Artikel 9
Artikel 9: Predikers wat uit ander kerke of een of ander sekte aansluit, sal nie tot die kerkdiens toegelaat word nie, behalwe met groot versigtigheid, en dit eers nadat hulle vir ’n sekere tyd goed beproef is.
Kragtens die koninkryk van God wat Christus op aarde verwerklik, roep Hy dienaars van die Woord. Gevolglik dien “predikante” ook in ander Christelike gemeenskappe en kan as sodanig erken word. Indien die predikantediens volledig aan ’n bepaalde kerkgemeenskap gekoppel was, sou so ’n kerkgemeenskap slegs sy predikante erken het. Die Kerkorde stipuleer nie watter voorgangers uit watter kerke erken word nie Dit reël slegs die orde tussen kerke in kerkverband. Hierdie artikel dateer uit die Reformasie toe, ten spyte van skerp verskil met Rome en Anabaptiste, voortdurend voorgangers uit daardie geledere hulle by Gereformeerde Kerke gevoeg het. Opmerklik genoeg verwys artikel 9 oorspronklik nie na Lutherse predikante nie.
Indien aanvaar word dat die koninkryk (heerskappy) van die Woord en Gees ook buite ’n bepaalde kerkverband na vore tree en die eie kerkgemeenskap nie die enigste openbaring van die liggaam van Christus is nie, soos Calvyn ook ware kerke ander die valse pousdom erken (Inst IV.1.vii), moet voorgangers buite eie geledere ook erken word. Wanneer hulle vir diens aanmeld, moet met hulle op ’n eie wyse gehandel word.
Die Skrif waarsku dat iemand nie haastig die hande opgelê moet word nie (1 Tm 5: 22). Wanneer dit in eie geledere geld, is dit soveel te meer die geval wanneer iemand van buite kom. Die ondersoek (examinatio) moet as ’t ware nog deegliker plaasvind. Uit die aard van die saak sal ’n prediker uit ’n ander
|78|
kerkgemeenskap ’n ander opleiding ontvang het as wat by predikante-opleiding in eie geledere die geval is. Selfs wanneer aansoekers uitnemende geleerdes en predikante is wat oor dieselfde en beter opleiding hier te lande of van oorsee beskik, bepaal dit nie die toelating tot die diens nie. Gevolglik moet deeglik ondersoek en vasgestel word of die persoon die innerlike roeping ontvang het; of hy oor die nodige gawes vir die diens beskik; of hy werklik uit geloofsoortuiglng en sonder enige direkte of indirekte bybedoelings horn vir diens aanmeld. Eers daarna kan op sy toerusting en bekwaamheid vir die diens ingegaan word. Artikel 9 lê met een woord klem op deeglike ondersoek wat met groot versigtigheid oor ’n tydperk moet strek.
Die Skrif waarsku daarteen om ’n “nuweling”, iemand wat maar onlangs tot geloof gekom het, tot ’n kerklike diens toe te laat. Die voorskrif geld per implikasie wanneer iemand van buite tot gereformeerde leer en lewe oorkom. Die Skrif sê dat wanneer iemand te gou en te maklik hoog aangeslaan en toegelaat word, dit die persoon soos die duiwel verwaand kan maak (1 Tm 3: 6). Die ouderlinge moet waak en juis verhoed dat “wolwe” die kerk indring (Hd 20: 28-31).
Wie van buite tot die diens toegelaat word het aanbevelings nodig (1 Kor 9: 2; 2 Kor 3: 1, 5: 12; 6: 4; 8: 22; 10: 17, 12: 11 ens). Sy stap moet as ’t ware deur almal verwag word op grond van die kennis wat hulle van sy leer en optrede opgedoen het. Kerklike getuienis is daarom selfs by ondersoek van ’n kandidaat uit ’n ander kerkgemeenskap van onmisbare belang. Getuienis van ’n paar gesiene persone is nie voldoende nie.
