|297|
Artikel 53, 54
Artikel 53: Die bedienaars van die Woord en ook die professore aan die Teologiese Skool moet die drie Formuliere van Eenheid soos vasgestel op die Sinode van Dordrecht 1618-19 onderskryf en onderteken en die wat weier om dit te doen, moet metterdaad in hulle diens geskors word deur die kerkraad of klassis, en in die geval van professore, deur die nasionale sinode, totdat hulle hul daaroor volledig verantwoord het. As hulle hardnekkig weier, moet hulle heeltemal van hulle diens afgesit word.
Artikel 54: Ook die ouderlinge en die diakens en diegene wat deur ’n klassis as proponente toegelaat word, moet die genoemde Formuliere van Eenheid onderskryf en onderteken.
Op die oog af reël hierdie artikel slegs die formele ondertekening van die Belydenisskrifte “in die kerk”. Wie so dink neem die kerk as vaste uitgangspunt en stel die Belydenisskrifte tweede. Die wese van die kerk is egter dat dit universeel en plaaslik 'n eenheid, vergadering of gemeenskap van die gelowiges in Christus is (NGB 27) wat Christus in “die eenheid van die ware geloof” vergader (Heid Kat V/A 54). Die geloof is dus die bepalende faktor vir die kerk en nie die kerk die bepalende faktor vir die geloof nie. Geloof is ’n daad maar wat geglo word is die inhoud van geloof wat die eenheid en wese van die kerk bepaal.
Die geloofsbelydenis is dus die “akkoord van kerklike gemeenskap”. Wie tot die kerk toegelaat word, moet óf belydenis doen (vgl art 59 KO) óf bewys lewer (vgl artt 61,82 KO) dat hy dieselfde geloof bely.
Die verskillende dienste (art 2 KO) moet die gelowiges vir hulle dienswerk in die eenheid van ’n ware geloof opbou (Ef 4: 12). Groei in geloof is groei van
|298|
die kerk. Slegs die dienaars wat dieselfde geloof onderskryf, kan die gemeente in daardie geloof “as een liggaam” (Et 4: 4) opbou. Die kerklkike dienaars moet daarom duidelik verklaar wat hulle glo.
Die woord “formuliere” sê dat iets geformuleer of verwoord is. In die kerkregering kom verskillende kategorieë van formuliere voor, naamlik Formuliere van Eenheid, Ondertekeningsformuliere, Liturgiese Formuliere vir die bediening van Sakramente en hantering van kerklike seremonies (vgl artt 4,22,24,70 KO). Artikels 53 en 54 KO handel in die eerste plek oor die Formuliere van Eenheid en in die tweede plek oor die Ondertekeningsformuliere.
Kragtens die koninkryk van God regeer Christus, die Hoof, sy Kerk deur sy Woord en Gees. Die Skrif is dus die volkome bron en enigste reël vir wat ons moet glo (vgl NGB art 7). Maar daarom is ook ter sake die vraag wat glo ons? Van die vroegste tyd af het die gelowiges hulle geloof bely (Hb 4: 14) en so het al in die eerste paar eeue die Twaalf Artikels ontwikkel waarin die saligmakende geloof bely word (vgl Heid Kat S 7). Die Kerkhervorming wentel om die sentrale beginsel: alleen die geloof voor God regverdig ’n mens (Heid Kat V/A 22,60).
Gedurende die eerste eeue tydens ernstige leerverskille het konsilies (sinodes van biskoppe) of biskoppe soos Athanasius geformuleer hoe hulle die Skrif verstaan (vgl bv NGB 9). Gedurende die Kerkhervorming ontstaan in Duitsland, Switserland, Frankryk, België, Engeland, Nederland verskillende Belydenisskrifte om die ware leer teenoor Rome te formuleer. Rome antwoord self, in die Konsilie van Trente (1545-1563), alwaar die Roomse leer teen die Protestantisme geformuleer en verdedig word. Ten spyte van kleiner verskille stem gereformeerde (calvinistiese) Belydenisse met mekaar ooreen. Selfs Gereformeerde en Lutherse Belydenisse (vgl Augsburg 1555), ten spyte van ondergeskikte verskille oor byvoorbeeld die hemelvaart en nagmaal, openbaar innerlike eenheid in die Protestantisme. Luther en Calvyn het gevra: kom die belydenis in alles met die Woord van God ooreen?
