|310|
Artikel 56
Artikel 56: Die verbond van God moet so spoedig moontlik aan die kinders van die Christene in die erediens met die Heilige Doop beseël word volgens die formulier wat daarvoor vasgestel is.
Die Here Jesus Christus het met sy hemelvaart (Mt 28: 19) aan die elf apostels opdrag gegee om na al die nasies te gaan (sending): mense sy dissipels te maak (Woordverkondiging dmv sending, kategese, evangelisering); hulle te doop in die Naam van die Drie-enige God (sakrament) en hulle te leer om alles te onderhou wat Christus die apostels beveel het (Woordverkondiging dmv prediking, pastoraat, tug, ens).
Hierdie opdrag “institueer” die Nuwe Testamentiese Kerk. Die Woord wat verkondig word (vgl Rm 10: 12v) en die Heilige Gees wat geloof gee, verenig gelowiges in ’n gemeente (vgl Hd 2). Mense word deur geloof in Christus ingelyf (HK V/A 59,60,74). Die doopbevel is onder al Jesus se “dissipels” aan die bepaalde elf gevolmagtigde dienaars (apostels) gegee en hulle kry opdrag om die sigbare sakrament van die doop te bedien. Die betekenis van die sakrament hang nie af van die waarde van die bedienaar nie, maar van die Koning van die Koninkryk wat alle mag besit (Mt 20: 18).
Die doop is al met reg die sakrament van die universele kerk genoem omdat dit die insluiting in die verbond van God en “in sy gemeente” (HK S27) uitbeeld. Omdat die gemeente van God op ’n bepaalde plek konkreet sigbaar word, is doop ook die offisiële opname in die sigbare gemeente. Wie gedoop is, is formeel lid van die gemeente (kerk).
Die doopbevel wys tegelykertyd hoe Woordverkondiging en Sakrament verbind is (“maak dissipels” en “doop hulle”). In die eerste sendingwerk in die Nuwe Testament en op die sendingveld vandag, gaan missionêre en kategetiese Woordverkondiging aan doop vooraf. Op die Woordverkondiging volg geloofsbelydenis, dan doop en daarna verdere opbou (vgl “leer hulle” Mt 28: 19).
Hieroor stem Roomse, Gereformeerdes en Baptiste min of meer saam. Die Baptiste aanvaar egter nie dat die kind in die Christelike huis reeds werklik binne die kring van “dissipels” (“Christene”, art 56) verkeer nie. Hulle reken nie organies met huisgesinne (Hd 16: 15,33; Ps 87: 5,6) en gemeenskappe nie. Hulle neem soos die humanisme die individu as vertrekpunt. Vir hulle sê
|311|
Mk 16: 16 dat elke kind sy geloof eers verantwoordelik moet bely, voordat hy gedoop mag word. Milner (1970:123-126) stel waarskynlík die Baptistestandpunt wanneer hy sê dat Calvyn inkonsekwent kinders as gebore lede van die kerk op grond van hulle weergebore ouers en die erflike karakter van die verbond, aanvaar. Volgens hom vereis Calvyn se sakramentsleer, selfs al speel die Heilige Gees daarin so ’n groot rol, volwasse, self-bewuste geloofsbelydenis. Hy laat egter na om aan te toon hoe Calvyn die “church of professing believers” nie aan ’n eenmalige doop nie, maar aan dinamiese kerkwees in leer en lewe onder tug van die Woord aan die nagmaal verbind (vgl art 61 KO).
Die reg waarop die doopsbediening (ook die kinderdoop) berus, hang saam met die doel, plek en betekenis van die sakramente waaroor die Dogmatiek geraadpleeg kan word. ’n Populêre brosjure van Joh Jansen (1922) oor “Die reg van die kinderdoop”, is in Afrikaans vertaal.
Sakramentsbediening veronderstel geloof by die ontvanger en dat die kind binne die verbond in geloof gaan opgroei. Die sakramente is gegee om ons geloof te versterk terwyl ons van ons kant ons “godsvrug” betoon wanneer ons dit gebruik (Calvyn Inst IV.14.i). ’n Sakrament is ’n heilige aanskoulike (sigbare) afbeelding of teken van ’n geestelike (onsigbare) misterie. Die sakrament beseël en teken nie die geloof van die ontvanger af nie, maar die verbondsbeloftes wat die Here aan die gelowiges gee (Hd 2: 39). Sakramente waarborg daardie beloftes soos ’n seël die egtheid van dokumente waarborg (HK V/A 66). Die Woord gaan voorop en moet steeds die teken verklaar, terwyl die sakramente weer die waarheid van die Woord bevestig (Inst IV.14.vi). Die Heilige Gees laat ons die Woord en Sakrament glo en maak ons aan God se goeie wil gehoorsaam. Sodoende versterk die sakrament ons geloof (Inst IV.14.x.xvii). Onverskilligheid, of uitstel of versuim van die sakramente kan gevolglik nie in die godsdienstige relasie tot God (verbond) geduld word nie.