Die Dordtse KO het van “Nuwelinge, mispriesters, monnikke, diegene wat enige sekte verlaat” gepraat. In 1964 is hierdie omskrywing met “predikers” saamgevat, wat op sigself ’n wyer begrip as “predikante” is. Die kategorie predikers moet dus ruim verstaan word. Dit het betrekking op enige voorganger, selfs ’n Roomse priester, of geleerde (soos ’n monnik) of begaafde voorganger (uit ’n sekte) wat hulle op grond van veranderde oortuigings tot gereformeerde kerkdiens geroepe voel. Hierdie verskynsel het dikwels tydens die Reformasie na vore getree. Luther was immers self eers ’n Roomse priester en ’n monnik. Tydens die predikantenood in die Gereformeerde Kerke (1860-1869) het verskillende voorgangers in ander kerkgemeenskappe oorweeg om oor te kom (GKSA 1869:118; 1918: artt 49,112). Die kerke in die Derde Wêreld kry ook gedurig met dergelike gevalle te doen wat hulle miskien te maklik en te gou op een eksamen af toelaat. Hierdie “nuwelinge” verlaat dikwels die kerkdiens weer net so gou of moet afgesit word om redes wat moontlik hulle oorkoms veroorsaak het.
|79|
Die negatiewe formulering van die artikel toon dat in die reël niemand van buite (behalwe in hoë uitsondering) toegelaat word nie. Iemand mag selfs met die oog op bepaalde voordele soos lewensonderhoud, status, tipe werkgeleentheid of iets dergeliks om toelating aansoek doen. Hierdie motiewe mag weggesteek word onder skyn van ernstige oortuiging en verlange na diens. Slegs ’n bona fide aansoeker wat oor die nodige roeping, oortuiging en bekwaamheid beskik, moet toegelaat word.
Die prosedure vir toelating van dienaars uit ander kerkgemeenskappe staan, in die lig van groot versigtigheid en sluit dus by dié van artikel 8 aan. Die kerklike weg vereis dat die aansoek by ’n kerkraad ingedien moet word. Die kerkraad moet so deeglik as wat enigsins moontlik is, ondersoek instel na en oordeel oor die persoon se lewe, agtergrond, beweegredes, dienslewering in sy vorige werkkringe, getuienis van die gemeenskap oor hom, sy opleiding, ensovoorts. Wanneer dit blyk dat die aansoeker uit oortuiging gemeenskap met die vorige kerkgroep opgesê het en reeds ’n tyd lank in die gemeente geleef en gewerk het, kan hieroor makliker duidelikheid verkry word.
Dit is moeiliker wanneer iemand wat nog aan ’n ander kerkgemeenskap behoort, hom vir diens aanmeld. Hy mag die gereformeerde preekdiens begeer maar tog redeneer dat die halwe eier waar hy is, beter sal wees as die leë dop wanneer die GKSA weier om hom toe te laat.
Die notule van die kerkraad wat die aansoek om toelating steun, behoort die agtergrond van die aansoek, die vernaamste feite met betrekking tot die aansoek, die oorweginge van die kerkraad en die uiteindelike besluit baie duidelik weer te gee. Die kerkraad moet hierdie stuk aan die oorspronklike aansoek heg en aan die klassis deurgee indien die kerkraad die aansoek aanbeveel.
Du Plessis meen daar moet gewaak word om iemand met “laer standaard opleiding” toe te laat (Kruger 1966:85). Van der Linde laat veel afhang “van waar hy vandaan kom” en die vraag of hy van sy “dwalinge genees” is (1983:42). Opleiding kan egter nie deurslaggewend wees nie. Iemand met ’n ander of “laer” akademiese opleiding, mag deur natuurlike gawes, selfstudie en ontwikkeling tydens sy diens meer toegerus wees as ’n ander met bloot formele kwalifikasies. Die formele agtergrond bepaal ook nie meganies iemand se godsdienstige en geloofsoortuigings nie. Iemand wat die gereformeerde godsdiens in skril kontras met sy oorspronklike opvattings leer ken het, mag juis daarom van sterk oortuiging wees. Nietemin waarsku die Skrif teen “nuwelinge” en daarom moet die kerkraad van ’n aansoeker se oortuigings baie seker maak. Die kerkraad moet op die plaaslike vlak die persoon se motiewe binne die konteks van sy situasie vasstel. Geen meerdere vergadering kan met ’n paar formele vrae binne bestek van ’n eksamen en ex parte antwoorde, oor ’n persoon in sy totaliteit sekerheid verkry nie.