Kerke hoef nie noodwendig dieselfde Belydenisskrifte te hê nie, so lank hulle in hoofsake die Bybel eners verstaan. Die eerste Nederlandse Sinode van Emden 1571 aanvaar volkome eenheid hoewel die Waalse kerke die Franse Geloofsbelydenis en Kategismus onderskryf en die Nederlandse en Duitse Kerke die Belgiese en Heidelbergse gebruik (Pont 1981:103). Tog staan die kerke so in een en dieselfde kerkverband op grond waarvan ’n kerkorde aanvaar word.
Die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika het uit die Nederlandse agtergrond drie Belydenisskrifte ontvang, te wete die Belgiese Konfessie of Nederlandse Geloofsbelydenis wat Guido de Brés in 1561 opgestel het, die Heidelbergse Kategismus wat keurvors Frederik I in 1563 as leerboek vir sy volk deur Ursinus en Olevianus laat opstel het en die Dordtse Leerreëls wat die Sinode van Dordrecht met inspraak van teoloë uit sewentien buitelandse kerke, in antwoord op die semi-pelagiaanse leer van die Remonstrante geformuleer het.
|299|
Calvyn het die opstel van Belydenis of uitspraak in leerverskille as die eintlike taak van sinodes in kerkregering aangedui (Inst IV.9). Tegelykertyd het hy beklemtoon dat sinodebesluite en -leeruitsprake slegs gesag dra in sover dit met die Skrif ooreenkom (Inst IV.8 en 9). Die Belydenisskrifte dra dus nie goddelike gesag asof hulle by die Bybel gevoeg word nie, maar slegs kerklike gesag. In die aanvaarding van die Belydenis word bely hoe die Skrif geglo word, terwyl die Belydenis altyd weer aan die Skrif getoets moet word (Inst IV.9.viii). Die Skrif alleen (sola scriptura) is die bepalende beginsel van die Reformasie en gereformeerd-wees (NGB 7).
Aanvanklik moes slegs die predikante, professore en ouderlinge die Nederlandse Belydenis as sodanig onderteken (1578). Vanaf 1581 word dieselfde van die diakens en onderwysers verwag. Die ernstige leerverskille en beroeringe in die Nederlandse kerke laat die Sinode van Dordrecht in 1618/ 19 ’n “accuraat formulier van ondertekening” vasstel om gevoelens oor die leer duidelik na vore te bring (Bos 1950:197). Blote ondertekening van die belydenis laat die opening om later te beweer dat iemand dit onderteken het in so ver (quatenus) dit met die Bybel ooreenstem. So ’n persoon kon dan soos die Remonstrante met eie opvattings die eenheid van die kerk versteur.
In die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika is aanvanklik die Dordtse Ondertekeningsformulier vir predikante by die bevestiging van predikante, professore en by die beroepbaarstelling van proponente gebruik. Die Sinodes van Bethulie 1936 (art 100) en Bloemfontein 1939 (art 54) het egter onderskeie formuliere, wat in hoofsaak ooreenstem, daargestel. Die Sinode van 1967 (p 154) het ook ’n formulier vir ouderlinge en diakens vrygestel.
Die deputate het by die hersiening van die kerkorde in 1964 (pp 62,67) aanbeveel dat “Kuratorium van die Teologiese Skool” naas “kerkraad” in artikel 53 gestel word. Dit sou die feitlike posisie korrek weergegee het. ’n “Nasionale sinode” kan onmoontlik “metterdaad” optree. Waarom die aanbeveling nie opgevolg is nie, is nie verklaar nie. Geen kerkorde voor 1964 het na die “nasionale sinode” verwys nie.
Die Dordtse Ondertekeningsformulier vir predikante bevat die volgende elemente: predikante binne ’n bepaalde klassikale verband verklaar opreg en sonder voorbehoud dat die NGB, Heid Kat en Dordtse Leerreëls “in alles met Gods Woord ooreenkom”; vervolgens ’n plegtige belofte om die leer te propageer, niks daarteen te leer nie en alle leringe in stryd daarmee te verwerp; indien twyfel of verskil oor ’n bepaalde aspek van die leer mag opduik, beloof
|300|
en onderneem die ondertekenaar om dit nie openlik of heimlik uit te dra nie; hy verbind hom om vooraf sy beswaar aan die kerkraad, klassis of sinode voor te lê en beloof dat hy bereid sal wees om daaroor “geëksamineer” te word; met die oog op die eenheid en suiwerheid van die leer sal hy die oordeel van die kerkvergaderings eerbiedig terwyl hy die reg van appèl (art 31 KO) voorbehou; hy beloof om ondertussen sy opvattings nie uit te dra nie; hy stem toe dat indien hy enigsins die onderneming verbreek, hy ipso facto (bloot deur die feit alleen) in sy diens geskors sal word.