Die Hervorming het die Roomse leer verwerp dat die sakrament van die doop genade instort waardeur die natuurlike verlore mens na die Godsryk (universele kerk) oorgaan. Op grond hiervan leer Rome “nooddoop”. Wanneer ’n Roomse priester nie beskíkbaar is nie, moet die vroedvrou, dokter of ’n medestander summier aan ’n sterwende kind nooddoop bedien om te verseker dat die doop die kind red. Spoedig doop kom by Rome uit bygeloof op, terwyl Calvyn spoedig doop op sterkte van intieme geloofsverhouding gegrond het.
Doop en nagmaal dra dieselfde evangelie: God vergewe sonde. Doop beklemtoon die inkom en nagmaal die inbly in die kerk van God. Teoloë het die doop die sakrament van die universele en die nagmaal die van die plaaslike kerk genoem. Die stelling mag nie absoluut opgeneem word nie. Die plaaslike kerk is immers die universele kerk op daardie plek (Ef 4: 6, Snyman 1977:45). Die stelling dui egter wel aan dat die doop eenmalige inlywing (verbond) en die nagmaal voortdurende versorging (gemeenskap) afteken en verseël.
|312|
In die verbondsverhouding, of gemeenskap tussen God en die gelowiges, onderskei ’n mens twee kante: Hy sal vir hulle God wees en hulle sal sy volk wees (Hb 8: 10). Die kardinale vraag is: hoe kom die verbond tussen God en mense (sy volk) tot stand? Een van die twee partye moet tog eerste inisiatief neem om die verbond te sluit. Neem God mense aan of neem mense eers God aan?
Pelagiane en semi-pelagiane aanvaar dat God net ’n aanbod van genade doen. Elke mens wat tot geloof kom, aanvaar die aanbod en op grond daarvan kom God sy verbondsbeloftes na. Volgens dié leer gaan die mens die verbond aan.
Die Bybel gebruik op baie plekke in OT en NT die huwelik om hierdie verbond tussen God en mens uit te beeld. God kies soos ’n bruidegom vir Hom vrylik ’n bruid uit. Hy het eerste lief en maak die liefde in die bruid wakker. Sy moet antwoord op sy genade. Vir Calvyn beteken “verkieswees” om tot die liggaam van Christus verkies te wees (vgl Rm 5: 10). Die verbond is die geboorte van die liggaam, die kerk. Ten diepste rus alles in die Ordinatio Dei (Milner 1970:72v).
Die verbond tussen God en mens kom dus volkome eensydig tot stand. God sluit en gee die verbond. Die Vader neem kinders uit genade aan en in sy verbond op (Gn 17: 7; Js 43: 1; Jr 30: 21,22; Joh 6: 37; Rm 7: 24, 8: 9-17; 2 Kor 5: 18, 6: 16-18; Hb 8: 6-13).
In werklikheid voer God die sending- en doopbevel van Mt 28: 19 uit. Hy gee geloof (Rm 1: 17, 4: 11-25; Ef 2: 8). Hy maak slegs van mense sy gesante en gebruik hulle as gereedskap om die Woord te bring (2 Kor 5: 20; HK S21). Die een-wees in die Here of kerk-wees beteken een geloof en een doop (Ef 4: 6).
Die eerste vraag by die doopbediening neem die reddende werk van God in sy verbond as vertrekpunt. Calvyn sê die kinders van gelowiges word nie gedoop sodat hulle kinders van God sal word nie, maar omdat hulle alreeds deur die krag van die beloftes tot die liggaam van Christus behoort (Inst IV.15.xxii). Wie gedoop word, moet in die vergadering van gelowiges gebring word, sodat die hele gemeente daarvan getuie kan wees (Inst IV.15.xix). Christus het aan die eis van die Wet en goddelike reg voldoen. Daarom kan die nuwe verbond van God sonder enige bydrae van sondaars opgerig word (Hb 8: 6-13).
Die teken van die verbond in die OT was die besnydenis (Gn 17: 10). Dit is aan volwassenes wat van buite tot die verbondsvolk toegetree het, toegedien (Hd 15: 15). Binne die OT verbondsvolk moes seuntjies van agt dae egter besny word. Die NT verbind die besnydenis regstreeks aan God se genade wat sonde vergewe sodat 'n verbond tussen God en mens tot stand kom (Rm 4: 8-12). Dit is presies waarna die doop heenwys. Die doop het in die NT die teken van die verbond met God geword (Hd 15: 24; GI 2: 3v; 3: 27v; Kol 2: 11,12).
