|52|
Die kerkraad wat die kerk verteenwoordig, is verplig om sy bedienaars van die Woord met behoorlike onderhoud te versorg en mag hulle nie die onderhoud weerhou of hulle uit hulle diens ontslaan sonder kennis en goedkeuring van die klassis met advies van die deputate van die partikuliere sinode nie.
Predikante in die GKSA ontvang nie salaris nie, maar traktement. Traktement is voorsiening in lewensonderhoud; salaris is betaling vir dienste gelewer.
Daarom word traktement aan die begin van die maand, vooruit betaal.
Vir die bediening van Woord en Sakramente kan daar geen sprake wees van „betaling vir dienste gelewer” nie; hoe kan daar in elk geval ’n bedrag bepaal word as „betaling” vir die evangelie? Die Here het bepaal dat dié wat die evangelie verkondig, van die evangelie moet lewe (I Korinthiërs 9:13, 14).
Daarom word in artikel 11 bepaal dat kerkrade verplig is om hul predikante „met behoorlike lewensonderhoud” te versorg.
(Die versorging van professore aan die Teologiese Skool word uiteengesit in die „Teologiese Skoolboekie”, verkrygbaar by die Registrateur).
Op die vraag wat behoorlike lewensonderhoud is, word verskillend geantwoord. Wat in geval A „behoorlik” is, kan in geval B te ruim wees, en in geval C te min.
Die maatstaf wat aangelê behoort te word, is die omstandighede van die betrokke predikant en sy huisgesin. Waar ’n kerkraad nie oor voldoende fondse beskik om sy predikant behoorlik te versorg nie, moet hulp van ander kerke gevra word — óf by wyse van aansoek om sustentasie
|53|
(kyk p. 54), óf by wyse van ’n versoek aan ’n naburige kerk wat finansieel in staat is om hulp te verleen.
Nooit mag daar egter van ’n predikant verwag word om deur middel van ’n onvoldoende traktement die gemeente „finansieel te steun” nie.
In artikel 11 word die woord „behoorlik” gebruik; in artikel 13 word ’n ander woord gebruik, wat egter net so sterk geld by artikel 11, al word dit nie hier gebruik nie, en dit is die woord „eervol”. Kerkrade, as verteenwoordigers van kerke, moet hul eer daarin stel om hul predikante behoorlik te versorg. Geen predikant, wat gedurig moet worstel om uitgawes en inkomste te laat klop, kan sy beste gee in die uitoefening van sy ampswerk nie!
Hierdie „behoorlike onderhoud” sluit ook in die vergoeding van reisonkoste vir die uitoefening van ampswerk. Dit is altyd raadsaam vir ’n kerkraad om hier ’n objektiewe maatstaf te gebruik, wat deur kundiges opgestel word, soos byvoorbeeld die „Automobiel Assosiasie”.
Van ’n predikant kan sekerlik nie verwag word om op eie koste vervoer te voorsien vir die uitoefening van sy ampswerk nie.
’n Baie belangrike aspek van die „behoorlike onderhoud” is die voorsiening van ’n eie woning vir die predikant wanneer hy emeriteer. Dit is in baie gevalle vir emerituspredikante ’n yslike „kopseer”.
Opmerklik dat die Sinode van 1985 die saak in so ’n ernstige lig gesien het, dat hy twee besluite daaroor geneem het: hy het aan ’n beskrywingspunt hieroor gevolg gegee, en hy het op grond van ’n aanbeveling van die Deputate vir EPPW en W-versorging soos volg besluit: „Die Sinode adviseer dat dit uiters gewens is dat kerkrade predikante help sodat hulle by emeritering eie huisvesting besit. Dit kan byvoorbeeld gedoen word deur huistoelaes i.p.v. pastorieë aan predikante te voorsien” (Handelinge p. 734, 2.7.2.3.; kyk ook p. 526-531, art. 112).
In verskillende klassisse bestaan daar bepaalde riglyne vir die behoorlike versorging van predikante.
|54|
Baie kan seker ten gunste daarvan, sowel as daarteen gesê word.
Die Sinode van 1988 het byvoorbeeld nie aan ’n beskrywingspunt in hierdie verband, wat vergesel was van indringende studieresultate, gevolg gegee nie. Dit is egter jammer dat die Sinode geen motivering vir dié besluit gegee het nie. (Handelinge p. 778-788, art. 158).
Dit is begryplik dat ’n Sinode moeilik so ’n riglyn kan opstel, om die eenvoudige rede dat omstandighede van predikante en kerke in die ressort van die Sinode wyd uiteenlopend is.