Die tekste van die onderskeie ondertekeningsformuliere verskyn as bylaes agter in Kerkorde van die GKSA (1979).
Hierdie kerkorde-artikels beoog “die eenheid van die leer maar ook die suiwerheid daarvan” (Rotterdam 1581, Bos 1950:197). Die ondertekening mag dus nooit tot ’n kerklike formaliteit of pligpleging ontaard nie. Eenheid in geloofsgemeenskap is die akkoord vir kerklike gemeenskap. Om te onderteken is om te onderskryf en vorm ’n plegtige onderneming in ’n openhartige verklaring. Hiermee verseker die ondertekenaar die kerk (gelowiges) wat hy dien en die kerke in kerkverband dat sy innerlike geloofsoortuiging in die Drie Formuliere van Eenheid verwoord is. Indien iemand dus teen sy beterwete só ’n plegtige verklaring sou aflê, is hy oneerlik en pleeg hy bedrog.
’n Toekomstige predikant ontmoet hierdie Ondertekeningsformulier vir die eerste keer wanneer hy as proponent beroepbaar gestel word (vgl art 4 KO). Elke klassis (of klassisse in partikuliere sinode) hou gewoonlik ’n duursame boek met die formulier vir ondertekening aan. Na suksesvolle eksamen, voor finale beroepbaarstelling, hoor die kandidaat die formulier in die vergadering aan en word hy versoek om dit daar en dan te onderteken. Waar nie ’n boek bestaan nie, kan die betrokke vergadering die ondertekeningsformulier in die notule aanbring en in die notule laat onderteken. ’n Predikant onderteken sy instemming met die Belydenis voor die gemeente waar hy bevestig word in teenwoordigheid van die klassis of ’n classis contracta in die vorm van twee naburige kerke. Daarvoor hou elke klassis gewoonlik so ’n formulierboek daarop na. Waar dit ontbreek, moet ’n losbladformulier geteken en aan die volgende klassis gestuur word. Professore vir teologiese opleiding onderteken die formulier by bevestiging voor die kerk en kuratore wat hier in die plek van die klassis optree.
Die ondertekening van die formulier deur ouderlinge en diakens (GKSA 1967:154) kan op dieselfde wyse by bevestiging geskied. Kerkrade ondervind egter soms hiermee probleme as gevolg van die frekwensie en tydsduur wat hierdie handeling verg, terwyl dit dreig om ’n “vervelige” voorskriftelike formaliteit te word. Die motief vir die handeling het vervaag omdat innerlike beroering oor leerverskille nie meer soos in die 16de en 17de eeu ondervind word nie. Daarbenewens beskou baie mense die kerk vandag as ’n omlynde instituut en hulle beleef kerk (gemeente) nie meer as ’n akkoord van geloofsgemeenskap wat in die eenheid van die leer bestaan nie. ’n Formele kerklike handeling wat nie sinvol oorkom nie, kan selfs skadelik wees. Sommige
|301|
kerke ag derhalwe die ondertekening nie nodig nie; ander lees die formulier in die kerkraad en laat die ondertekening daar plaasvind; nog ander stuur by die kennisgewing van bevestiging ’n afskrif van die formulier en verg dan na bevestiging in die konsistorie slegs ’n handtekening in 'n formulierboek by die datum van bevestiging.
Dit is belangrik dat die beginsel van leereenheid en
leersuiwerheid by ouderlinge en diakens tuisgebring word, asook
hulle roeping van die Here om daaroor te waak (Hd 20: 28v). Elke
plaaslike kerk moet hierna omsien en sinodes kan die wyse nie
voorskryf nie (art 30 KO).
Die vraag word soms gestel waarom die “onderskrywing” nie sonder
’n formulier met ’n gepaste vraag by die bevestiging voor die
gemeente plaasvind nie. So ’n onderneming is tog net so
regsgeldig as formele ondertekening. Daarteenoor kan
geargumenteer word dat so ’n absolute binding by ampsbevestiging
aan die Formuliere van Eenheid, ouderlinge sou bind wanneer hulle
moet oordeel oor besware wat teen die leer ingebring word, asof
Belydenisskrifte nie kan verander nie. Die tweede vraag van die
Bevestigïngsformulier vir ouderlinge verg daarom slegs dat hulle
die Skrif as hoogste gesag en norm vir die leer beskou.
