Artikel 52
Artikel 52: Kerklike korrespondensie en samewerking of kontak (met kerke en kerklike instansies) buite die algemene sinodale verband, word in ’n algemene sinode gereël.
Verskillende artikels (29,41,48, ens) rus op die basiese eenheid van verskillende kerke in Christus. Almal wat deur ’n ware geloof in Christus ingelyf is, is met Hom een en daarom ook lede van mekaar (Heid Kat S 21; NGB 27). Hierdie een universele kerk gaan bo die baie verskillende plaaslike gemeentes uit. Calvyn erken dat daar selfs onder die verworde pousdom nog kerke van ware gelowiges kan wees (Inst IV.2.xii). Al is gelowiges deur stelsels van kerkinrigting met die oog op kerkregering geskei, kan hulle met mekaar afpraat om in ’n bepaalde opsig saam te werk (vgl Rm 15: 27; GKSA 1976:317v).
Eenheid van belydenis (nie blote enerse belydenisskrifte nie) behoort kerklike gemeenskap en alle kerklike korrespondensie te dra (Bouwman 1934:5; artt 53,54). Intieme eenheid bewerkstellig samewerking van kerke in kerkvergaderings (art 29) of tussen kerkvergaderings deur middel van deputate (art 48). Waar nie genoegsame grond vir eenheid in kerkregering gevind word nie, kan kerklike korrespondensie in belang van God se koninkryk nog nodig wees. Omdat vorme verskil, kan van kerklike korrespondensie, samewerking of net van kontak gepraat word.
Die genootskaplike kerkbegrip vorm ’n struikelblok omdat elke genootskap toespits op homself en sy voortbestaan. In Nederland bestaan byvoorbeeld meer as sewe groepe Gereformeerdes van die Geref Bond binne die Ned Herv Kerk tot die Oud-Geref Gemeenten wat nie met mekaar saamwerk op punte waarop hulle dit wel eens is nie. Aan die ander kant is kleiner gereformeerde kerkgroepe altyd onder druk van groteres wat sonder om te verander hulle ter wille van “eenheid” wil insluk. Eenheid in ’n statiese struktuur moet radikaal van ’n dinamiese geestelike eenheid in Christus onderskei word (Spoelstra 1982:238v; 1988:37v).
|293|
Die gereformeerde kerke beleef hulle eenheid dinamies in verskillende vergaderinge (art 29) en korrespondeer soos hulle dit goedvind (art 48), omdat hulle een is en omdat hulle statiese eenheid in ’n struktuur van ’n sinodekerk afwys. Die gereformeerdes identifiseer nie eenheid in Christus met strukture nie (Spoelstra 1988:40, vgl titel Du Plooy 1982). Tog het die teenoorgestelde opvatting ook onder gereformeerdes posgevat (Snyman 1966d; vgl GKSA 1955:164 en Spoelstra 1988:42), dat eenheid in ekumeniese strukture as “kerkverband” in sinodes vergestalt moet word.
Indien sinodes kerkeenheid struktureer, was daar in Nederland van 1619 tot 1816 nie kerklike eenheid onder gereformeerdes nie. Tog het die gereformeerde kerke sonder ’n sinode in kerkeenheid geleef. Die proloog van die Geneefse Kerkorde stel ook nie die doel van ’n kerkorde om kerklike “eenheid” daar te stel nie, maar om die leer suiwer te bewaar, die kerk in goeie orde te hou, die jeug te onderrig en armes te versorg (Pont 1981:23). Die anti-hiërargiese beginsel van die Reformasie wat geen kerk oor ’n ander kerk wil laat heers nie (art 94), open die weg vir verskeidenheid wat nie moontlik is nie wanneer eenheid binne dieselfde sinodestruktuur demonstreer moet word (vgl art 30).
Christus is Koning en regeer deur sy Woord en Gees. Die eenheid moet daarom in dinamiese gehoorsaming van sy koningskap uitkom (GKSA 1967:360).