Die Baptiste vertolk “hy wat glo en hom laat doop” só dat die dopeling met sy doop sy geloof en gehoorsaamheid betuig. Sommige sê dat die Here slegs
|313|
diegene aanneem en seën wat hulle geloof by wyse van grootdoop betuig het. Volgens hierdie opvatting beseël die doop die saligmakende geloof van die dopeling en nie die beloftes van God in sy verbond nie.
Die GKN het in 1944 verklaar dat die doop bedien word op die veronderstelling dat die kind wedergebore is. Prof K Schilder en ’n tagtig predikante is toe geskors omdat hulle volgehou het dat die doop God se beloftes teken en beseël vir diegene wat deur die geloof aan God se verbondseise voldoen. Die besluit het tot ’n kerkskeuring (“vrymaking”) gelei waaruit die GKN (Vrygemaak) en Nederlandse Geref Kerke voortgekom het.
Ons bely dat ons deur die doop “in die Kerk van God ontvang word en van alle ander volke en vreemde godsdienste afgesonder word om geheel en al sy eiendom te wees en sy merk en vaandel te dra, en dit is vir ons ’n getuienis dat Hy tot in ewigheid ons God sal wees en ons genadige Vader” (NGB 34; Inst IV.15.i). Soos water die vuil van die liggaam afwas, so neem die bloed van Christus deur die Heilige Gees ons sonde weg. Verlore mense, volwassenes en kinders, word tot kinders van God weergebore (HK S 26,27). Omdat ’n mens maar een maal gebore word, is een maal gedoop wees voldoende. Die doop is daarom ’n gemeenskaplike sakrament. Christene word nie oorgedoop nie. Die doop is nie self die inlywing in Christus of inwyding in die kerk van God nie. Die doop is egter teken (afbeelding) en seël (versekering) daarvan (vgl Doopformulier).
Die Sinode van Dordrecht 1574 het bepaal dat doop in ’n openbare erediens by die prediking bedien sal word (Bos 1950:208). Te Middelburg 1581 het die kerke selfs vir ’n erediens in die week voorsiening gemaak om doop nie te vertraag nie. By die kerkordehersiening te Utrecht 1905 is die bepaling weer weggelaat. In 1964 word die woorde “volgens die formulier” bygevoeg, waarmee artikel 58 KO eintlik dupliseer word.
In die geskiedenis het die onverskillige houding van ouers oor die tyd van doop tot uitstel en vertraging van doop gelei. Dit bewys dat die verbond as kerkregtelike grond vir die doop nie verstaan word nie. Gedurende die Reformasie het die verwerping van die Roomse nooddoop en aan die ander kant die Anabaptiste wat kinderdoop verwerp het, dalk bygedra tot vertraging van doop en instelling van periodieke “doopsondae” in party kringe. Doop word soms as ’n familie-aangeleentheid of helaas as ’n blote kerklike seremonie beskou. Gevolglik word doop om beuselagtige redes uitgestel, byvoorbeeld om sekere familie by die plegtigheid te betrek. Die GKSA het deur middel van ’n breë voorligtingstuk probeer om “onnodige vertraging van die doop” te bekamp (GKSA 1958:134; 1961:132v). Die doop moet so spoedig moontlik bedien word,
|314|
omdat daarmee antwoord op God se verbondsbeloftes gegee word. Geen kerklike besluit nie, maar slegs deeglike voorligting in doopgerigte pastorale besoeke van die leraar, kan mense die verbond laat omhels en verhoed dat doop 'n kerklike seremonie in plaas van ’n heilige sakrament word.
In die kultuur van die meeste swart volke mag geen man binne enkele weke na die geboorte van ’n baba by die moeder op besoek kom nie. Pastorale besoeke kan na ’n geboorte gevolglik nie dadelik plaasvind nie. Dit is nie nodig om die beginsel “so spoedig moontlik” teen die kultuur af te speel nie, soos byvoorbeeld om aan te dring dat die vader die kind vir doop hou terwyl die moeder nog herstel. Dit was in Nederlandse gereformeerde kringe nogal gebruiklik. “So spoedig moontlik” sal in ’n swart kerk op onmiddellik ná die afsonderingstyd toegespits moet word.
Die Kerkorde gebruik opvallend genoeg die begrip “Christene” (’s Gravenhage 1578) en sê nie iets soos “kinders van lidmate” nie. Die begrip “Christen” wys op geloof en verhouding tot Christus, terwyl “kinders van die lidmate” die verhouding tot die kerkinstituut sou onderstreep. Tog word die artikel dikwels in terme van “lidmaatskap” vertolk (Kruger et al 1965:344v; Van der Linde 1983:193v).
Met “Christene” erken die kerk dat ten spyte van groot verskille, soos byvoorbeeld tussen Protestant en Rooms-Katoliek, die doop op die een gemeenskaplike heilige Christelike Kerk dui (vgl Inst IV.2.xii). Die doop van ander gesindtes word erken, wanneer (a) die doop in die naam van die Drieenige God, (b) met skoon water en (c) deur ’n erkende dienaar van daardie kerkgemeenskap bedien is (vgl Bos 1950:206v).