Die Reformatore het gesê die Skrif bevat die bindende reël (norma normans) van geloof terwyl die Belydnisskrifte die reël gee wat uit die Skrif afgelei is (norma normata). Die Skrif het gevolglik goddelike gesag, terwyl die Belydenisskrifte geestelike gesag het in sover dit geloofswaarhede uit die Skrif formuleer. Dit dra ook kerklike gesag in sover die kerk (vergadering van gelowiges) daarin hulle gemeenskaplike geloof bely, dit wil sê ’n gemeenskaplike Skrifverstaan weergee (vgl NGB 32).
Die vraag oor die eenheid en suiwerheid van die leer kan in verskïllende vergaderings van kerke (kerkraad. klassis of sinode) aan die dag tree. “Sinode” beteken in die Ondertekeningsformulier van Dordrecht 1619 ’n partikuliere en nie ’n nasionale sinode nie.
Leerverskille kan by eksamen of by ondertekening van die Belydenisskrifte in ’n kerkraad of in ’n klassis, gedurende optrede in ’n kerk of in ’n dienaar se gemoed en gewete na vore tree. In laasgenoemde geval verplig die onderneming in die Ondertekeningsformulier hom om die saak by sy kerkraad aan te meld, terwyl hy hom verbind het om hoegenaamd nie na buite daaroor te praat nie. Om na buite te praat, ontstig die gemeente en kan die eenheid versteur. Gevolglik bepaal die Ondertekeningsformulier dat praat na buite (skeurmakery) tot summiere skorsing lei (vgl artt 79,80). Elke leerverskil hoef nie tot voorlopige skorsing te lei nie (vgl art 79). Die Ondertekeningsformulier
|302|
open die weg vir indringende leergesprekke (colloqium doctum) op inisiatief van die kerkvergadering (of wanneer die beswaarde dit in ’n gravamen aanvra).
Die gangbare prosedure in verband met beswaarskrifte hou nie met bogenoemde feite rekening nie (GKSA 1964:442v). Die sinode het die “kerklike weg” as reël vir enige gravamen soos die Ondertekeningsformulier voorskryf, afgewys en bepaal dat ’n beswaar gerig moet word “tot die vergadering wat die betrokke besluit geneem het”. Die voorgeskrewe prosedure kan nie die kerklike weg wat die Kerkorde reël (artt 31,33,46) en die Ondertekeningsformuliere handhaaf, ophef nie (vgl by artt 31,46). Indien ’n dienaar sou redeneer dat sy beswaar teen die leer tans slegs by ’n Algemene Sinode kan dien, verkrag hy sy onderneming in die Ondertekeningsformulier wat regsgeldig is. Die ondertekenaar het hom persoonlik tot ’n optrede verbind wat nie deur Sinode 1964 opgehef is nie. By ampsdraers en proponente moet leerverskille volgens die kerklike weg behandel word. ’n Meerdere vergadering sou selfs bepaalde leerverskille wat ter vergadering aan die lig gekom het, na ’n kerkraad vir behandeling kon terugverwys (vgl artt 72,73,75 KO).
Die kerklike weg bied meer tyd vir rustige kerklike optrede, om te redeneer, te oorreed, te oorweeg en te besin; om die bepaalde verskil in perspektief tot die geheel van die leer te weeg; om opgeloopte emosies, soms as gevolg van geregverdigde provokasies, te laat bedaar.
By behandeling van 'n leerverskil moet steeds ook op die positiewe gekonsentreer word. Daar moet eers deeglik vasgestel word watter kardinale leerstukke die beswaarde nog altyd onderskryf sodat die punt van verskil teen die agtergrond van die geheel beoordeel word. Die verhouding van die beswaarde tot die Skrif en die Here Christus behoort oneindig swaarder te weeg as instemming met ’n geykte kerklike standpunt wat uit die Belydenis afgelei, maar nie noodwendig die Belydenis self weergee nie (vgl bv doopstryd in Nederland 1944; Calvyn Inst IV.1.xii).
