag, sodat die plaaslike kerkraad en die
afgevaardigdes van die naburige kerke afsonderlik kan vergader.
Terwyl die kerkraad alleen vergader, vergader elkeen van die afvaardigings van die naburige kerke afsonderlik, om elkeen objektief tot ’n eie bevinding te kom.
Dit is van kardinale belang dat hierdie drie vergaderings elkeen selfstandig en objektief, onafhanklik van mekaar, tot ’n eie bevinding moet kom — sodat daar geen sweem van onbehoorlike beïnvloeding is nie.
Elkeen van hierdie vergaderings mag die klaers, sowel as die beskuldigde, verder ondervra en/of aanhoor. Die klaers, sowel as die beskuldigde, mag ook versoek om hierdie vergaderings te ontmoet om bykomend sekere aspekte verder te beklemtoon, indien nodig. Nuwe inligting, wat nie in die aanvanklike gesamentlike vergadering te berde gebring is nie, mag egter onder geen omstandigheid toegelaat word nie. Dit sou naamlik kan veroorsaak dat een of meer van die drie afsonderlike vergaderings nie oor alle inligting beskik nie — iets wat uit die aard van die saak nie toelaatbaar is nie.
Nadat elkeen van die drie vergaderings afsonderlik tot ’n eie bevinding gekom het, vergader die classis contracta weer volledig vir finale besluitneming.
In hierdie volledige vergadering van die classis contracta maak eers die kerkraad sy bevinding bekend.
Daarna maak elkeen van die afvaardigings van die naburige kerke agtereenvolgend hul bevindings bekend.
Indien die drie bevindings ooreenstem, word die verdere verloop van die saak bepaal kragtens die bevoegdheid van die classis contracta.
|294|
Die classis contracta het volgens artikel 79 die volgende bevoegdheid:
➢ as die beskuldigde ’n ouderling of diaken is, mag die classis contracta die saak afhandel. As hy die beskuldigde onskuldig bevind, is die saak daarmee finaal afgesluit. As hy die beskuldigde skuldig bevind, besluit hy op bestraffing, tydelike skorsing in die amp of volledige afsetting uit die amp, afhangende van die erns van die sonde. In geval van skorsing, bepaal hy die duur daarvan. Indien opheffing van die skorsing afhanklik is van die egtheid van berou, bepaal hy hoe en deur wie dit beoordeel sal word, en of ’n latere vergadering nodig is. Indien wel, sluit die vergadering nie af nie, maar verdaag tot ’n datum waarop besluit word; by die voortgesette classis contracta moet verkieslik dieselfde afgevaardigdes van die naburige kerkrade teenwoordig wees. In geval van afsetting uit die amp tree dit onmiddellik in werking, en dit hoef nie deur skorsing in die amp voorafgegaan te word nie. Afsetting kan egter ook op skorsing volg, naamlik wanneer ’n geskorste tydens die skorsingsperiode nie bevredigende bewys lewer van opregte berou en eerlike bekering nie. In alle gevalle moet die beskuldigde sowel as die klaers van die bevinding (onskuldig, bestraffing, skorsing en afsetting, wat ook al die geval mag wees) in kennis gestel word. Die kerkraad moet die besluit ook aan die gemeente meedeel op ’n geskikte tyd en gepaste wyse.
➢ as die beskuldigde ’n predikant is, mag die classis contracta die saak slegs afhandel indien hy die beskuldigde onskuldig bevind. Indien hy egter die beskuldigde skuldig bevind, moet hy hom onmiddellik in sy amp skors. Hy mag egter in sy strafbepaling nie verder gaan as skorsing in die amp nie. ’n Besluit oor afsetting uit die amp berus slegs by die klassis, met advies van die deputate van die partikuliere sinode. Die classis contracta het selfs nie die bevoegdheid om te besluit dat die sonde nie so ernstig is dat die saak na die klassis en deputate van die partikuliere sinode verwys hoef te word om te oordeel oor afsetting nie. Oor moontlike afsetting mag slegs die klassis met deputate van die part sinode oordeel. Hoogstens kan die classis contracta by die volle klassis met deputate van die partikuliere sinode aanbeveel dat die skorsing nie met afsetting opgevolg moet word nie. Dus: wanneer die classis contracta tot ’n
|295|
skuldigbevinding geraak, skors hy die predikant en verwys die saak dan na die klassis met deputate van die partikuliere sinode. Die beskuldigde sowel as die klaers moet van die bevinding in kennis gestel word. Die kerkraad moet die gemeente op ’n gepaste wyse hieroor inlig.