Egpare mag om talle redes, waarvan geloofsoortuiging die belangrikste behoort te wees, hulle kerklik in twee verskillende gemeenskappe bevind. Wanneer die ouerpaar die kind in die gereformeerde kerk (waar net een van hulle behoort) wil laat doop, neem sommige kerkregtelikes “lidmaatskap” as norm en weier dat die nie-lidmaat voor die kansel verskyn en/of op die doopvrae antwoord. Ander wil wel uitsonderings toelaat mits die “tipe” kerk van die ander ouer (wat bloot willekeurig beoordeel word) gekondoneer word. Hierdie oorwegings kom formeel, onoortuigend, kerkisties en subjektief voor. Dergelike situasies moet kerkregtelik met die norm van die verbond beoordeel word. Die doop bring nie “lidmaatskap” van die “nie-lidmaat” op die tafel nie, maar wel die vraag of die ouer met die doopvrae instem.
Indien die “nie-lidmaat” ’n belydende Christen is en hy verstaan en stem in met die doopvrae, bestaan daar geen regsgrond om daardie ouer by die doop uit te sluit nie. In sy volle reg en verantwoordelikheid as ouer erken hy die verbond (eerste doopvraag), die leer en die gereformeerde kerk waar die kind
|315|
gedoop word (tweede doopvraag) en stem hy voor getuies in dat die kind in hierdie leer opgevoed word (derde doopvraag).
In bepaalde gevalle mag die nie-lidmaatouer ’n twyfelaar, onkerklike of selfs ’n ateïs wees. So ’n persoon mag uit gewoonte vanweë ’n “volkskerk”-idee (Van der Linde 1983:191v) of ter wille van die eggenoot vra om voor die kansel te verskyn. in dergelike gevalle moet in die eerste plek vasstaan dat die “lidmaat”-ouer wat die doop aanvra ’n belydende Christen is. Die doop word kerkregtelik aan die kind van hierdie gelowige ouer bedien. Wanneer die ander eggenoot egter wil bystaan, omdat dit immers ook sy/haar kind is, moet alles wat met die doop saamhang aan hom/haar verduidelik word. Indien so ’n persoon nog voor die kansel wil verskyn, sou dit beter wees om dit toe te laat as te weier. Wanneer so ’n ouer selfs sou verkies om op die vrae te antwoord, het dit vir die kerk geen direkte kerkregtelike implikasies nie, terwyl dit tog die persoon voor die Here en baie getuies betrek by die belofte van die gelowige eggenoot. Hy/sy stem toe dat die eggenoot die kind gereformeerd sal opvoed, al kan en gaan hy/sy dit self nie doen nie. Die bystaan en antwoord van so ’n ouer erken immers die verbondsbetrekking tussen God, die gelowige ouer en die kind. Die doop gaan immers primêr om die kind in sy verbondsrelasie met die Here.
Wanneer ouers dissiplinêr van die sakramente afgehou word, kan hulle vanselfsprekend nie ’n kind vir doop hou voordat hulle versoen is nie (art 76 KO).
Ouers wat afvallig, kerklos en kerkloos en tog nie onder tug is nie, vra egter dikwels doop vir hulle kind aan, moontlik ter wille van grootouers wat meelewende Christene is. Uiteraard moet die doop nie sonder ernstige pastorale besinning toegelaat word nie. ’n Toestand van afval, kerklos- en kerkloosheid kwalifiseer dergelike ouers nie as “Christene” nie. Vroeër is soms ter wille van die kind van doopgetuies wat vir die ouers instaan, gebruik gemaak, omdat toe, soos vandag nog by swart volksgemeenskappe mag voorkom, grootouers of ander familie as getuies in ’n posisie was om die kinders in die verbond op te voed. ’n “Christen”-doopgetuie wat regtens in ’n posisie is om op die derde doopvraag positief te kan antwoord, sou ’n kind vir doop kon hou.
In gereformeerde kringe (veral in Nederland) is soms geweldig veel van die biologiese “verbondslyn” (vgl GKSA 1930.29) gemaak. Op sterkte van kerklike grootouers is ’n “verbondslyn” vasgestel. Wanneer ouers dus ’n kindjie aanneem wie se ouers onbekend was, kon so ’n kind nie gedoop word nie.