Ekumene wat nie op gehoorsaam-wees aan Christus neerkom nie, is blote formele eenheid sonder inhoud. Waar die GKSA die ideaal van ’n ware ekumeniese sinode van gereformeerde kerke oor die wêreld (1946) inisieer (Spoelstra 1981:24), het ander dit liewer in die rigting van ’n organisasie, genootskap of liggaam van kerke gestuur. So het die GES die naam sinode gedra (1952), terwyl dit geen sinode wou wees nie en formeel ’n Ekumeniese Raad (1988) op dieselfde vlak as die Wêreldbond van Geref Kerke of die Wêreldraad van Kerke geword het.
Die GKSA (1967:362) het met die Nederlandse formele begrip van “kerkverband” gewerk wat “eenheid” in strukture uitdruk, asof “kerkverband” in ’n struktuur bestaan. Du Plooy (1982) het aangetoon dat kerkverband ’n relasie of eenheid is wat uit Christus voortvloei.
Die GKSA het in 1967 ’n belangrike kerkregtelike uitspraak op grond van die Skrif gemaak: “Dit lê nie op die weg van die kerk om by ekumeniese bewegings aan te sluit nie” (367, effens geredigeer). Die grond van die besluit lui: "Omdat die kerk aan die Here behoort (Rom 14: 8; 1 Kor 3: 23) kan dit aan niks anders — ook aan geen ekumeniese raad of wat ook al — behoort nie... Die verhouding met God is eksklusief” (GKSA 1967:367; 1970:88). Hierdie argument is baie sterk, tog het die GKSA ’n “member church” binne die GES gebly terwyl die konstitusie van die GES al meer ’n ekumeniese “body” van “kerke” (denominasies) in 1972 daargestel het. Skynbaar het die GKSA dit verdra in die hoop dat die GES tog ’n “kerklike vergadering” (GKSA 1942:87v) sou word. Die GES het sy konstitusie egter in 1988 gewysig om kerke wat van die gereformeerde belydenis afwyk te kan huisves om ’n Reformed Ecumenical Council te word en finaal van die gedagte van ’n sinode afskeid geneem.
|294|
Tog behou gereformeerde kerke ook teenoor kerke wat saamkom in rade ’n verantwoordelikheid wanneer dit om die koningskap van Christus gaan (GKSA 1967:368). Dit hang saam reet die ekumeniese roeping van die kerke. Die kerke moet ook na buite gesamentlik die koningskap van Christus en eer van God in die wêreld bevorder. Die basis waarop dit geskied moet eerder vir periodieke samekomste op 'n konfessionele basis as ’n struktuur in eie reg voorsiening maak (vgl GKSA 1988 ivm konstitusie GES).
Hierdie artikel het in die Dordtse Kerkorde korrespondensie tussen Nederlandse en Waalse (Franse) kerke bepaal. In die stede waar Waalse kerke was, sou sommige predikante en ouderlinge van “beide kante” maandeliks saamkom om goeie eenheid en korrespondensie met mekaar te onderhou en mekaar wedersyds met raad te bedien (Pont 1981:182).
Die Franssprekende gereformeerde kerke van België en Vlaandere het pertinent in die 16de en 17de eeu (ook mbt die Hugenote in 1685) na vore getree. Hulle het egter gedurende die 19de eeu in modernisme verval. Hulle vorm tans nog ’n eie groep kerke binne die Ned Herv Kerk van Nederland.
By die hersiening van die kerkorde in die Nederlande in 1905 het hulle nie meer Waalse kerke gehad om mee rekening te hou nie. In daardie tyd het hulle ’n kragtige sendingoffensief in Nederlandse kolonies geloods en volgens 18de en 19de eeuse opvattings “sending” as ’n parallelle aksie in artikel 52 soos volg gereël. “Die werk van kerklike sending in Nederlands-Indië word vir sover daar algemene bepalings nodig is deur die algemene sinode gereël” (Bos 1950:95).
Die GKSA het hierdie spoor gevolg en met ’n aparte sendingorde langs die kerkorde opereer. Toe die jong kerke egter selfstandig in meerdere vergaderings saamgekom het, is nog eers probeer om die Sendingorde gedurig aan te pas (GKSA 1964:273-276; 1967:240-242, 248; 1973:419-422). Dit het egter spoedig ’n natuurlike dood gesterf en dus maak die kerkorde vir enger en breër kerklike korrespondensie in artikel 52 voorsiening (GKSA 1979:555).