Skorsing in die amp (wat voorlopige skorsing insluit) beteken dat die uitoefening van alle ampspligte tydelik verbied word.
Vanselfsprekend mag ’n geskorste ampsdraer nie toegelaat word tot die nagmaal nie.
In die geval van ’n predikant geld die volgende bykomend:
➢ die versorging mag nie gestaak word nie; dit sou neerkom op
regskrenking, omdat die amp so ’n predikant nog nie ontneem is
nie. Traktement het niks te doen met die hoeveelheid werk wat ’n
predikant doen nie; dit is naamlik nie vergoeding vir gelewerde
dienste nie, maar voorsiening in lewensbehoeftes (kyk p. 52
hiervan);
➢ aan alle kerke in kerkverband moet vertroulik van die skorsing
kennis gegee word, om te voorkom dat ’n geskorste predikant
beroep word of in ander kerke op uitnodiging die Woord en/of
sakramente bedien.
Indien die bevindings van die drie „komponente” van die classis contracta nie ooreenstem nie, moet pogings aangewend word om tot eenstemmigheid te kom.
Wanneer eenstemmigheid nie bereik kan word nie, mag die kerkraad nie die saak van nuuts af aanpak met die hulp van ander naburige kerkrade, wat moontlik met hom sal saamstem nie.
Die hele saak moet dan (in die geval van ’n ouderling of diaken) na die volle klassis verwys word; die klassis hanteer dit dan van nuuts af soos die classis contracta dit aanvanklik hanteer het (kyk p. 292 e.v. vir verloop van verrigtinge).
|296|
By gebrek aan eenstemmigheid in die geval van ’n predikant, word die saak verwys na die klassis met deputate van die partikuliere sinode, wat dit dan van nuuts af hanteer soos die classis contracta dit aanvanklik hanteer het.
In alle gevalle moet die reg van appèl volgens artikel 31 KO vir alle partye ongeskonde gehandhaaf bly.
Dit het al gebeur dat ’n classis contracta die deputate van die partikuliere sinode opgeroep het vir hulp en advies in die behandeling van ’n tugsaak. Dieselfde deputate van die partikuliere sinode het dan later weer saam met die volle klassis vergader om advies te gee.
So iets is egter totaal ongerymd, omdat die deputate van die partikuliere sinode in sy vergadering saam met die volle klassis dan nie meer onbevooroordeeld kan wees nie!
Indien die classis contracta ’n predikant skuldig bevind, moet hy hom onmiddellik skors, soos op p. 294 reeds gesê is. Die saak word dan na die volle klassis met deputate van die partikuliere sinode verwys vir finale afhandeling.
Indien die klassis se gewone geskeduleerde byeenkoms nie in die nabye toekoms sal plaasvind nie, moet die korresponderende kerkraad/ deputate vir korrespondensie versoek word om te reël vir ’n buitengewone klassis. Die deputate van die partikuliere sinode moet ook onverwyld in kennis gestel word.
Eers vergader die klassis en die deputate van die partikuliere sinode gesamentlik, om ten volle op hoogte te kom van alle besonderhede.