Deeglike studie van die leer van die verbond het aan die lig gebring dat die werk van God in die NT nie aan biologiese afstamming gebind is nie. Wanneer gelowige ouers ’n kindjie wettig aangeneem het, is hulle in die Here die ouers van daardie kind. Niks kan die doop van so ’n kindjie verbied nie (GKSA 1970:131v).
|316|
Die doop van kinders in Tehuise word toegelaat wanneer huisouers of gekeurde persone verantwoordelikheid vir die verbondsopvoeding aanvaar (GKSA 1949:278). Indien kinders tot ’n redelike volwasse leeftyd aan die Kinderhuis toevertrou word, kom hulle posisie min of meer met dié van aangenome kinders ooreen. Die besluit van 1949 steun moontlik op ’n definisie van “verbondskinders” wat op biologiese afstamming berus. Daar sou met die doop van ongedoopte kinders gewag kon word totdat hulle self die doop aanvra (Kruger 1966:348, vgl art 59 KO).
Uit die kerkregtelike beginsels het geblyk dat die eenheid in ware geloof die sentrale plek in kerkwees inneem. Mense wat nog nie mondige en verantwoordelike geloofsbelydenis gedoen het nie, kan nie op die tweede vraag by die doop antwoord nie. Gevolglik kan hulle kindjie nie gedoop word voordat die ouers bewustelik die verbondsbeloftes wat in hulle eie doop beseël is, vir hulleself toegeëien het nie. In die meeste van hierdie gevalle sal die doop moet wag totdat verantwoordelike geloofsbelydenis afgelê is.
By buite-egtelike geboorte moet gewoonlik slegs met ’n moeder rekening gehou word. Hierdie probleem kom veelvuldig by swart gemeenskappe voor, terwyl ’n groot persentasie blanke buite-egtelike kinders vir aanneming deur wagtende egpare bestem word. Die kerkregtelike posisie van die moeder (en nie die kind nie) kan die aansoek om doop beïnvloed. Is aan artikel 71 KO voldoen? Wie staan regtens vir die kind se opvoeding in? Kan die moeder met goeie reg verantwoordelik op die doopvrae antwoord? Indien die moeder self haar kind wil opvoed, moet die aangeleentheid van sonde en berou liefs voor die geboorte afgehandel word sodat die kindjie in versoende omstandighede in die Here ontvang en gedoop kan word. Indien die saak eers na geboorte onder aandag kom, moet die kerklike tughandeling en bediening van die versoening (vgl artt 72-75 KO) afgehandel word, voordat doop bedien kan word.
Die Sinode van Franeker 1863 het in ’n appèl ’n kerkraad se reg bevestig om die kind van ’n moeder wat “geen lid der gemeente is” nie, te doop. As gronde is aangevoer dat die saak by die plaaslike kerk tuishoort om volgens plaaslike gebruik tot meeste stigting te handel en omdat die omstandighede aan die “eigenlijke doopbediening” niks afdoen nie (Bos 1950:216v).
Om verskillende redes, dikwels vanweë die ervaring van God se verbondstrou in geslagte, versoek ouers om hulle kind in ’n ander kerk binne
|317|
die kerkverband te laat doop. Vanselfsprekend moet die wykouderling, leraar of kerkraad van die redes kennis neem wat tot die aansoek gelei het. Die ouers moet toestemming (liefs ’n brief) van die kerkraad, of as dit nie bekom kan word nie, van hulle wyksouderling of predikant, bygestaan deur een of meer ouderlinge, aan die kerk waar hulle wil gaan doop, voorlê. So ’n kerk moet in die lig daarvan oordeel en handel.
Wanneer mense uit ’n ander kerkverband hulle kind in ’n gereformeerde kerk wil doop, vereis goeie orde dat hulle aansoek met toestemming van hulle kerklike gesag vergesel moet gaan. So ’n aansoek kan om gegronde redes geweier word (byvoorbeeld wanneer dit bekend is dat die aansoekers kerklos is en slegs “in naam”, ter wille van familie, in die kerk wil doop). Kerkregtelik moet die kerkraad vasstel hoe die aansoekers die doopvrae bejeën. Wanneer dit vasstaan dat die mense nie die gereformeerde leer onderskryf nie en hulle kind nie in daardie leer gaan opvoed nie, moet die aansoek nie toegestaan word nie. Daar kan wel gevra word of mense uit ’n ander kerkverband doopvrae oor “die Christelike kerk hier” en leer wat “hier” geleer word, met reg kan beantwoord. ’n Duidelike afkondiging kan egter die regsposisie oorbrug: die doop geskied op versoek van en ter wille van die ouers en hulle bepaalde kerkgemeenskap om gegronde redes. Die doop word in die doopregister as spesiale versoek aangeteken, terwyl dadelik aan die ouers ’n doopseel (getuigskrif) meegegee word.