’n Kerkraad kan normaalweg met twee tipe aansoekers te doen kry. Eerstens mag ’n aansoeker oor formele opleiding tot die diens van die Woord en vorming
|80|
in dienservaring beskik. Die aansoeker moet inhoudelik deur deeglike ondersoeke evalueer word en nie bloot formeel aan sy akademiese studie gemeet word nie. Oorskatting van die waarde van akademiese opleiding is die grootste gevaar by die toelating van predikante. Die Kerkorde skryf groot versigtigheid en ’n proeftyd voor, waarna die aansoeker wat gestudeer het volgens die prosedure wat in artikel 4 KO bespreek is, toegelaat word.
’n Tweede kategorie aansoekers mag uit ’n sekte of ’n kerkgemeenskap kom, wie se teologiese opleiding glad nie met die eie vergelyk nie. So ’n aansoeker sal eers ook vir ’n behoorlike tydperk getoets moet word, voordat sy aansoek verder met die prosedures van artikel 8 behandel sal moet word. Artikel 9 moet dus hier weer met artikel 8 saamgelees word om verskerpte versigtigheid te verseker.
Reeds in artikel 8 is melding gemaak van die proeftyd, proefpreke en “propositiën” wat sedert die Reformasie in gebruik was. Dit stel die kerk met die kandidaat en die kandidaat met sake, praktyke en beginsels in die kerk op die hoogte. Die noodsaaklike proeftydperk wat artikel 9 voorskryf, kan uiteraard slegs in ’n kerk (gemeente) gedoen word. Wanneer die kandidaat uit ’n ander kerkgemeenskap in die omgewing kom, sal die kerkraad moontlik reeds enigsins oor hom en sy diens kan getuig. Die proeftyd sou in so’n geval korter kan wees as in die geval van ’n betreklik onbekende kandidaat. Die kerkraad moet derhalwe die proeftyd bepaal. Eers wanneer die kerkraad die aansoek op grond van die proeftyd steun, kan die prosedure van artikel 4 of artikel 8 met die oog op beroepbaarstelling gevolg word.
Die aandrang op “groot versigtigheid” hou in dat kerkvergaderings die proeftyd kan verleng, of na ander kerke vir nog meer getuienis kan verskuif of na die kerkraad kan terugverwys. Die proeftyd moet die aansoeker van die onontbeerlike attestasie voorsien waarsonder iemand uit eie geledere selfs nie tot teologiese opleiding toegelaat word nie.
In “groot versigtigheid”, veral in gevalle waar ’n persoon se opleiding en ervaring ingrypend met die gereformeerde praktyk verskil, mag die klassis eers nog een of meer ander kerkrade aanwys waar die kandidaat ’n verdere “proeftyd” kan deurmaak sodat ’n volgende klassis in die lig van die verslae van die kerkraad(e) met hom kan handel.
Die aansoek om toelating met die gemotiveerde aanbeveling van die kerkraad moet in die klassis dien (artt 4,8,33 KO). indien die aansoeker nie gestudeer het nie, volg die klassis die weg wat in artikel 8 aangetoon is. Die lang en soms omslagtige prosedure beoog om groot versigtigheid aan die dag te lê.
Indien die kandidaat onder artikel 9 iemand is wat ’n aanvaarbare predikante-opleiding geniet het, moet die klassis met deputate van die partikuliere sinode
|81|
na die proeftyd die beroepbaarstelling afneem. Die Sinode van 1869 het toe daar slegs Algemene Vergaderings was die Kuratorium van die Teologiese Skool die eksamen laat afneem. Die klassis met deputate van die partikuliere sinode moet tans predikante wat in terme van artikel 9 KO toegelaat word, beroepbaar stel. In hierdie gevalle is ’n preparatoire- of proponentseksamen (art 4) onontbeerlik, waarna die toelatingseksamen (peremptoire) nog in die klassis waar die persoon ’n beroep aanvaar, afgeneem moet word.
