|205|
Artikel 33
Artikel 33: Die afgevaardigdes na die meerdere vergaderinge moet hulle geloofsbriewe en opdragte saambring, onderteken deur die wat hulle stuur, en elke afgevaardigde sal ’n keurstem hê, behalwe in sake wat sy eie persoon of kerk in die besonder aangaan.
Reeds die eerste kerke het afgesante (Hd 15: 2,27; 2 Kor 8: 23) na ander kerke gestuur wanneer verskille oor leer en seremonies saam opgelos moes word om die eenheid te herstel (Gl 2: 11; Hd 15: 2,3; 2 Kor 8: 19). Die afgevaardigdes meld hulle nie self aan nie en word ook nie lede van ’n vergadering in eie reg nie, maar die kerk wat hulle stuur gee aan hulle geloofsbriewe en opdragte (1 Kor 16: 3; Fil 2: 25), sodat verskillende kerke as ’t ware in en deur die afgevaardigdes saam met mekaar kan vergader en handel. Wanneer die samekoms verby is, bly slegs die besluite van die gemeenskaplike samekoms oor en verdwyn die samekoms (Hd 15: 22-30).
Reeds by die eerste gereformeerde kerke tree die beginsel van afvaardiging, omskrywing van mandaat, bepaling van opdrag deur die kerk en voorlê van geloofsbrief deur die afgevaardigde na vore. Die geloofsbrief beperk dus die stembevoegdheid van die afgevaardigde. Hy mag nie handel soos hyself goed dink nie. Die alternatief vir afvaardiging sou wees dat elke kerk deur sy voltallige kerkraad met elke ander kerk sou handel. Dit is slegs ten opsigte van naburige kerke prakties moontlik (art 79).
Keurstem sluit aan by artikel 31 omdat keurstem stembevoegdheid bepaal. Die keurstem moet norme, waardes en beginsels aanlê om te keur en daarom “geweeg” kan word. Vir die demokrasie is blote meerderheidstem voldoende. In die kerkreg gaan dit eerder oor die gronde waarop ’n saak gekeur of afgekeur word. Die apostels sê feitlik altyd in die Skrif waarom hulle iets in die gemeente beveel of verlang. So hoor ons die stemme van die apostels en afgevaardigdes
|206|
van Antiochië saam met die kerk van Jerusalem opgaan en sê waarom hulle die besluit oor besnydenis geneem het (Hd 15: 5,3v; Gl 2: 11v).
Die Skrif handhaaf die basiese regsreël dat ook die ander kant gehoor moet word en dat niemand regter in sy eie saak mag wees nie. Niemand kan oor homself soos ander oordeel nie (Hd 5: 3; 1 Kor 5: 12; 6: 1-6; Heid Kat V/A 112). Regspraak vereis absolute onpartydigheid, anders is dit vir die Here ’n gruwel (Amos 5: 7,15,24; Js 5: 20,21; Mt 7: 1v; 23: 23, ens). In feitlik die primitiefste regstelsels geld dat niemand (behalwe die absolute monarg) vir homself, sy eie belange, familie en groep mag regspreek nie. Iemand is deur sy eie situasie, insig en belange eensydig betrokke en daarom geprejudiseerd. Die reg vereis dat onbevooroordeeld geluister, oorweeg en teen mekaar opgeweeg moet word. Elke mens is geneig om sy kant of insig swaarder te laat weeg as die ander kant.
Hieruit volg ook die regsreël wat absoluut onpartydige ondersoek en oordeel vereis (vgl Wiechers 1984:236-241). Geen oordeel kan oor ’n party in ’n saak gevel word sonder dat hy regverdig gehoor en verhoor is nie.
Kerkregtelikes soos Rutgers en Bouwman het na die Doleansie van 1886 beklemtoon dat die verskillende plaaslike kerke wat deur die onderskeie kerkrade handel, in meerdere vergaderings saamkom. Omdat die hele kerkraad nie teenwoordig kan wees nie, wys hy afgevaardigdes aan wat hy met ’n geloofsbrief magtig (las gee) om namens die kerk saam met ander kerke te gaan handel.
