|23|
Artikel 1
Artikel 1: Om goeie orde in die kerk van Christus te onderhou, is daarin nodig: die dienste, samekomste, toesig oor die leer, sakramente en seremonies en die kerklike tug, waaroor hierna agtereenvolgens gehandel word.
Die koninkryk van God waarvan die Skrif spreek, het bepalende betekenis vir kerkreg en kerkregering. Christus is die enigste Hoof (Koning) van sy kerk (kyk by artt 2 en 3). Waar Hy en die Heilige Gees gehoorsaam word, vestig die goddelike heerskappy, die koninkryk van God, onder mense. In hierdie opsig is die ware kerk die mees opvallende teken van die koninkryk van God op aarde (NGB 27-31, Heid Kat S 48; Inst IV.2.iv). God herskep tot orde wat die kerk is (Spoelstra 1981:9v; Smit 1985:87, 101).
Op sterkte van 1 Kor 14: 40 onderskei Calvyn die “mag om wette te maak”, die mag om te regeer en die mag om te leer. Wie in die kerk regeer en leer, moet slegs deurgee wat Christus in die Woord beveel, anders beswaar ’n kerklike wet gewetens van mense (Inst IV.3.x; 10.vii,xxvii-xxxiii). Calvyn sê dat die ware opsieners gesag het om die kerk te regeer: “Ek beweer egter dat hulle geen wetgewers oor die gelowiges is om hulle te dwing om dinge te onderhou wat hulleself bedink het en nie in die Woord van God gevind het nie” (Calvyn 1951:361,vi).
God is die enigste Regter, Wetgewer en Koning aan wie ons slegs gehoorsaamheid verskuldig is. “Hierdeur word alle mag afgesny wat die mens hom mag aanmatig om iets in die kerk te gebied buite die Woord van God om” (Calvyn 1951:367,vii). God het ons presies geleer hoe Hy gedien wil wees. Gevolglik moet mense nie bande nie, maar die vryheid van Gl 5: 1 ervaar (Ibid viii). Die Kerkorde moet dus net die opbou van die gelowiges (die kerk) op die oog hê (Ibid:374,xxxii).
Wanneer ons soos die Nuwe Testament die koninkryk van God en Christus as Hoof (monarg) van die kerk as uitgangspunt van die kerkreg en kerkregering neem, het ons in die kerk met ’n monargie te doen. Skriftuurlike kerkreg is monargaal van aard. As ons kerkordes en sinodebesluite as bron van kerkreg neem, kan ons hoogstens van ’n konstitusionele monargie praat wat die Skrif nie ken nie.
|24|
Die Hervormers het teen die absolutisme van die pousdom gebots en hulle breuk met Rome was op grond van die reg wat die Skrif alleen bepaal (sola scriptura, vgl tweede deel van art 29 NGB; Calvyn: Inst IV.1.viii). Die kerk ontstaan uit God se verbond en verkiesing. God roep en vergader deur sy Gees sy volk. Hy alleen kan dus wette en voorskrifte vir sy kerk gee. Hy het die kerkreg in sy Wet en Woord gegee. Indien die kerklike dienaars of sinodes wette en voorskrifte vir die gelowiges wil gee, verdring hulle Christus as Hoof van sy kerk (NGB 30-32; Calvyn: Inst IV.1.i; 8.ii,iv-vi). Hulle maak dan van God se kerk hulle kerk.
Hierdie fundamentele gereformeerde beginsel word vandag waarskynlik die meeste verkrag. Kerkordes funksioneer soos kerkwette. Wanneer ’n kerkorde-artikel, formele “wette” of sinodale bepalings oortree word, word dit in ’n ernstige lig beskou, al is daar geen Skrifbeginsel op die spel nie.
Wanneer die kerk reël en bepaal hoe die wette, voorskrifte en bevele wat Christus neergelê het in die kerk van die Here ordelik bedien moet word, moet dit slegs dien om die kerkreg wat in die Skrif voorgeskryf is, te verwesenlik. Dit moet nie die kerk se belange op sigself dien nie.
Hoewel die vroe Christelike kerke geen Kerkorde gehad het nie, het die apostels, die Bybel en gebruike grootliks die orde in die kerke bepaal. Die apostel sê dat alles in die kerk van Christus ordelik moet gebeur (1 Kor 14: 34). Die Skrif gee voorskrifte wat direk op ordelike kerklike gebeure en regering betrekking het (bv Hd 13: 2, 3; 15: 22v; 16: 4; 20: 28; Rm 15: 27). Briewe aan kerke, Timotheus en Titus bevat talle ordebepalings.