In die lig van die tweede en derde doopvrae is dit uiters moeilik wanneer gereformeerde ouers van die kerk verlof vra om hulle kind in ’n ander kerk buite die kerkverband te laat doop. Die aansoek kom gewoonlik uit sterk persoonlike en emosionele motiewe op, byvoorbeeld waar ’n grootvader predikant in ’n ander kerkgemeenskap is en die kind nog sy naam ontvang ook. Om dié motiewe met objektiewe argumente te weerlê, gebeur nie maklik nie. Die objektiewe kerksituasie bots in hierdie geval met die konkrete familiesituasie binne ’n breër Christelike verbondsbetrekking en so ’n versoek moet gevolglik simpatiek en omsigtig hanteer word. Weiering mag funeste implikasies vir die eggenoot, die betrokke gesin en selfs vir inter-kerklike verhoudinge hê. Dit mag suiwer kerkisties vertolk word.
Weer eens is die bepalende norm: word die doop Christelik of institusioneel-kerklik gekwalifiseer? Is formele kerklike “lidmaatskap” voldoende grond om ’n Christelike doopbediening in ’n ander kerkgemeenskap te weier? Waar loop die grens tussen kerkisme en die verbond? Juis die ingewikkelde verbondsrelasie maak dit onmoontlik om formeel kategories te reël. Elke geval moet met begrip simpatiek deurgepraat en op eie meriete behandel word. Oorreding in plaas van dwang of anders duidelike wedersydse begrip vir die meriete van elke situasie sal tot die meeste stigting dien. Indien die ouers volhou, moet hulle verstaan dat die kerkraad die doopbelofte wat elders afgelê word, neem asof dit voor homself gedoen is. Hulle sal ’n doopseel van die kerk waar die doop bedien is, moet saambring.
’n Lastige variasie op bogenoemde probleem kom voor wanneer die ouers versoek dat byvoorbeeld ’n grootvader wat predikant in ’n ander kerkgemeenskap
|318|
is, om familieredes die doop tydens die gereformeerde erediens sal bedien. Die kerkregtelike vrae trek dan op die bedienaar van die doop saam. Die doop is net so deel van die erediens as nagmaal en kan slegs deur ’n predikant bedien word (Inst IV.15.xx). Niemand mag die waardigheid vir homself neem nie (Hb 5: 4; Inst IV.15.xxii). Wanneer ’n leraar van verwante gereformeerde gesindte versoek word om slegs die sakramentele handeling in ’n gereformeerde erediens uit te voer, kan daar tog nie prinsipiële besware geopper word nie. Doop by ander gesindtes deur hulle wettige dienaars word sedert de 16de eeu erken.
Wanneer so ’n dienaar versoek moet word om ook die Woord te bedien, waarby lees van die Formulier gereken moet word, kom tweërlei opvattings na vore. Eerstens reken sommige met die volgende kerkregtelike beginsels: (1) Die Here stel die kerkraad onvervreembaar verantwoordelik om oor die kansel te handel (Hd 20: 28; Ef 4: 11v; artt 15,30,84 KO). (2) Die Kerkorde reël die normale orde tussen kerke in kerkverband en nie hierdie uitsonderlike situasie met so ’n predikant nie. (3) Die kerkraad moet hom dus vooraf vergewis dat die betrokke predikant self (en nie sy kerk nie) die gereformeerde leer van harte toegedaan is. Indien die kerkraad hiervan seker is, kan die kerkraad die bepaalde leraar uitnooi om onder hulle toesig en regering per doopgeleentheid Woord en Sakrament te bedien.
Aan die ander kant redeneer ander (1) meer in terme van ’n eksklusiewe kerkgenootskap of kerkverband-struktuur. (2) Hulle soek gevolglik ’n reglement of formele sanksie van “meerdere vergaderings” voordat die kerkraad mag optree en maak baie van “korrespondensie in enger sin” (art 52). (3) Wanneer kerkrade ligtelik predikers uit ander kerke Woord en Sakramente sou laat bedien, verflou die roeping ten opsigte van suiwer leer, diens en word gereformeerde roepings- en kerkbesef verswak.
Eersgenoemde standpunt hou risiko in waar kerkrade bloot formeel horisontaal sou oordeel. ’n Blote formele verbod bou nie behoorlike kerkbesef by die gemeente nie en kom kerkisties oor. Indien ’n kerk egter ’n prediker sou toelaat wat die gereformeerde leer op bepaalde punte nie onderskryf nie, moet die ander kerke in kerkverband met dié kerk daaroor plaaslik en in die klassis handel (artt 41,44).
By tye wen weer-doop as volwassedoop veld in kerklike kringe. Redes hiervoor kan legio wees: begrip vir die verbond van God en familie-verbande stomp deur die verstedeliking en moderne geestelike invloede af; gedoopte individue ontbeer in tye van spanning geloofsekerheid; volwasse doop op persoonlike geloofsbelydenis spreek die mens aan; die Engelse en Amerikaanse Baptiste dra die puriteinse tradisie teenoor die Anglikaanse (Episkopaalse) staatskerk waarin sekularisasie ’n groot rol gespeel het. Gevestigde kerke skep moontlik die idee van gedoopte massakerke. Gedurende die Reformasie het selfs reformatore soos Zwingli, Bucer en ander met baptistiese ondertone begin. Hierdie Baptiste kan nie op een vlak met die uitwasse van ander soos Matthys van Munster gestel word nie (Spoelstra 1975:37v). In Engeland en die VSA
|319|
verteenwoordig die Baptiste die Engelse Calviniste. Calvyn bepleit op die punt van weer-doop verdraagsaamheid (Inst IV.1.xiii).