By hierdie vergadering verloop sake soos volg:
1. die kerkraad lig die vergadering so volledig as moontlik in
oor die besonderhede van die aangeleentheid;
2. die oorspronklike klaers (indien dit nie die kerkraad is nie)
lig hulle klag toe;
|297|
3. die vergadering en die beskuldigde kry geleentheid om hulle te
ondervra;
4. die klaers verlaat die vergadering, tensy die kerkraad die
„klaer” is;
5. die beskuldigde lewer sy verweer;
6. die vergadering kry geleentheid om hom te ondervra;
7. die beskuldigde verlaat die vergadering;
8. die vergadering verdaag, sodat die klassis en die deputate
afsonderlik kan vergader.
Dit is van die uiterste belang dat hierdie vergadering die saak onafhanklik van die classis contracta van nuuts af ondersoek.
Terwyl die klassis alleen vergader, vergader die deputate van die partikuliere sinode afsonderlik, sodat klassis en deputate elkeen objektief en onafhanklik van mekaar tot ’n eie bevinding kan kom.
Elkeen van hierdie vergaderings kan die klaers en/of die beskuldigde weer aanhoor en ondervra. Nuwe inligting, wat nie in die gesamentlike vergadering te berde gebring is nie, mag egter onder geen omstandigheid toegelaat word nie (kyk p. 293).
Sodra die klassis en die deputate elkeen tot ’n bevinding gekom het, vergader hulle weer gesamentlik.
In die gesamentlike vergadering maak eers die klassis sy bevinding bekend.
Daarna maak die deputate hulle bevinding bekend, wat terselfdertyd hulle „advies” (kyk bewoording art. 79) aan die klassis is.
Indien die twee bevindings nie ooreenstem nie, moet daar probeer word om tot eenstemmigheid te kom.
As dit uiteindelik blyk dat eenstemmigheid nie bereik sal word nie, moet die hele aangeleentheid na die volle partikuliere sinode verwys word vir finale beslissing. Die volle partikuliere sinode hanteer die saak dan van nuuts af soos die klassis met deputate van die partikuliere sinode dit aanvanklik hanteer het (kyk p. 296 vir verloop van sake).
|298|
Indien die twee bevindings ooreenstem, besluit die klassis om die advies van die deputate te aanvaar (kyk p. 56 vir draagwydte van begrip „advies”).
Indien die beskuldigde onskuldig bevind word, word die skorsing opgehef en die beskuldigde weer in sy amp herstel.
Indien die beskuldigde skuldig bevind word, is daar verskeie
moontlikhede:
➢ Skuldigbevinding beteken nie vanselfsprekend dat afsetting die
enigste gepaste straf hoef te wees nie; die vergadering kan ook
besluit op bestraffing, en/of skorsing vir ’n bepaalde tydperk.
In die geval van bestraffing, word dit in die volle vergadering
gedoen. In die geval van tydelike skorsing, bepaal die
vergadering ’n keerdatum, met die uitdruklike veronderstelling
dat opregte berou en eerlike bekering binne die vasgestelde
termyn bewys moet word. Die vergadering besluit ook hoe en deur
wie die berou en bekering beoordeel moet word. Indien ’n volgende
vergadering nodig sou wees, sluit die vergadering nie af nie,
maar verdaag tot ’n latere datum. Dit beteken dat
dieselfde afgevaardigdes en deputate van die
partikuliere sinode weer byeen moet kom, en dat die moderamen in
funksie sal bly tot na die afsluiting van die voortgesette
sitting.
➢ Sou die vergadering besluit op afsetting uit die amp, tree dit
onmiddellik in werking. Dit beteken dat die beskuldigde
alle regte en voorregte wat aan die amp verbind is, onmiddellik
verloor.
Die beskuldigde en die klaers moet van die besluit in kennis gestel word.
Van hierdie besluit (skorsing of afsetting) moet ook kennis gegee word aan die betrokke gemeente, asook aan alle kerke in kerkverband.
Ook die Administratiewe Buro moet in kennis gestel word met die oog op emeritaatsversorging en/of pensioen.
Afsetting uit die amp beteken dat die amp so ’n persoon ten volle ontneem word.