Die woorde “afgevaardigde” (gedeputeerde of verteenwoordiger) en “kredensie” of “geloofsbriewe” wys duidelik op ’n instansie wat stuur. Die geloofsbriewe is vertrouensbriewe wat getuig dat die draer daarvan wettig gestuur is en tweedens omskryf dit presies wat die mandaat of bevoegdheid van die draer is en in hoeverre die sender hom deur die afgevaardigde laat verteenwoordig en gebonde ag (Kruger et al 1966:209). Die geloofsbrief moet presies uitspel waaroor en onder watter voorwaardes die afgevaardigdes namens hulle sender bindende besluite mag neem. Dieselfde regsbeginsel geld ook waar ’n prokureur deur middel van ’n prokurasie as agent namens iemand moet optree.
Bouwman sê dat “die verskillende kerke nie al hulle mag oordra nie, maar net soveel as wat nodig is om die betrokke kerk se belang daar te behartig en daarom kan nie enige saak op ’n meerdere vergadering besluit word nie” (Bouwman 1934:28). Die afgevaardigde kan sy sender net so ver verbind as wat die geloofsbrief hom daartoe magtig (Kruger 1967:209). ’n Geloofsbrief is derhalwe nie bloot ’n kennisgewing van wie afgevaardig is nie.
Bouwman se argument van “mag” wat oorgedra (gedelegeer) word kom sekularisties en meganies oor. Dit is asof kerkrade “oorspronklike mag” besit en vir meerdere vergaderings “mag” van kerkrade “afgelei” word. Die
|207|
afgevaardigdes bring die “mag” as ’t ware in geloofsbrief saam (Bouwman 1934:17; vgl 59,64). In hierdie argument hoor ons niks van die koninkryk (heerskappy) van Christus nie en dit gee ’n verkeerde beeld oor kerklike gesag (vgl art 36).
Die “mag” en bevoegdheid van meerdere vergaderings hang regtens volledig van die lasbriewe af (Bouwman 1934:61). Dit is die “lasgewer” se prerogatief om bevoegdheid te verleen of te beperk. ’n Afgevaardigde verteenwoordig in ’n gereformeerde kerkvergadering ’n kerk in so ver sy lasbrief dit bepaal en hy word hoegenaamd nie deur afvaardiging ’n “lid” van ’n “sinode” wat in eie reg bestaan en handel soos in die kollegialisme nie.
Die argument oor “afgeleide mag” (“gesag”) mag moontlik op algemene regsbeginseis berus. Dit stel in elk geval die regsposisie van meerdere vergaderings sekondêr ten opsigte van die kerkrade (vgl art 30). Tog moet “mag” of bevoegdheid vir ’n kerkvergadering nie van strukture nie, maar van die enigste Hoof van die kerk, Christus, afgelei word (vgl NGB 31 en KO art 36). Die Nederlandse debat oor oorspronklike (kerkraad) en afgeleide gesag (meerdere vergaderings) redeneer oor strukture soos die verenigingsreg (kollegialisme) (Spoelstra 1967 en 1977b).
Die kerkreg van die GKN het plotseling na 1950 ingrypend verander nadat M Bouwman (1937) Voetius deur die bril van kollegialisme en verenigingsreg gelees en verteken het. Die weg is voorberei deur die presbiteriaanse Westminister Confession (artt 31,32) wat die “assemblies” as groter kerkraadsvergaderings oor die “groter kerk” in ’n buurt of land laat regeer. Die kerkrade behandel slegs die kleiner sake in die plaaslike kerk (vgl Van der Linde 1983:135).
M Bouwman (1937) het die beginsel van afvaardiging en mandatering namens ’n kerk deur middel van geloofsbrief verwerp. Hy wou wegkom van die idee van “afgeleide gesag” vir meerdere vergaderings. Hy stel toe dat “ampsdraers” kerkrade sowel as meerdere vergaderings saamstel om in elke struktuur ’n eie regeerbevoegdheid uit te oefen. Geloofsbriewe gee gevolglik net kennis watter ampsdraers volgens kerkorde aangewys is om in die betrokke sinode te dien. Meerdere vergaderings is dus breër en groter kerkraadsvergaderings.
Die kerkreg agter die Dordtse Kerkorde van 1619 neem die opsieners en kerkraad in elke komplete kerk as uitgangspunt. Naburige kerke kan slegs in en deur die onderskeie kerkrade in kerkverband optree. Die byeenkomste van meer kerke is tydelik met die oog op gesamentlike besluite. Vanuit die oogpunt van elke kerk wat daar saamkom, is dit ook sy kerksraadsvergadering en nie ’n ander kerksraadsvergadering nie, wat buite, naas, teenoor of in die plek van die kerkraad te staan gekom het. Die Gereformeerdes bely immers net een kerkraad (NGB 30).