In die geval van klassisse is dit egter meestal anders: dáár is omstandighede dikwels basies dieselfde, met inagneming van persoonlike omstandighede wat verskil. Daarom kan dit sinvol en dienlik wees indien ’n klassis so ’n riglyn opstel.
Nadruk moet egter op twee dinge gelê word:
➢ dit is slegs ’n riglyn, omdat geen klassis aan plaaslike kerke
kan voorskryf watter versorgingsbedrae aan predikante gegee moet
word nie;
➢ om so ’n riglyn bruikbaar te maak, moet dit jaarliks aangepas
word.
(Kyk p. 195, 196 e.v.)
Navraag oor die behoorlike versorging van predikante behoort ’n staande opdrag van visitatore in elke klassis te wees.
Artikel 44 KO bepaal immers dat die visitatore onder andere moet vasstel of „die Kerkorde in alles onderhou” word — dus ook artikel 11. En indien daar nalatigheid in hierdie opsig bevind word, moet die visitatore so ’n kerkraad „betyds broederlik ... vermaan” en met raad en daad reël dat die versorging aangepas word.
Die woord „sustentasie” beteken hulp, bystand, ondersteuning.
Verskillende meerdere vergaderings het hul eie sustentasiefondse waaruit hulp verleen word aan gemeentes wat dit benodig.
Hierdie hulp word aangevul uit die rente-opbrengs van die GKSA-Sustentasiefonds (die Fonds wat tot stand gekom het met die saamvoeging
|55|
van die voormalige Eeufeesbedienings- en Duvenagefondse (kyk Handelinge Sinode 1994, p. 318 e.v., punt 2.3; ook Handelinge Sinode 1997, p. 385, punt 3.3.1.2.) Vir hierdie Fonds is daar ’n bepaalde Reglement deur die Nasionale Sinode vasgestel waaraan voldoen moet word (kyk Handelinge Sinode 1997, p. 385 e.v., punt 3.3).
Gemeentes wat finansieel nie in staat is om ’n predikant te onderhou nie, hetsy alleen of in kombinasie met ander gemeentes, doen op die voorgeskrewe wyse aansoek om sustentasie. Alle aansoeke moet in ooreenstemming wees met die bepalings van die betrokke meerdere vergadering. (Die bepalings van die onderskeie meerdere vergaderings is bekombaar by die korresponderende kerkrade/deputate vir korrespondensie, of by die deputate vir sustentasie van daardie meerdere vergadering).Voordat sustentasie toegestaan word, moet die meerdere vergaderings wat die aansoeke hanteer, vasstel of die lidmate van die gemeente(s) wat aansoek doen, wel na vermoë bydra. Slegs in gevalle waar dit duidelik is dat die gemeente(s) wat aansoek doen, werklik nie in staat is om finansieel die mas op te kom nie, ondanks nakoming van eie verantwoordelikheid, mag sustentasie toegestaan word.
In die huidige finansiële krisisklimaat en as gevolg van die afname in die aantal belydende lidmate in baie gemeentes binne die verband van die GKSA, gebeur dit toenemend dat predikante nie ten volle deur gemeentes onderhou kan word nie. Soms is kombinasievorming prakties nie moontlik nie; die laaste aantal jare is die sustentasie-aansoeke ook aansienlik hoër as die beskikbare fondse.
Dit het gelei tot die sogenaamde „tentmakerbediening” — ’n situasie waar die predikant gedeeltelik in sy eie lewensonderhoud voorsien, deurdat hy deeltyds ’n bykomende beroep beoefen.
Die begrip „tentmakerbediening” is afgelei van Paulus se tentmakerambag in Korinthe, volgens Handelinge 18: 3 (vergelyk hier I Korinthiërs 9).
Oor die reg of verkeerd van hierdie praktyk en die fundering daarvan op die bogenoemde Skrifgegewens, gaan ek nie verder in nie.
|56|
Deurslaggewend-belangrik in hierdie situasie is dat die gemeente in geen enkele opsig skade mag ly nie! Die ideale en gesonde toestand is en bly steeds dat die predikant al sy tyd en aandag en kragte sal wy aan sy dienswerk in belang van die gemeente.
Nooit mag hierdie „tentmakerpraktyk” toegelaat word waar ’n predikant daarop uit is om geld te maak nie! ’n Predikant wat behoorlik versorg word, behoort nie toegelaat te word om ’n bykomende beroep op deeltydse basis te beoefen nie; die praktyk het immers bewys dat in sulke gevalle die gemeente onteenseglik skade ly en die predikant se roeping oplaas ernstig in gedrang kom.