Soos reeds gesê is, tree dit onmiddellik in werking. So ’n persoon is dus van daardie oomblik af nie meer ouderling, diaken of predikant nie.
|299|
In die geval van ’n predikant beteken dit verlies van alle regte en voorregte wat aan die amp verbonde is, soos traktement, huisvesting, reistoelaag en emeritaatstraktement (indien van toepassing).
Op voetspoor van die groot kenner van die kerkreg, Gysbertus Voetius, word daar soms ook in die geledere van die GKSA gepraat van die sogenaamde minder ernstige en meer ernstige afsetting uit die amp van predikant.
Die minder ernstige afsetting (depositio minor) is ’n algehele afsetting uit die bediening in ’n bepaalde kerk (gemeente). Dit gebeur wanneer die oortreding nie so algemeen bekend geword het of soveel aanstoot gegee het nie. In hierdie geval kan ’n predikant, ná opregte berou en eerlike bekering en versoening, weer tot die bediening in ’n ander kerk (gemeente) beroepbaar gestel word.
Die meer ernstige afsetting (depositio major) is ’n algehele afsetting uit die hele bediening, ten volle en vir altyd. So ’n predikant verloor sy „naam en titel” as predikant; hy verloor vanself ook alle regte en voorregte wat aan die bediening verbonde is (soos versorging).
Dit is egter nie wenslik dat hierdie weg gevolg word nie, omdat
hier in ’n sekere sin ’n vermenging is van drie sake:
➢ ontslag volgens artikel 11 KO (kyk p. 56 e.v.);
➢ afsetting volgens artikel 79 KO;
➢ herberoepbaarstelling ná afsetting.
Dit is versigtiger om maar op die „bekende en beproefde” weg te bly. Die verskillende sake en artikels moet maar uitmekaar gehou word, soos tot dusver in hierdie boek aangedui en beredeneer is. Anders kan daar maklik lelike ongelukke begaan word wat tot nadeel van die kerke en tot oneer van die Here kan lei.
’n Predikant kan soms lidmaat wees van ’n ander gemeente as dié waaraan hy ampshalwe verbind is (die „roepende” gemeente).
|300|
’n Tipiese voorbeeld is dié van ’n emerituspredikant wat uit die gebied van sy „roepende” gemeente verhuis om hom elders te vestig. ’n Ander voorbeeld is dié van ’n predikant wat gestuur word om buite die grense van die gemeente aan wie hy ampshalwe verbind is, kerke te gaan versamel (byvoorbeeld deur middel van sendingwerk).
In sulke gevalle moet dit uitdruklik vasstaan dat slegs dié kerkraad aan wie so ’n predikant ampshalwe verbind is, die tug volgens artikel 79 KO op hom mag toepas. Die kerkraad waar hy woon en die kerkraad wat die tug toepas, moet uit die aard van die saak met mekaar oorleg pleeg.
Die tug volgens artikels 76-78 KO word egter toegepas deur die kerkraad waar so ’n predikant woon (kyk hier Sinode 1970, Handelinge p. 428, punt B).
Indien daar in die oorlegpleging tussen hierdie twee kerkrade nie eenstemmigheid bereik kan word nie, moet die saak na die klassis verwys word waaronder die „roepende” kerkraad ressorteer.
In geval ’n emerituspredikant lidmaat is van die kerk waaraan hy ampshalwe verbonde is, geld dieselfde as wat vroeër by die behandeling van hierdie artikel beredeneer is.
Die prosedure by die toepassing van die tug oor teologiese professore is nie ’n aangeleentheid wat van praktiese betekenis is vir alle lidmate en ampsdraers nie.
Daarom behandel ek dit nie in hierdie boek nie.
Ek verwys egter na die besluit van die Sinode van 1991 in hierdie verband, Handelinge p. 729 e.v., punt 2.1 (kyk ook Handelinge Sinode 1994, p. 465 pt. 5.4). Ek verwys ook na die Teologiese Skool-boekie, verkrygbaar by die Registrateur van die Teologiese Skool Potchefstroom.