Die beswaarde en die betrokke kerkvergadering moet steeds oorweeg of die verskil so diep gaan dat eenheid in Christus daardeur uitgesluit word. Die neiging bestaan soms om formeel op die feit van ’n leerverskil te fikseer. Dikwels word in hierdie uiters moeilike situasies met die historiese eenheid van die institusionele kerk as absolute norm geëis dat elke onderdeel van die leer en kerklike interpretasie onderskryf moet word. Hierdie dwang ter wille van “eenheid” het tot menige “kerkskeuring” gelei. Die Gereformeerde Kerke het in 1859 ontstaan toe Ned Geref en Ned Herv kerkvergaderings, onderskeidelik, absolute instemming met hulle histories-geworde kerklike patrone tot absolute norme verhef en dwang op die gewetens van ander uitgeoefen het.
Die Skrif roep die kerk op om ’n swakker broeder te verdra en om steeds verdraagsaam te wees. Oor die vraag tot waar kerklike toleransie strek, sal waarskynlik skerp verskil na vore tree. ’n Vergadering van “blanke” kerke sal
|303|
waarskynlik oor ’n leerverskil baie minder verdraagsaam wees as een van “swart” kerke wat ’n beswaarde lank sal wil konsidereer en vashou. Gedurende die Hervorming het Calvyn van Luther oor die nagmaal, hemelvaart en kerkregering verskil. Calvyn was bereid om deur sewe seë te gaan om leerverskille met ander te probeer uitstryk. Ten spyte van dié verskille het hy sy eenheid met Luther en Lutherane bly beklemtoon en vir verdraagsaamheid gepleit (Inst IV.1.xii). Daar is talle voorbeelde waar tweërlei opvattings oor die doop (Utrecht 1905), onvervulde profesieë of verklaring van Gn 1 (letterlike of goddelike werksdae), eenvoudig geduld moet word. Eenheid beteken nie noodwendig om tot in detail enerse en gelykluidende standpunte te huldig nie.
Afwyking in die leer het by ’n leraar ernstiger gevolge as by ’n ouderling of enkel gelowige. Eerstens moet herstel van eenheid in belydenis nagejaag word. Indien dit nie slaag nie, moet indringend vasgestel word in hoeverre die persoon die geloofsbelydenis nog onderskryf. Wanneer die afwyking op een duidelike punt saamtrek, het die kerke dikwels in die verlede van só ’n persoon ’n plegtige onderneming afgeneem dat hy sy opvatting met die oog op die eenheid in die kerk nie heimlik of openlik sal propageer nie. Met hierdie onderneming is die eenheid van die sigbare kerk gehandhaaf, terwyl die beswaarde nog as ’n broeder in Christus erken en vasgehou word, terwyl die gesprek onder vier oë kon voortgaan. Indien hy egter weier om ’n bevredigende onderneming te gee, ’n onderneming sou breek of wanneer die leerverskil ’n sentrale leerstuk soos Skrifgesag (NGB 7) of enige aspek van die 12 Artikels raak, moet met daardie dienaar volgens artikel 79 KO gehandel word.
In die CRC van die VSA is daar byvoorbeeld ’n predikant getolereer wat nie die kinderdoop kon onderskryf nie, omdat hy onderneem het om dit in sy amptelike optrede te handhaaf. In die minder verdraagsame Nederlandse of selfs Afrikaanse kerklike “klimaat” sou so iets waarskynlik ondenkbaar wees. ’n Bepaalde kerklike “klimaat” of groepsgesteldheid kan die oordeel in leerverskille grootliks beïnvloed, byvoorbeeld tussen wit en swart kerke.
In uiters moeilike en verreikende beslissings oor die gewetens van ander geld die kardinale vraag: Wat wil die Here Christus vir sy kerk (vergadering van gelowiges) gedoen hê? Ongelukkig word (soos in 1944 binne die GKN) eerder gevra: Wat wil ons vir ons kerk hê? Kerklike optrede roep dikwels geregverdigde kritiek en verwyte op, naamlik dat met ’n beroep op die leer liefdeloos, haastig, heerssugtig, eensydig of formeel voorskriftelik opgetree word.