Bediening van die Woord moet met die oog op die opbou van die gemeente geskied en nie met die oog op kerklike “demonstrasies” of verering van predikers nie. Daar moet versigtig omgegaan word met die sogenaamde kanselruil. Toe die Anglikaanse biskop in 1849 in Colesberg op die kansel van die Ned Geref Kerk toegelaat is, het dit ’n belangrlke bydrae tot die kerklike afskeiding in 1859 gelewer (Spoelstra 1963:73v). “Gebare” soos kanselruil kom maklik voor waar die rasionalistiese gees van godsdiensverdraagsaamheid en interkerklike samewerking heers en het met die bediening van die gemeente min te make.
Daarteenoor beweer sommige selfs dat ’n Geref kerkraad nie die reg het om iemand wat nie wettig “in die Gereformeerde Kerk” (enkelvoud, kollegium) beroep is nie, op die kansel toe te laat nie. Slegs in ’n uitsonderlike geval sou die kerkraad iemand met toestemming van die klassis kan toelaat (Van der Linde 1983:43).
Hierdie opvatting hou nie rekening met die feit dat die Kerkorde slegs orde tussen kerke in kerkverband reël en glad nie voorskrifte gee ten opsigte van situasies wat daarbuite val nie. Die Kerkorde kan nie die plaaslike kerke bind in wat tot hulle mees wesenlike taak behoort nie (Hd 20: 28-31; artt 15,30,84 KO). By kanselruil moet die kerkraad alle verantwoordelikheid neem en vooraf seker maak dat die prediker ’n erkende predikant en regsinnig in leer en suiwer in lewe is. Vanuit die kollegialistiese (kerksentriese) opvatting word soms die “kerk” waaruit ’n predikant kom, beoordeel, asof dit enige waarborg oor die predikant self gee. So ’n formele benadering mis die saak waaroor dit gaan.
Toe die Ned Geref Kerk van die OVS deur middel van kanselruil meelewing met die kerke in Transvaal na die Eerste Vryheidsoorlog wou betuig, het die Sinode van 1882 geoordeel dat elke kerkraad moet besluit watter “Evangeliedienaar” hy op die kansel toelaat. Die kerkraad moet hom daaroor voor die gemeente en voor “hoëre kerkbesture” kan verantwoord en kan instaan vir die regsinnigheid en goeie trou van so ’n predikant (GKSA 1882:34).
Net so het Sinodes nie aan Gereformeerde predikante voorgeskryf by watter gesindtes hulle mag preek nie. Die Sinodes het slegs geadviseer dat wanneer dit gebeur, daar aan die liturgiese bepaling in artikel 69 KO gehou moes word (GKSA 1876: Versameling van Algmene Bepalinge van Sinodes van die GKSA artikel 38(a)). Gereformeerde predikante preek dus nie elders op uitnodiging
|82|
omdat ’n Sinode dit toelaat nie, maar omdat Christus hom roep om die evangelie tydig en ontydig tot alle mense te laat uitgaan (artt 3,30 KO).
Die gangbare kerksentriese opvatting gee voor dat weerstand teen roetine kanselruil refleksie op ander kerkstrukture werp en weier om “eenheid van die liggaam van Christus” met kanselruil te demonstreer. Die rede vir kanselruil moet primêr die belange en ordelike bediening van die gemeente in gees en waarheid (Joh 4: 23) wees en alle vertoon- of demonstrasiesug tussen “kerke” of persone kragtig afwys. Die kollegialisme dring aan dat “sinodes” kanselruil tussen “kerke” (as strukture) moet voorskryf omdat prediking van die erkende “kerkgenootskap” sou uitgaan. Vanuit die koninkryksperspektief geld die beginsel dat Christus bepaalde dienaars aan ’n bepaalde gemeente verbind het (Ef 4: 11-16) en toesig oor die kansel en Woordbediening aan die ouderlinge opgedra het (Hd 20: 28; artt 2,15). Dit val buite die jurisdiksie van klassisse en sinodes, behalwe wanneer ’n kerkraad onder artikels 31 of 41 advies vra.