Wie die kinderdoop verwerp, bots met die gereformeerde Belydenis (NGB 34, HK A 74). As sodanig kom die eenheid in die ware geloof wat die wese van die kerk bepaal, in gedrang. By die afwyking erken die mens egter die verdienste van Christus en die sakrament van doop. Die verskil trek dus saam op die tydstip (kinder- of volwassedoop) van doop met klem op die Christelike verantwoordelikheid en keuse.
Wanneer ’n lid van die gemeente die kinderdoop verwerp en om watter rede ook al hom weer laat doop het, moet die predikant en wyksouderling eerstens noukeurig by herhaalde besoeke vasstel of die persoon as skeurmaker optree deur sy opvattings in die kerk te verkondig. Tweedens, afgesien van die dwaling oor die kinderdoop, hoe staan die persoon origens teenoor die Geloofsbelydenis? Dit gebeur dikwels dat soekers en twyfelaars na weer-doop gryp, terwyl hulle die leer van kinderdoop in die kerk tolereer en origens die kerklike eenheid in geloof beleef. Hier kom die moeilike kerkregtelike vraag na vore: In hoeverre kan die kerk so ’n persoon met sy probleem tolereer?
Die Sinode van Potchefstroom 1945 (p 126 vgl 1873 art 153) het op ’n vraag van ’n partikuliere kerkraad geoordeel dat wanneer iemand hom by ’n sekte laat doop het, hy by die sekte aangesluit en metterdaad “as lidmaat” verval het. Hy kan slegs na openbare belydenis van geloof weer opgeneem word. Hierdie uitspraak lewer ernstige kerkregtelike probleme op. Indien die Sinode hier in stryd met artikel 30 soos ’n klassis (art 41 KO) ’n kerkraad oor ’n bepaalde geval soos dit toegelig was, wou adviseer, kan die uitspraak allermins as algemene voorskrif geld. Iemand kon in hierdie geval sonder om formeel “lidmaatskap” op te sê hom by ’n sekte laat doop en sy rug op die kerk gekeer het. Moet die kerkraad hom nog as “lidmaat” beskou? Op hierdie tipe probleem gee die besluit van 1945 aanvaarbare advies.
Indien die Sinode van 1945 egter ’n algemene beginseluitspraak vir enige voorkomende geval van weer-doop wou doen, roep die uitspraak ernstige kerkregtelike probleme op. Dit gebeur dat iemand hom laat weer doop en in die gemeente wil voortleef. Dergelike sake hoort by die plaaslike kerk of hoogstens by ’n klassis tuis (artt 30,41,77 KO). Slegs in ’n kollegialistiese struktuur skryf sinodes “lidmaatskap” aan plaaslike kerke voor. Die Sinode van 1945 kon onmoontlik summier die ban voorskryf oor iemand wat in die leer oor die doop dwaal sonder om enige grond uit Skrif of Belydenis vir die uitspraak aan te voer. Die besluit handel bloot met formele begrippe soos “lidmaatskap verval” en “aangesluit” asof kerke en sektes verskillende strukture is. So ’n ingrypende oordeel op blote formele gronde bots met artikel 7 NGB en bring die tweede lid van artikel 29 NGB na vore. Indien iemand teen die suiwerheid van die leer met weer-doop gesondig het, maar daarna tog begeer om onder die gereformeerde bediening in die ware kerk (artt 28,29 NGB) voort te leef, gee die besluit van 1945 geen gronde om aan te neem dat weer-doop so ’n persoon buite die verbond en universele kerk van Christus gestel het nie en daarom durf die kerk nie ’n soekende skaap in die kudde van Christus na buite dryf nie. Weer-doop kan nie soos ’n Roomse “doodsonde” tot summiere ban of ekskommunikasie lei nie en die tugprosedure wat Christus en die Kerkorde
|320|
voorskrywe met ’n argument oor “lidmaatskap” uitskakel nie (NGB 7,32; HK S 31; artt 71-75 KO).