In kerklike kringe wel soms spanning op tussen ’n bewuste aanvaar en verdra van mekaar. Die kerke moet eerstens bewustelik die grense van toleransie vasstel sodat hulle nie oor elke verskil van lering mekaar los en uitmekaar gaan nie (Van ’t Spijker 1984:15). Toleransie reik vanselfsprekend in die geval van ’n ouderling of diaken verder as in die geval van ’n predikant. By ’n gewone gelowige (lidmaat) kan meer verdra word as by ’n professor wat predikante oplei.
|304|
Gelowiges fikseer soms op ’n probleem met ’n leerstuk, terwyl hulle die hoofsom van die Belydenis onderskryf. Hulle verset om in te gee, mag intens irriteer. Die dwalinge moet egter geduldig en volhardend bestry word, terwyl die mens vasgehou word. Hy moet met die Woord bedien word, totdat die Heilige Gees sy opvattings verander. Kortom, die kerk tree nie soos ’n politieke party op, waar iemand wat met die koukus bots onmiddellik moet konformeer of uittree nie. Die kerk is swak sondaarmense, in Christus een, maar wat steeds meer in hul Here een moet word (Joh 17:21). Dit impliseer dat elke verskil nie ’n geskil moet word nie.
“Metterdaad” beteken “saam met die daad” en bepaal daarom dat ’n kerkraad, klassis of partikuliere sinode op die oomblik wat ’n kandidaat of dienaar weier om die leer te onderskryf en te onderteken tot skorsing moet oorgaan. Tog moet onderskei word. Dit gebeur dat ’n ouderling (of diaken) na bevestiging weier om die Formulier te onderteken, alhoewel hy volmondig met die leer instem, omdat hy byvoorbeeld mag aanvoer dat onderteken onnodig is of sy integriteit betwyfel. Die artikel het nie so ’n geval op die oog nie, maar iemand wat weier omdat hy met die leer verskil.
Wanneer ’n verkose kerklike dienaar by bevestiging instemming met die Belydenis weier, moet dadelik gehandel word. Indien hy na die bevestiging weier, moet hy summier in sy diens geskors word en die saak in die kerkraad behandel word (vgl 5.3). Indien weiering gedurende die loop van bevestiging plaasvind, moet die handeling op die oomblik gestaak en verder ondersoek word, voordat verder met bevestiging deurgegaan kan word.
Wanneer ’n predikant by bevestiging instemming met die Belydenis weier, is die deputate van twee naburige kerke teenwoordig en kan die kerkraad in klassis contracta handel. Indien die predikant se bevestiging deur die weiering verydel word, verval die losmaking (art 10 KO) en moet die kerk wat moes losmaak, die saak behandel.
’n Professor vir teologiese opleiding (artt 2,18 KO) is ’n predikant wat kerkregtelik verbonde is aan die kerk waar hy woon (GKSA 1973:315v). Hy moet die Formuliere van Eenheid onderskryf en onderteken in die kerk waar hy bevestig word, terwyl die kuratorium teenwoordig is. Die partikuliere sinodes stel die kuratorium daar as synodus contracta wat namens die kerke in kerkverband oor die opleiding beheer uitoefen (GKSA 1973:315; 1979:214).
Die kuratorium sal as “nasionale sinode” moet handel en metterdaad en ter plaatse oordeel of die beroep opgehef en of die professor (indien bevestig) in sy diens geskors moet word. Die kuratorium sal (soos die naburige kerke by bevestiging van ’n predikant) saam met die kerk waar die bevestiging plaasvind en eventueel in oorleg met die kerk wat losmaking moes verleen (art 10 KO) optree. Die kuratorium kan in die diens van professor skors, terwyl alleen kerkrade in die diens van predikante kan skors. In alle handelinge behou die persoon sy reg tot appèl (art 31 KO).
|305|
Die kerke wou in die 16de eeu kragtens die idee van ’n Christelike staat en staatskerk alle professore van die Ryksuniversiteite aan die leer bind. Die Sinode van Dordrecht 1618/19 het vir ondertekening deur professore in Teologie, regente van Kolleges, rektore en “skoolmeesters” voorsiening gemaak (Jansen 1923:239; Kuyper 1899:188v,229v). By die Kerkorde-revisie te Utrecht 1905 is dié ondertekening, behalwe vir teologiese professore, opsioneel gemaak. Die kerke het immers geen jurisdiksie oor die aanstelling van professore aan die Universiteite gehad nie en kon slegs kerklike sensuur bedien. Die Nederlandse Universiteitsprofessore het buitendien ondertekening geweier, sodat hierdie artikel gedeeltelik in onbruik geraak het.
Die Afskeiding van 1834 het die beginsel van selfstandige kerklike opleiding, onafhanklik van die Ryksuniversiteite, na vore gebring. ’n Eie Formulier vir ondertekening deur teologiese professore is eers in 1908 daargestel.