Calvyn het reeds gewaarsku dat kerkordelike bepalings nuttig en min in getal moet wees (1951:373,xxxii). Die 86 artikels van die Dordtse Kerkorde van 1619 bepaal met slegs ’n paar veranderinge nog steeds die orde in die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika.
Die Gereformeerdes bely in die 16de eeu reeds dat die regeerders van die kerk onder mekaar sekere ordinansies met die oog op die opbou, eendrag, eenheid en vrede in die kerke moet instel (NGB 32). Luther verbrand die Roomse Corpus Juris Canonici, ’n bundel “regspostuleringe en wetboeke” (Smit 1985:18) in 1520 omdat dit vir die Evangelie en koninkryk van God ’n struikelblok geword het.
Tydens die Hervorming kom verskillende uitgangspunte vir kerkorde en kerkregering na vore. Die meeste verleen aan die staat ’n bepaalde seggenskap (Luther, Engeland, Genève, Nederland). In Genève kry Calvyn in 1541 weer inspraak, maar tog bepaal die staat die Kerkorde (1541, 1561). In die Nederlande probeer die kerke onafhanklik en selfstandig kerkorde bepaal, maar probeer tevergeefs dat die owerhede dit sanksioneer.
|25|
Die “regeerders” (NGB 32) wat tydens die Reformasie gereformeerde kerkordes ontwerp het, het probeer om dit te laat klop met wat God in sy Woord beveel het (Inst IV.4.iv; NGB 7,32). Calvyn het deur sy Institusie, die opleiding van predikante en deur direkte adviese sy stempel op Gereformeerde kerkreg en kerkregering afgedruk.
Die Kerkorde wil “goeie orde in die kerk van Christus” (1 Kor 14: 40) bevorder. Die Kerkorde neem die universele kerk, die liggaam van Christus, as uitgangspunt. In die plaaslike sigbare kerke (gemeentes) gaan dit om die groei en toename van die gelowiges in die eenheid met Christus (Du Plooy 1982:20). So word die tweede bede van die Onse Vader vervul (Heid Kat S 48). Tereg sê Milner dat die kerkorde is dit wat verwesenlik word waar die Woord en Gees in die harte van gelowiges korreleer deur middel van die bedieninge wat God verorden het (Milner 1970:4). Kortom, waar Jesus Christus gehoorsaam word, heers ware kerkorde. Dit gaan dus nie om die belange van hierdie of daardie kerkinstituut te bevorder nie.
Die Kerkorde handel agtereenvolgens oor die dienste, die samekomste van die dienaars en kerke, die bediening en toesig oor die leer, sakramente en seremonies en oor die kerklike dissipline en tug. Dit verdeel die kerkorde in vier afdelings, naamlik bepalings oor die dienste (2-28), oor die vergaderings (29-52), oor die leer, sakramente en ander seremonies (53-70) en oor die kerklike tug (71-81), interkerklike dissipline (82-85) met art 86 as gepaste slotartikel.
Die Kerkorde bepaal nie soos die Geloofsbelydenis die wese van die kerk nie, maar sy “welwese”. Dit wil beter-kerkwees bevorder. Sommige (Van der Linde 1978:65v; Smit 1984:75) sê dat die Kerkorde nie tot die “welwese” nie, maar tot die wese van die kerk behoort. Die kollegialisme beskou die Kerkorde as die konstitusie wat die wese van die instituut bepaal (konstitueer).
Die kerk is egter gelowiges wat deur geloof met Christus verenig is (NGB 27, Heid Kat S 21). Geloof in Christus en nie vorm nie, bepaal dus die wese van die kerk (1 Kor 12). Die “ampte” (1 Kor 12: 28, Ef 4: 12-16) maak nie die kerk van die Here nie. Die bedieninge kan slegs die geloof opbou en so tot die wese van die kerk bydra. Die gelowiges, die kerk, moet deur die dienste steeds meer word wat hulle alreeds in Christus is (Ef 4: 11-16). Indien die Kerkorde die wese van die kerk bepaal het, sou kerke met afwykende kerkordes nie meer kerke
|26|
wees nie. Calvyn erken egter selfs onder ’n valse pousdom nog kerke van die Here (Inst IV.2.xii). Die Kerkorde druk dus nie soos ’n Belydenisskrif inhoud (quod) van die geloof uit nie, maar is ’n middel waardeur die Woord en sleutelmag bedien word (modus quo). As sodanig beoog die Kerkorde die welwese van die kerk wat reeds wesenlik bestaan (Spoelstra 1979:47v; Kleynhans 1985:1, 7, 9, 142).