Mense met ’n valse pluriformiteitsopvatting stuur maklik iemand na ’n ander “kerk” om die eie soos ’n gesuiwerde party voor te doen. Die Here het egter ook die bediening en sorg vir die weer-doper aan die kerk (gelowiges) en opsieners opgedra (vgl Bevestigingsformulier van Ouderlinge; GKSA 1910 art 153). Wanneer iemand dus die kinderdoop betwyfel, moet die kerkraad die weg gaan wat in artikels 71 tot 74 KO aangedui word. Daar moet deeglik vasgestel word hoe wyd en diep die dwaling insny in die verhouding van die sondaar tot Christus (die verbond) en die kerkgemeenskap. Indien die persoon aanhangers werf en skeurmaak dui die Kerkorde artikels 76,77,80 die weg aan waarop gehandel moet word. Indien die persoon egter plegtig onderneem om sy dwaling oor weer-doop nie te propageer en die leer van die kinderdoop nie te opponeer nie, behoort die kerkraad Christelike verdraagsaamheid te oorweeg. Sy dwaling word gekonstateer en gearresteer, terwyl daarna met baie geduld oor die leer van die verbond en universele kerk gepraat kan word. Niemand kan in sy gewete gedwing word nie, maar niemand kan ook geban word omdat hy oor ’n bepaalde punt van die leer dwaal terwyl hy die groot heilsfeite (bv in die 12 Artikels) van die saligmakende geloof onderskryf. Wie aan Christus behoort moet deur die dienaars van Christus met liefde en geduld bedien word, sonder dat ’n dwaling in beskerming geneem word (Calvyn Inst IV.1.xiii). ’n Dwaling kan egter bestry word sonder om ’n mens in die ban te doen. Dwaling oor tyd of wyse (onderdompeling) van doop loën immers nie doop as sodanig nie.
In die pouslike en episkopaalse stelsels magtig die hoogste biskop in die Naam van Christus sy verteenwoordigers om van huis tot huis sakramente te bedien. Daarteenoor het die Reformasie die bedienaars van Woord en Sakramente aan die plaaslike kerk gebind (Calvyn Inst IV.1.x; 15.xiii,xix). Die wyse waarop die sakramente bedien en ontvang word, is juis ’n merkteken van die ware kerk. Dit toon of die universele kerk in daardie plaaslike kerk sigbaar word (NGB 28,29). Die onlosmaaklike band tussen Woord en Sakrament vereis dat die sakrament wat die inlywing in die kerk van God beseël, in die midde van die plaaslike kerk wat die universele kerk op daardie plek is, bedien moet word. Tegelykertyd word die kind by en deur die doop as lidmaat in die kerk ontvang (vgl art 60 KO). Op hierdie punt was die gereformeerde kerke vanaf die 16de eeu baie uitgesproke (Bos 1950:207v).
Die doop geskied vandag baie algemeen deur besprenkeling. Daarteenoor dring verskillende sektes aan op onderdompeling as die enigste regverdigbare vorm van doop. Die vroeë kerke het tot die negende eeu merendeel oorgieting en indompeling (Inst IV.15.xix) gebruik. Besprenkeling het vroeër ook voorgekom, maar vanaf die 12de eeu algemeen ingang gevind (Van der Linde 1983:197).
|321|
Kerkregtelik staan vas dat die hoeveelheid water, besprenkeling, oorgieting of onderdompeling, nie die vergiffenis van sonde en gawe van wedergeboorte raak nie. Tog kan besprenkeling, veral soos baie dominees dit doen, kwalik ’n wassing wees wat “afwassing van sonde” en “nuwe lewe” afteken. Die verswakking van die teken (Bouwman 1934:314-317) verplig dus des te meer tot deeglike en verduidelikende Woordverkondiging deur middel van ’n goeie Formulier en onderrig (art 57 KO). Die betekenende saak mag nie deur ’n swak teken skade ly nie. Allerlei opsmukgebruike by doop, soos Jordaanwater uit Israel, is skadelik en kan selfs tot bygelowigheid lei. Dit trek die aandag van die betekenende saak af. Vrae oor die hoeveelheid water, een of driemaal oorgiet of onderdompel, bepaal nie die wese van die doop nie. Hierin moet vryheid bestaan (Bouwman 1934:317).
Gereformeerdes erken die doop by ander gesindtes wanneer dit met skoon water, in die Naam van die Vader, Seun en Heilige Gees, deur iemand wat in sodanige kerkgemeenskap die reg besit om sakramente te bedien, geskied het (Sinode Dordrecht 1618/19 sessie 162; GKSA 1879 artt 170,178; 1882 art 163; 1930 art 16). Oor-doop van gevalle wat by sektes gedoop was, kan alleen plaasvind wanneer die wyse van doopbediening nie as Christelike doop erken kan word nie. In gevalle waar twyfel bestaan, moet die kerkraad die advies van een of twee naburige kerke of ’n klassis inroep.
Die kerke wou nie ’n ouderdom bepaal om skeiding tussen kinderdoop en volwassedoop te reglementeer nie. Wanneer ’n kind tot rekenskap van sy geloof in staat is, mag hy nie meer as ’n onmondige kind gedoop word nie (Bos 1950:213v; kyk by art 57 KO).