Kerklike korrespondensie moet van “samewerking of kontak buite die algemene sinodale verband” onderskei word. Kerklike korrespondensie met buitelandse kerke met wie eenheid in leer, diens en tug bestaan, sowel as ekumeniese samewerking buite die algemene sinodale verband van kerke, word in ’n algemene sinode gereël. Die artikel is egter tot op die Algemene Sinode van 1988 nie toegepas nie. Waarskynlik het die ouer kerke ’n lang tradisie van kerklike korrespondensie onderhou, terwyl die jonger kerke nog min korrespondensie met ander “blanke”, Europese of selfs ander inheemse kerke op die tafel gehad het.
Hierdie artikel handel nie oor gewone kerklike korrespondensie wat deur middel
|295|
van kerklike vergaderings, kombinasies van kerke, ooreenkomste van samewerking, ensovoorts, binne kerkverband plaasvind nie. Die term “kerklike korrespondensie” het in omloop gekom om verder as artikel 48 KO verhoudinge met kerkfamilies met wie eenheid in leer, diens en tug erken word, uit te druk. Dit stel in die eerste plek ’n verhouding met buitelandse kerke wat sê dat indien die kerke in dieselfde landstreek geleë was, sou een sinodale verband tussen die kerke bestaan het. Die GKSA het ’n lang tradisie van hierdie enger korrespondensie en ooreenstemming met die GKN en CRC in die VSA onderhou wat na 1959 ook na die CGKN uitgebrei het. Die korrespondensie is met die GKN in 1976 beëindig toe nie meer eenheid oor die leer van die Skrifgesag bestaan het nie (GKSA 1976:302). In later jare is talle gereformeerde kerke in Europa, Australië, Nieu-Seeland en Japan ook as kerke met dieselfde leer, diens en tug erken.
Die GKN het die begrip kerklike korrespondensie in 1936 te Amsterdam geformuleer en dit het ook na die GKSA deurgewerk (GKSA 1939:148). In 1955 is mede onder invloed van die GES oor die term “korrespondensie” gehandel, en nie langer op “eenvormigheid van kerkregering” wat vir sinodes essensieel is, as absolute voorwaarde aangedring nie. So kom ’n onderskeiding tussen “enger” korrespondensie “binne dieselfde kerkverband” en “wyer korrespondensie” of kontak en samewerking met kerke met wie nie eenheid in kerkregering bestaan nie, in omloop (GKSA 1955-158v).
Korrespondensie in engere sin hou in “dat kerke hulle kansels vir mekaar oopstel”, die “sertifikate van lidmaatskap” (sic!) wederkerig as geldig erken, “lidmate” oor en weer toelaat tot die Nagmaalstafel en afgevaardigdes oor en weer na sinodes stuur, “in die verstandhouding dat kerke een sal wees in kerkregering sowel as leer ... Dit veronderstel kerkverband tussen kerke van dieselfde belydenis en kerkregering in verskillende lande soos tussen kerke van verskillende provisies in een land. Hieruit vloei voort dat verskillende nasionale sinodes kan saamkom in ’n gewone ekumeniese sinode ... En daarom is korrespondensie as middel om die ekumeniese kerkverband te onderhou geheel in ooreenstemming met die gees van art 48 KO” (GKSA 1955:161). Dit hou in wedersydse erkenning van predikante-opleiding, oor-en-weer beroepbaarheid. Dit is “susterkerke”.
Korrespondensie in wyere sin is die stuur van afgevaardigdes na kerke (sinodes van kerke?) wat enigsins afwyk van die gereformeerde belydenis in broederlike gees, ingeval raadpleging tot onderlinge profyt sal strek. Hier pas die naam “susterkerke” nie (GKSA 1955:162). Dit is duidelik dat die term “kerke” hier eerder “genootskappe”, sinodekerke of “kerkverbande” beteken.