Die kerke bepaal in 1578 (art 20): Afgevaardigdes moet briewe van “kredentie
|208|
en instruktie" van die instansie wat hulle stuur skriftelik voorlê en koppel dit verder aan wat artikel 46 tans reël. Twee afgevaardigdes per kerkraad ontvang “keurstem” in die klassis (Pont 1981:133,136). Die kerkorde van 1581 (art 25) beperk keurstem tot diegene wat kredensiebriewe voorlê.
Die Nederlandse kerkorde-revisie van 1905 sluit afgevaardigdes van keurstem uit wanneer ’n saak die persoon of kerk van die afgevaardigde in besonder aangaan. Die beginsel was egter nie nuut nie. Reeds in die 17de eeu is bepaal dat die voorsitter iemand wat deur bloedverwantskap, vriendskapsbande of om ander redes moontlik in ’n saak partydig mag wees, uit die vergadering moes stuur sodat die saak in sy afwesigheid beredeneer en besluit kan word (Bos 1950:136v), omdat mense nie geskroom het om in kerkvergaderings te stem in sake waarby hulleself, hul familie of besoemvriende besonder belang gehad het nie. Dit is dikwels juis eiebelang en partydigheid wat mense laat aandring om te stem.
Geloofsbriewe (kredensiebriewe, lasbriewe) kan nooit “mondeling” afgedra word nie. Slegs die kerk (kerkraad) wat afvaardig, kan die lasbrief uitreik. Die Kerkordeboekie (1979:100) gee gerieflikheidshalwe ’n konsepvorm, maar die geloofsbrief hoef nie ’n vaste vorm te hê nie. Dit is die prerogatief van die lasgewer om die mandaat van die afgevaardigde te omskryf (Bouwman 1934:59,61).
’n Geloofsbrief moet aan sekere basiese vereistes beantwoord. Dit moet die name van die afgevaardigdes en hulle moontlike plaasvervangers en datum van afvaardiging duidelik aandui; geteken wees deur die voorsitter en skriba van die kerkraad wat afvaardig om die waarheid te bevestig; die mandaat of bevoegdheid van die afgevaardigdes noukeurig beskryf; aandui of die kerk die besluite voorwaardelik of onvoorwaardelik sal aanvaar (vgl by artt 31 en 32). Omdat Christus die enigste Hoof van sy kerk is, beperk Gereformeerde kerke die bevoegdheid van hulle afgevaardigdes en stel hulle voorwaardes aan 'n besluit om aanvaar te word. ’n Kerk gee gewoonlik las en volmag aan sy afgevaardigdes om namens hom te handel in sake wat wettig en ordelik ter tafel gekom het en verbind hom om besluite te aanvaar wat in ooreenstemming met die Heilige Skrif, Belydenis en Kerkorde (dws op “kerklike wyse”, art 30) geneem is.
Omdat wettige geloofsbriewe die konstituering, bevoegdheid en handelinge van die klassis (sinode) bepaal, moet die roepende kerkraad (art 45) voor die konstituering oor die geloofsbriewe oordeel (Bouwman 1934:128,140). Anders moet die voorsitter van die roepende kerkraad ’n voorsitter laat kies wat dan in die vergadering eers die geloofsbriewe moet laat beoordeel (Biesterveld, Kuyper 1905:58).
Slegs afgevaardigdes wie se geloofsbriewe minstens sê wie gestuur is en onderteken is deur die voorsitter en skriba, mag toegelaat word om aan die
|209|
konstituering deel te neem. Wanneer sitting sonder ’n behoorlike lasbrief gegee word, kom die wettigheid van die vergadering en geldigheid van al sy handelinge in die gedrang. Die roepende kerkraad kan leemtes in geloofsbriewe, byvoorbeeld wanneer mandaat of verwysing na die datum waarop afgevaardig is, ontbreek, op die agenda van die vergadering plaas om die instansie wat afgevaardig het, te vermaan. Niemand mag ooit, met watter verskoning ook al, sonder ’n geldige geloofsbrief keurstem uitoefen nie, maar hoogstens as individu “spreekstem” (adviserende stem, art 42) ontvang. In so ’n geval is die betrokke kerk glad nie in die vergadering teenwoordig en by besluitneming betrokke nie.
Die ouer kerkordes het van die afgevaardigdes verwag om “instruksies” van hulle lasgewer saam met die geloofsbriewe ter tafel te lê sodat die agenda net na die konstituering vasgestel kon word (Biesterveld, Kuyper 1905:58). Die instruksie of opdrag van die sender verwys na sake waarin die oordeel van die meerdere vergadering gevra word. Gevolglik was die huidige artikel 46 vroeër aan die opdragte verbind.
