|7|
Dit sal vir niemand geoorloof wees om die diens van die Woord en Sakramente uit te oefen sonder dat hy wettig daartoe beroep en toegelaat is nie.
[Opmerking: Oor beroeping en toelating word in besonderhede gehandel in artikels 4 en 5; hier, by artikel 3, sal slegs enkele belangrike opmerkings hieroor gemaak word.]
By hierdie artikel is die sterk verbiedende formulering opvallend.
In die praktiese kerklike lewe beteken dit dat slegs predikante wat wettig beroep en bevestig is, Woord en Sakramente mag bedien. Al is daar persone wat die bekwaamheid en die gawes besit om te kan „preek”, byvoorbeeld voormalige predikante (wat tot ’n ander staat van die lewe oorgegaan het) of selfs begaafde lidmate, beteken dit nie dat kerkrade sulke persone op die preekstoel mag toelaat nie. In hierdie artikel word die baie belangrike beginsel van roeping beklemtoon. In die bediening van Woord en Sakramente gaan dit nie slegs (en selfs nie primêr) om bekwaamheid en begaafdheid nie, maar om roeping.
By die roeping tot diens onderskei ons tussen inwendige en uitwendige roeping.
Die inwendige roeping bestaan daarin dat die Heilige Gees die vereiste gawes aan iemand verleen, die innerlike drang tot die diens van Woord en Sakramente in sy hart lê en die weë wat tot die amp lei, vir hom open. Dit is dus nie ’n blote begeerte om „predikant te word”, soos om dokter, onderwyser, advokaat, ens. te word nie. (Met hierdie stelling word ander beroepe nie afgekraak tot minderbelangrike of ondergeskikte beroepe nie; trouens, per slot van rekening is elke beroep, hoe nederig ook al, in ’n sekere sin ’n roeping van die Here).
Wanneer iemand nou hierdie inwendige roeping tot die diens van Woord en Sakramente as ’n onontkombare drang in sy hart ervaar,
|8|
word hy aan die Teologiese Skool toegerus vir sy diens, en daarná volgens die vasgestelde prosedure toegelaat tot die bediening. So ’n persoon is dan proponent.
Die uitwendige roeping volg op die inwendige roeping ná die voorgeskrewe toerusting en toelating soos hierbo genoem; dit beseël dus die inwendige roeping. Dit vind naamlik plaas wanneer ’n proponent beroep word na 'n gemeente. Ná aanvaarding van ’n beroep, word hy in die amp van Bedienaar van die Woord bevestig. Bevestiging in die amp vind dus eers plaas waar daar ooreenstemming is tussen die inwendige en uitwendige roeping.
Per slot van rekening is dit die reg van elke plaaslike kerkraad om te besluit wie hy op sy preekstoel toelaat en wie nie.
Dit moet egter goed begryp word dat hierdie „reg” van plaaslike kerkrade nie in independentistiese sin verstaan moet word nie. Die onderlinge ooreenkoms tussen kerke in kerkverband verplig plaaslike kerkrade om hulle te hou aan die vereistes en prosedure vir toelating tot die bediening wat in die Kerkorde vervat en gesamentlik in meerdere vergaderings vasgestel is.
❖ Proponente.
„Proponent” is nie ’n aanduiding van ’n kerklike diens (amp) nie. ’n Proponent is ’n teologiese kandidaat wat reeds beroepbaar gestel is. Proponente word wel toegelaat om op versoek van ’n kerkraad ’n sogenaamde „stigtelike woord” te spreek, sodat van hulle gawes kennis geneem kan word met die oog op ’n moontlike beroep, sowel as om hul preekgawes te oefen. Hierdie spreek van ’n stigtelike woord is egter geen amptelike Woordbediening nie. Proponente mag ook nie die Sakramente bedien nie, en mag nie as voorsitter in ’n kerkraadsvergadering optree nie.
❖ Teologiese Studente.
Teologiese studente in hul finale studiejaar word ook toegelaat om op versoek van ’n kerkraad ’n stigtelike woord te spreek om hul
|9|
preekgawes te oefen — die sogenaamde „preekverlof” (kyk hiervoor Sinode 1961, Handelinge p. 244, art. 184 f).
Soos in die geval van proponente is dit egter geen amptelike bediening van Gods Woord nie; hulle mag ook nie die Sakramente bedien en as voorsitter optree in kerkraadsvergaderings nie.