In Suid-Afrika het ’n Interkerklike-kommissie tussen “drie Afrikaanse Kerke” ontstaan wat as ’n soort interkerklike klaagbank begin het. Dit het tot gesprekke tussen deputate uit die NG Kerk, N H Kerk van Afrika en nasionale sinodes van die GKSA ontwikkel (GKSA 1939:160, 1942:94v). Die idee van “wyer korrespondensie” en ekumene het die gedagte laat posvat dat deur middel van “gesprekke” met die ander Afrikaanse kerke die eenheid in leer, diens en tug waartoe die Openlike Verklaring oproep, indien moontlik bewerkstellig moet word. Dergelike gesprekke is waardevol en reflekteer begripsverskille tussen die deelnemers aan die gesprekke (GKSA 1964:202v; 1967:412-47 ens). Die GKSA aanvaar onkrities dat die persone wat konfereer werklik “kerke”
|296|
(genootskappe?) is wat met mekaar praat. Vrae hoe dit met art 49 rym en of dit op die weg van sinodes lê om teologiese debatte soos teoloë te voer, is nie gevra en nie beantwoord nie. Hier het “persone” as die “kerk” (genootskap?) opgetree.
Hierdie kerkregtelike ontwikkeling loop mank met kollegialistiese trekke in die kerkbegrip. Die woord “kerkverband” word as sinoniem vir een kerklike struktuur hanteer (kyk bv GKSA 1955:159 pt 5a; 1976:319). Daarvolgens moet “korrespondensie” in enger sin in ’n ware ekumeniese sinode vergestalt word. Nie die agenda wat kerke in sinodale verband kan afhandel nie, maar die behoefte aan ’n ekumeniese sinodestruktuur oorheers die motivering.
In die gereformeerde kerklike wêreld is die kenmerke van die ware kerk (NGB 29) ook genootskaplik op “sinodekerke” toegepas. So het die CGKN dit in 1834 op die NHK in Nederland, die GKSA dit in 1869 op die Herv Kerk in die ZAR en die Geref Kerken in Nederland onderhoudende artikel 31 (later Vrye Geref Kerke of net GKN) die kenmerke van artikel 29 NGB staties op kerke in sinodale verband toegepas en “genootskappe” as “valse kerke” getipeer. Daardeur word die eie kerkgroepering (as genootskap) verabsoluteer as die enigste “ware” kerk. Dit maak kerklike korrespondensie of samewerking in wyere sin onmoontlik en so kon die GKSA sedert 1955 nie met die VGK in Suid-Afrika of die GKN (Vrygemaak) in Nederland enger korrespondensie toegestem kry nie, hoewel die kerke inhoudelik ooreenkom.
Die GKSA het geoordeel dat kerke in een land sinodale korrespondensie met meer as een kerkgroepering van ’n ander land kan onderhou. Faktore soos die “vrymaking” 1944 of voortbestaan van die Chr Geref Kerk in Nederland 1892 hoort nie by die GKSA tuis nie (artt 30,84,85). So het die GKSA korrespondensie in engere sin eers met die GKN (tot 1976) en CGKN en in 1985 ook met die Nederlandse Geref Kerke aangeknoop.
Wanneer die verskillende antwoorde selfs onder gereformeerde kerke op vrae oor die begrippe kerklike korrespondensie, samewerking en kontak, ontleed word (vgl GKSA 1976:313-320), is dit duidelik dat “korrespondensie” van geval tot geval op eie meriete beoordeel moet word. Die kerkorde stel die feit van korrespondensie, samewerking of kontak. Die kerke moet die hoe en in hoe ver bepaal.
Alle interkerklike korrespondensie, samewerking of kontak berus ook nie eksklusief by algemene sinodes nie. Die belewing van korrespondensie lê by die kerke plaaslik. Plaaslike kerke onderhou hulle eie vorme van korrespondensie, samewerking of kontak met ander kerke met wie nie volkome eenheid in leer, diens en tug bestaan nie, hoeveel meer met kerke met wie enger korrespondensie bestaan. Wie kan hulle hierin voorskryf sonder om met artikel 30 KO te bots? In die lig hiervan is die sinodale besluit (GKSA 1970:464) wat plaaslike kerke belet om met ander kerke (gemeentes) te praat oor wat hulle plaaslik uitmekaar hou, onverdedigbaar. Hoe kan kerke anders in kerkverband opgeneem word as daar nie plaaslik probleme geïdentifiseer, langs die kerklike weg onder oë gebring en tot eenheid gekom word nie? Skynbaar beteken “kerk” vir die Sinode van 1970 ’n genootskap van kerke.