Tog het die kerke in tye van ernstige beroering gedurende die 17de eeu, instruksie of opdrag gegee watter standpunt hulle afgevaardigdes moet stel en hoe hulle moet stem. Die mindere vergaderings kon dus vooraf oor sake wat voor sinodes sou dien, handel maar hulle kon daaroor slegs voorlopig besluit. Instruksie hoe om te stem moet tot fundamentele sake soos die formulering van die geloofsbelydenis beperk word (vgl Mandat Imperativ, Spoelstra 1967:27; Rutgers 1882). By formulering van die belydenis is die implikasie van die imperatiewe mandaat dat indien die besluit anders uitval, die betrokke kerk(e) verdere kerklike gemeenskap sou moes heroorweeg.
Bouwman en Rutgers wys dat ’n kerkraad (of mindere vergadering) in die reël nooit ’n afgevaardigde verder moet bind as dat hy hom in die meerdere vergadering aan die uitsprake van die Skrif, Belydenis en Kerkorde sal hou nie. Beraadslagings in die meerdere vergadering kan aan ’n afgevaardigde meer lig uit die Skrif, Belydenis of Kerkorde gee as waaroor sy sender by sy voorlopige besluit beskik het (Bouwman 1934:60,140). Stemming geskied daarom in meerdere vergaderings nie per kerk nie, maar per afgevaardigde.
Dit is belangrik dat die geloofsbrief aan elke afgevaardigde duidelik opdrag sal gee om die “accoord der kerkelyke gemeenschap” te eerbiedig. Die afgevaardigde behoort selfs teen sy persoonlike oortuiging in sy keurstem in lyn met Skrif, Belydenis en Kerkorde uit te bring (Bouwman 1934:61), anders bring vrysinnige en liberale stemme die eendrag en vrede in gevaar. Meerdere vergaderings is juis ingestel om die kerke op die Formuliere van Enigheid en Kerkorde te konsolideer.
Elke meerdere vergadering is ’n tydelike op homself staande byeenkoms van kerke en bestaan nie soos by die kollegialisme selfstandig en permanent buite die kerkrade om nie. Daarom kan slegs kerke deur middel van kerkrade sake op die agenda van meerdere vergaderings plaas (GKSA 1894: artt 117,118).
|210|
Die huidige prosedure vir beswaarskrifte (GKSA 1964:445,446) hou hiermee nie rekening nie. Die gelowige handel met die kerkraad, terwyl die kerkraad in sy regering hulp en advies van meerdere vergaderings aan die orde moet stel, behoudens die reg van appèl vir ’n beswaarde (art 31).
Om praktiese redes vereis meerdere vergaderings gewoonlik dat opdragte en stukke vir die agenda enkele weke vooruit by die korresponderende kerkraad sal wees (art 45). So ’n reëling moet met diskresie toegepas word om slapheid en agtelosigheid by kerke en hulle funksionarisse in belang van 'n ordelike en voorbereide vergadering, te bestry. Tog mag ’n ernstige en belangrike of resente saak nooit wetties op sterkte van hierdie formele reëling nie in behandeling geneem word nie. Die kerkorde gaan bo ordereëlings uit en dit laat die weg oop dat agenda nog saam met die geloofsbriewe gebring kan word.
Deputate van meerdere vergaderings (art 49) sondig gewoonlik die meeste teen artikel 33. Talle deputate kry nooit klaar met hulle werk nie en probeer gedurig om nuwe sake ter tafel te lê, asof hulle ’n tussentydse kerkraad, bestuur, oligargie of burokrasie is. Kerke kan nie dit wat Christus aan hulle opgedra het, na persone soos deputate of kommissies delegeer nie (art 49). Die kerkorde artikels 30,33 en 49 berus op die veronderstelling dat werk op ’n meerdere vergadering afgedoen word. Opdragte (agenda) wat nie voldoende inligting bevat en verdere ondersoek of studie verg, moet liewer na die voorsteller terugverwys word om eers meer inligting te versamel voordat dit op die agenda van ’n volgende vergadering geplaas word.
Omdat ’n klasssis (sinode) ’n tydelike byeenkoms van kerke is om agenda af te handel, kan ’n volgende byeenkoms nie die besluite van ’n vorige verklaar of motiveer nie (GKSA 1876: art 223). Dit kan alleen op aangevoerde gronde so ’n besluit wysig of vernietig (art 46).