Die optrede van teologiese studente in hul voorlaaste studiejaar voor gemeentes, onder leiding van die teologiese professore en onder toesig van die kerkraad, vorm deel van hul opleiding; dit is geen amptelike Woordverkondiging nie.
❖ Teologiese kandidate en voortgesette „preekverlof”.
Dit gebeur tans toenemend dat teologiese kandidate hulle nie ná voltooiing van die Kandidaatseksamen aanmeld by ’n partikuliere sinode vir die Voorbereidende en Toelatingseksamen nie, maar voortgaan met gevorderde studie.
Die „preekverlof” wat aan hulle verleen is vir die laaste studiejaar met die oog op oefening van preekgawes, verval egter by suksesvolle aflegging van die Kandidaatseksamen.
Aangesien dit nadelig is vir ’n kandidaat om nie tydens sy gevorderde studie sy preekgawes voortdurend te oefen nie, het die Sinode van 1994 besluit dat die Kuratorium van die Teologiese Skool voortgesette „preekverlof” kan verleen aan kandidate wat daarom aansoek doen. Dit behels dat sulke kandidate steeds onder toesig van die Kuratorium bly (kyk Handelinge p. 721v).
❖ Voormalige predikante.
Predikante wat oorgegaan het tot ’n ander staat van die lewe (kyk by art. 12), mag nie meer Woord en Sakramente bedien nie ... eenvoudig omdat hulle nie meer daartoe geroepe is nie (kyk p. 7 hiervan).
Sulke broeders het, om watter rede ook al, die roeping tot die diens van Woord en sakramente „ingeruil” vir ’n ander beroep.
Nou gebeur dit in die praktyk tog dat kerkrade sulke broeders uitnooi om te preek ... onder die dekmantel dat hulle ’n stigtelike woord spreek of ’n leesdiens hou. Die argument wat kerkrade in
|10|
sulke gevalle aanvoer, is dat hierdie broeders dan só begaafd en bekwaam is. (Soms word daar soortgelyke argumente gebruik om een of ander begaafde lidmaat toe te laat tot bediening van Woord en Sakramente).
Begaafdheid en bekwaamheid kan en mag egter nooit die beginsel van roeping oorskadu of verdring nie! Toelating tot die diens van die Woord is allereers en deurslaggewend afhanklik van roeping! En voormalige predikante het juis hierdie roeping „verruil”!
Hierdie praktyk moet met die uiterste versigtigheid hanteer word; ek wil selfs aanraai dat hierdie praktyk heeltemal gestaak behoort te word, behalwe waar so ’n voormalige predikant in die gemeente waar hy lidmaat is, voorgaan in ’n „leesdiens”.
Te alle tye moet daar egter nougeset gewaak word teen die indruk dat begaafdheid en bekwaamheid voldoende is vir toelating tot bediening van die Woord!
❖ Emeriti
Emeriti (predikante en teologiese professore) is nie losgemaak uit die amp nie; hulle is slegs onthef van ampsverpligtinge. Daarom mag hulle, op uitnodiging van ’n kerkraad, wel Woord en Sakramente bedien.
In die praktyk gebeur dit soms dat ’n emeritus gevra word om op ’n tydelik-permanente basis hulpdiens in 'n kleiner gemeente te verrig. So ’n reëling is nie as sodanig onordelik nie.
Daar moet egter op die volgende gelet word:
Hoewel ’n emeritus onthef is van ampsverpligtinge, is hy „ampshalwe” nog steeds die predikant/professor van daardie gemeente/Teologiese Skool; die band tussen hom en die gemeente/Kuratorium van die Teologiese Skool waar hy geëmeriteer het, bly dus steeds bestaan.
Die kerkraad van die gemeente wat die dienste van so ’n emeritus verlang, sal dus met die kerkraad/Kuratorium aan wie die emeritus „ampshalwe” verbind is, oorleg moet pleeg. Dinge soos versorging, toesig, eventuele tugoefening en so meer sal duidelik uitgeklaar
|11|
en in ’n soort bedieningsooreenkoms gestipuleer moet word. (’n Konsep vir so ’n bedieningsooreenkoms verskyn agter as Bylae „A2”).
So ’n emeritus kan uiteraard nie op die gewone wyse in daardie kerk, waar hy hulpdiens gaan verrig, „in die amp bevestig” word nie, aangesien hy nie losgemaak is van die kerk/Teologiese Skool waar hy vroeër in die amp bevestig is nie.