Tussen eiewillige neerlegging van die amp en trouelose diensverlating moet duidelik onderskei word (kyk p. 285 e.v.).
|301|
In geval van eiewillige ampsneerlegging kan daar nie meer tug volgens artikel 79 KO toegepas word nie.
Afsetting volgens artikel 79 beteken verlies van alle ampsregte. Met eiewillige ampsneerlegging het die persoon self reeds eensydig alle ampspligte afgelê en alle ampsregte prysgegee. So ’n persoon het homself eensydig en eiewillig van die amp losgemaak. Hy het ’n verbintenis wat in sy wese tweesydig is, eensydig beëindig en ’n „kontrak” eiewillig verbreek.
„Ampstug” is dus in so ’n geval nie meer moontlik nie.
Tog mag eiewillige neerlegging van die amp nie bloot met kennisname afgehandel word nie. Omdat die uitwendige roeping (kyk p. 7) van die kerk uitgaan, moet deur die kerk beslis word dat die eiewillige daad die reg om die betrokke dienswerk uit te oefen, beëindig het. Dit word gedoen volgens die kerkordelike weg wat hierbo bespreek is: in die geval van ’n ouderling of diaken voorlopig deur die kerkraad en finaal deur die classis contracta; in die geval van ’n predikant voorlopig deur die kerkraad en finaal deur die klassis en deputate van die partikuliere sinode (kyk Sinode 1973, Handelinge p. 316-317, punt 3.2.1).
So ’n persoon se amp word dus offisieel vervalle verklaar.
[Opmerking: Soms word ampsdraers geadviseer om hul amp neer te lê wanneer daar sprake is van tug; dit sou dan ’n bewys wees van opregte berou. Hierdie advies is egter ’n groot stuk dwaasheid, omdat dit die sonde vererger; want sodoende word die belofte wat met bevestiging in die amp afgelê is (onderwerping aan die kerklike vermaning wanneer daar ’n misstap begaan is), blatant verbreek].
In geval van opsegging van kerklike gemeenskap (sonder dat losmaking uit die amp verkry is) kan daar ook geen sprake wees van tugtoepassing volgens artikel 79 KO nie; die opsegging van kerklike gemeenskap het naamlik die seggenskap van die kerkraad oor so iemand beëindig.
Tog mag ook hierdie daad nie bloot met kennisname afgehandel word nie. Dieselfde prosedure as in die geval van eiewillige ampsneerlegging moet gevolg word.
Dit geld ook in die geval waar ’n ampsdraer, sonder losmaking en attestasie-aanvraag, uit die gemeente verhuis met die klaarblyklike kwade
|302|
bedoeling om eventuele of voortgesette tughandeling te ontduik, en sonder voorneme om hom by ’n ander kerk in dieselfde kerkverband te voeg.
Die „ontslag” waarvan artikel 11 KO praat, is heeltemal iets anders as die „afsetting” volgens artikel 79 KO.
Artikel 11 KO handel nie oor gevalle waar ’n predikant gesondig het nie (kyk p. 56 e.v. vir die bespreking van die ontslag volgens art. 11 KO).
Soms word artikel 11 wel misbruik in ’n poging om van ’n predikant, wat eintlik volgens artikel 79 getug moes word, ontslae te raak.
Dit mag egter nie toegelaat word nie.
Klassisse en deputate van partikuliere sinodes moet by alle aansoeke om ontslag volgens artikel 11 fyn oplet of dit nie dalk onder artikel 79 tuishoort nie.
Op die vraag of ’n afgesette ampsdraer weer tot die amp toegelaat mag word, is daar geen eenstemmigheid nie.
Elke geval moet egter volgens eie omstandighede beoordeel word. Daar moet nie by voorbaat kasuïsties bepaal word dat persone wat weens ’n spesifieke sonde uit die amp afgesit is, nooit weer tot die amp toegelaat mag word nie.
Groot versigtigheid moet egter aan die dag gelê word.