By Rome roep die pous ’n konsilie (sinode) van biskoppe kragtens hulle amp saam om hom met hulle besluite te adviseer. Die Kollegialisme koppel weer ampte aan die “kerk”. So beskou M Bouwman (1937) meerdere vergaderings as byeenkomste van “ampsdraers.” Dit kan deur middel van die kerkorde aan enige “amp” bevoegdheid verleen om “lid van die sinode” te word. Die Gereformeerdes stel professore in ’n spesiale leraardiens (artt 2,18) en ’n teologiese skool is nie ’n naburige kerk of kerklike instituut wat in sinodes saamkom nie. Gevolglik kan professore nie in hulle diens vir afvaardiging na of keurstem in ’n vergadering van meer kerke in aanmerking kom nie. Hulle het egter in lyn met hulle roeping (art 18) ’n plig om advies (mondeling of skriftelik) te gee sodat vergaderings weloorwoë besluite ten behoewe van die regering van Christus in sy kerk kan neem (Bouwman 1934:62,205-209).
Die Sinode Potchefstroom 1869 het ’n “Openlike Verklaring” (OV) daargestel wat tans nog in die meeste meerdere vergaderings net na konstituering gelees
|211|
word, waarmee daarna staande gekonformeer word. Dit stel die basiese mandaat wat in elke geloofsbrief vervat behoort te wees (vgl die OV met ’n konsep-geloofsbrief, KO-boekie (1979:65v,100). Die OV nooi ook buitestaanders om tot een gereformeerde kerkgemeenskap op basis van dieselfde geloof en kerkregering toe te tree.
Klassis Pretoria-Oos het gedurende die sestigerjare die mandaat van die geloofsbrief by die konstituering gelees en by die afgevaardigdes genotuleer (Spoelstra 1967:213). Na regte behoort die vergadering wat deputeer die mandaat aan die afgevaardigdes voor te lê en vas te stel of hulle daarmee konformeer. Die huidige OV skep die indruk dat die mandaat deur die gekonstitueerde vergadering voorgeskryf word, terwyl dit in werklikheid daarop saamgestel word.
Nemo debet esse judex in propria causa. (Niemand kan regter in sy eie saak wees nie). Oud-hoofregter C J Claassen noem dit die mees basiese reël in enige regsadministrasie. Dit is ewe goed toepaslik waar die regter ’n belang in ’n saak het of wanneer hy ’n direkte party daarin is (1976:19). Die beginsel is in gedrang wanneer ’n predikant in ’n finansiële kommissie of in die kerkraad aktief of stilswyend meedoen aan byvoorbeeld bepaling van sy salaris of beoordeling van sy ampsbediening of tug oor ’n lid van sy gesin (vgl bv GKSA 1979:245-261).
Sinodes het ten spyte van bogenoemde reël predikante toegelaat om in alle aspekte van hulle pensioenvoordele waarin die kerke teenoor hulle verplig is (art 13), saam te besluit (GKSA 1985:91,115; 1988 ibid t.a.p.). Dit sou beter wees indien sinodes dergelike besluite op advies van die kerke neem of nadat dit geneem is aan kerkrade voorlê. In kerkrade het predikante oor so ’n saak geen of ’n minderheidstem, terwyl hulle op sinodes die stem van ouderlingafgevaardigdes wat geen direkte belang daarby het nie, oorheers.
Die kerkraad kan in dergelike sake ’n ouderling as voorsitter kies, terwyl die predikant die vergadering verlaat wanneer oor sy traktement gehandel word. Indien ernstige probleme opduik, kan die kerkraad die konsulent inroep.
Wanneer ’n klag of saak wat ’n ampsdraer, sy familie of selfs ’n goeie vriend raak, ondersoek word, het die betrokke ampsdraer daarin geen keurstem nie. Nadat hy en getuies gehoor is, behoort hy ter wille van goeie orde homself uit die vergadering te onttrek of uitgestuur te word. Niemand behoort deel te neem aan die stemming wanneer hyself, bloedverwante of goeie vriende by beroepe of belangrike deputasies teenoor ander broeders verkies moet word nie (vgl Bos 1950:136v). Kortom, sodra faktore iemand by ’n kerklike beslissing “partydig” mag stem, moet hy as onbekwaam vir keurstem beskou word. Die Reglement van 1816 het selfs grade van bloedverwantskap binne die kerkraad belet. Tereg wou gereformeerde sinodes nie so reglementeer nie.