❖ Vrouelidmate.
Veral in die huidige tydsgewrig is daar sterk aandrang dat vrouelidmate toegelaat moet word tot die besondere ampte, ook tot die bediening van Woord en Sakramente. Hierdie aandrang word gemotiveer met die aktiwiteite van vrouelidmate in die vroeë kerke uit die Bybel. In die Nederduitsch Hervormde Kerk van Afrika (NHKA) en die Nederduitse Gereformeerde Kerk (NGK) word vrouelidmate geruime tyd reeds toegelaat tot die besondere ampte.
In die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GKSA) word vrouelidmate egter nie toegelaat tot die besondere ampte nie. Die Sinode van 1988 het, nadat die hele aangeleentheid oor ’n tydperk van 9 jaar omvattend bestudeer is, besluit dat daar geen deurslaggewende bewyse uit die Skrif aangevoer kan word dat vrouelidmate tot die besondere ampte toegelaat moet word nie (Handelinge p. 507v).
’n Beswaarskrif teen hierdie besluit is deur die Sinode van 1994 van die hand gewys (Handelinge p. 467 e.v.).
❖ Predikant buite die verband van die GKSA.
Mag ’n predikant buite die verband van die GKSA toegelaat word tot die bediening van Woord en Sakramente in ’n Gereformeerde kerk?
En mag ’n Gereformeerde predikant, al is dit met toestemming van sy kerkraad, amptelik Woord en Sakramente bedien in ’n kerk buite die verband van die GKSA?
Alhoewel daar wel sulke gevalle voorkom in ’n aantal Gereformeerde gemeentes, is dit tog nie ’n toelaatbare praktyk nie. Die
|12|
Sinode van 1985 het dan ook ’n duidelike besluit oor „kanselruil” geneem en dit op bepaalde kerkordelike gronde met droefheid afgewys (Handelinge p.677/8). Die Sinode van 1991 het ’n beswaar teen die besluit van 1985 ondubbelsinnig van die hand gewys (Handelinge p. 482 e.v.).
Om slegs twee besondere probleme aan te stip wat uit hierdie situasies kan voortspruit:
❖ hoe gaan ’n kerkraad sy verantwoordelikheid, om te waak oor suiwere Woord- en Sakramentsbediening, uitoefen oor ’n predikant van buite die verband van die GKSA? Dié kerkraad kan tog nie amptelik in so ’n geval saamwerk met ’n kerk/kerkraad wat nie met die GKSA één is in leer, liturgie en kerkregering nie;
❖ hoe kan ’n kerkraad toestemming verleen dat sy predikant, in die amptelike bediening van Woord en Sakramente, onder die toesig staan van ’n kerkraad in ’n kerk wat nie met die GKSA één is in leer, liturgie en kerkregering nie?
Volgens artikel 3 KO, in samehang met artikels 4, 5, en 9, is dit eintlik vanselfsprekend dat „kanselruil” nie moontlik is nie. ’n Kerkraad mag slegs iemand wat wettig in ’n Gereformeerde kerk beroep en toegelaat is, toelaat om Woord en Sakramente te bedien.
Van kerkrade kan minstens verwag word om hulle te hou aan bepalings van die Kerkorde en besluite van die Sinode, en nie op independentistiese wyse eensydig hul eie kop in sulke sake te volg nie!
❖ Ouderlinge, diakens, lidmate.
In afwesigheid van die predikant, mag ’n ouderling, diaken, of selfs ’n lidmaat hulpdiens lewer deur voorlesing van die Skrif en ’n preek wat geskryf is deur ’n bedienaar van die Woord. So ’n voorlesing in ’n „leesdiens” is egter nie amptelike Woordverkondiging nie.
Soms word daar, met ’n beroep op ampsgelykheid, beweer dat ’n ouderling ook die reg moet hê om die seën uit te spreek, ampsdraers te bevestig, huwelike te bevestig en selfs (in noodgevalle) om die doop te bedien.
|13|
Hierdie argument hou nie rekening met die feit dat, hoewel die ampte gelyk is, hulle tog nie eenders is nie. Daar is vir die verskillende ampte verskillende werkopdragte (kyk p. 4). Wat spesifiek en eksklusief aan die bedienaar van die Woord opgedra is, mag die ouderling of diaken nie doen nie.