Van hertoelating tot die amp kan nie omvattend gepraat word as „ampsherstel” nie.
Van „ampsherstel” kan daar slegs in twee gevalle gepraat
word:
➢ ná opheffing van skorsing;
➢ wanneer ’n appèl, teen ’n besluit tot afsetting, by ’n meerdere
vergadering geslaag het.
|303|
In die geval van ’n ouderling of diaken sal hertoelating tot die amp (behalwe in geval van suksesvolle appèl) geskied by wyse van ’n nuwe verkiesing tot die amp.
In die geval van ’n predikant geskied dit (behalwe in geval van suksesvolle appèl) by wyse van herberoepbaarstelling.
Oor hertoelating tot die amp vir alle gevalle waar ’n
predikant uit die amp is (eiewillige ampsneerlegging, oorgaan tot
’n ander staat van die lewe volgens art. 12 KO en afsetting
volgens art. 79 KO) het die Sinode van 1973 die volgende riglyne
neergelê (Handelinge p. 317-318, punt 3.2.2 veral 3.2.2.3):
➢ die aansoeker moet eers die oordeel en ’n positiewe aanbeveling
verkry van die kerk waar hy lidmaat is;
➢ daarna doen hy aansoek om ’n positiewe aanbeveling by die
kerk en klassis waar hy uit die amp is;
➢ laastens wend hy hom tot die partikuliere sinode (in wie se
ressort laasgenoemde kerk en klassis is) met ’n aansoek om
beroepbaarstelling.
Vanselfsprekend sal alle aansoeke om beroepbaarstelling in sulke gevalle met die grootste versigtigheid hanteer moet word. Die bogenoemde Sinode van 1973 het tereg bepaal dat berou alleen nie genoegsame grond kan wees om weer beroepbaar gestel te word nie. By oorweging van ’n aansoek om beroepbaarstelling sal beslis moet word of die persoon weer met stigting in die kerk sal kan dien, en of hy die gawes van roepingstrou, selfverloëning en volharding besit (Handelinge p. 318, punt 3.2.2.5).
Vanselfsprekend sal die opregtheid van berou en bekering deeglik getoets moet word. Ook sal vasgestel moet word of hertoelating tot die amp nie beroering en/of ergernis in die kerk(e) sal veroorsaak nie.
Op die vraag of ’n ampsdraer, wat uit die amp afgesit is, vanselfsprekend ook onder die „gewone” tug volgens artikels 76-77 geplaas moet word, is die antwoord ’n besliste „nee”. Dit moet nie vanselfsprekend gebeur nie.
|304|
Soms sal dit nodig wees om afsetting uit die amp op te volg met dissiplinêre afhouding van die nagmaal en moontlik verdere stappe volgens artikel 77 KO. In ander gevalle sal dit weer nie nodig wees nie.
’n Algemene reël kan nie vasgestel word nie.
Elke geval sal afsonderlik beoordeel moet word.
Indien ’n ampsdraer volgens artikel 79 KO asook volgens artikels 76-77 getug moet word, moet die tug volgens artikel 79 KO eers toegepas word. Daarna moet oorgegaan word tot die tug volgens artikels 76-77 KO.
Met ander woorde: iemand wat nog in die amp is, mag nie dissiplinêr van die nagmaal afgehou word nie.
Behalwe in die volgende uitsonderlike
omstandighede:
➢ wanneer ’n ampsdraer geskors is, maar nog nie uit die
amp afgesit is nie (kyk pp. 291, 295 e.v.);
➢ wanneer ’n ampsdraer byvoorbeeld op die Saterdag, voorafgaande
aan die Sondag waarop nagmaal gevier word, ’n tugwaardige sonde
begaan (tyd ontbreek gevolglik om eers te handel oor voorlopige
skorsing — kyk p. 287 e.v.).
Normaalweg, egter, moet ’n ampsdraer eers uit die amp afgesit word; daarna moet, indien nodig, die „gewone” tug op hom toegepas word.