Hierdie tweede deel van artikel 11 klink by die eerste aanhoor uiters vreemd. Dienaars van die Woord is immers lewenslank aan die kerkdiens verbonde (kyk art. 12); daarom is dit vanselfsprekend dat hulle ook lewenslank deur die kerk versorg sal word.
In die Kerkorde van die Sinode van Dordrecht, 1618/19, is dit baie duidelik dat dit hier slegs gaan om ’n situasie waar die kerk sy predikant nie langer kan onderhou nie.
Dit kan gebeur dat ’n kerk onvoorsiens só agteruitgaan op finansiële gebied, dat hy sy predikant nie langer behoorlik kan onderhou nie — selfs nie met aansienlike hulp van buite nie. In so ’n geval moet die kerkraad die saak onder die aandag bring van die klassis wat dan daaroor moet oordeel, met advies van die deputate van die partikuliere sinode.
[Die woord „advies” het in die Kerkorde (kyk ook artt. 12, 13, 38 en 79) die betekenis van „goedkeuring” of „bewilliging”. Die implikasie hiervan is dus dat die „advies” van die deputate van die partikuliere sinode nie maar willekeurig aanvaar of ter syde gestel mag word nie; dit moet uitgevoer word. In geval van onbereikbare konsensus, moet die hele aangeleentheid verwys word na die volle partikuliere sinode om daaroor te besluit.]
Dit is belangrik dat die deputate van die partikuliere sinode selfstandig en objektief, onafhanklik van die klassis, tot ’n eie bevinding kom (kyk p. 296 e.v. vir funksionering in hierdie verband).
|57|
As die klassis en die deputate van die partikuliere sinode bevind dat daar genoegsame grond is dat die predikant van die betrokke kerk losgemaak („ontslaan”) moet word, word daar aan alle kerke in die kerkverband kennis gegee dat die kerkraad sy predikant nie langer behoorlik kan versorg nie en dat hy aanbeveel word met die oog op ’n beroep deur ’n ander kerk.
Hierdie situasie kan egter nie vir ’n onbepaalde tyd voortduur nie; daarom word ’n keerdatum bepaal waarop die „ontslag” in werking sal tree. Tot en met die keerdatum (of totdat die predikant in ’n ander kerk bevestig word) is hy nog onder die toesig van die kerkraad, en moet hy nog ten volle versorg word. Hierdie periode van versorging word soms „waggeld” genoem.
Wat gebeur indien die predikant nie vóór die keerdatum ’n beroep ontvang nie?
Onomwonde moet gestel word dat hy in so ’n geval beslis nie uit die amp afgesit mag word nie! Dit sou growwe regskrenking wees, aangesien hy nie ’n tugwaardige sonde begaan het nie.
Op p. 7 is die verhouding tussen die inwendige en die uitwendige roeping bespreek. Waar ’n predikant nou „ontslaan” word kragtens artikel 11, het daar ’n probleem ontstaan met betrekking tot sy uitwendige roeping, naamlik sy verbintenis aan ’n bepaalde plaaslike kerk. Indien hy dan geen beroep vóór die keerdatum ontvang nie, moet aanvaar word dat die Here dit só beskik het dat sy roeping as sodanig verval het en hy dus nie meer predikant mag wees nie. Dit moet gevolglik as ’n voldonge feit aanvaar word dat hy tot ’n ander staat van die lewe moet oorgaan (kyk by art. 12, bl. 59).
Dit spreek dus vanself dat enige besluit kragtens hierdie laaste gedeelte van artikel 11 met die grootste versigtigheid en deernis geneem moet word!
|58|
Hierdie bepaling in artikel 11 word soms ook toegepas wanneer ’n predikant nie meer met vrug en seën in ’n bepaalde kerk kan arbei nie, as gevolg van omstandighede wat nie tugstappe kragtens artikel 79/80 KO regverdig nie.
In sulke gevalle moet die klassis en deputate van die partikuliere sinode met die uiterste noulettendheid en versigtigheid besluit. Nooit mag hierdie deel van artikel 11 misbruik word bloot om van ’n predikant ontslae te raak nie.
Daar moet ook versigtig onderskei word tussen „ontslag” kragtens artikel 11 en „oorgaan tot ’n ander staat van die lewe” kragtens artikel 12. Wanneer ’n predikant se dienswerk in ’n gemeente onvrugbaar word omdat bepaalde ampsgawes by hom ontbreek, is dit nie ’n saak wat kragtens artikel 11 hanteer moet word nie, maar wel kragtens artikel 12.
Onder geen omstandighede mag hierdie artikel misbruik word omdat ’n kerkraad te slap is om die tug toe te pas nie!