Artikel 18
Artikel 18: Die dienspligte van die professore aan die Teologiese Skool is om bedienaars van die Woord op te lei, die Heilige Skrif uit te lê en die suiwere leer teen die ketterye en dwalinge te verdedig.
Christus roep en gee gawes aan mense om die diens van die Woord te verrig (kyk artt 2,3,8). Dié gawes moet nogtans deur studie of oefening ontwikkel word (artt 4, 8). In die Ou Testament was profeteskole en Jesus het as Leermeester
|120|
(Joh 13: 13) sy elf dissipels opgelei en Paulus buitengewoon toegerus om as apostel te dien (Mt 28: 19,20; 1 Kor 15: 8; GI 1: 11; Ef 2: 20). Die apostels het op hulle beurt geestelike “kinders” opgelei (1 Tm 1: 18; 4: 6-16; 6: 2; 2 Tm 2: 2 ens), wat weer op hulle beurt ander bekwame voorgangers moes onderrig (2 Tm 2: 2).
Die Heilige Skrif vorm die hoof leerinhoud (2 Tm 3: 14-4:5), terwyl ook talle voorskrifte in die evangelieverkondiging, pastoraat en kerkregering in ag geneem moes word (vgl bv briewe aan Timotheus en Titus). Die diens van opleiding moes deurlopend voortgesit word.
Calvyn onderskei die herders (predikante) van leraars (“doktore”) in sy kommentaar op Efesiërs 4: 11. Eersgenoemde versorg die gemeente, terwyl die leraars aan die gemeente en na buite onderwys gee (Bos 1950:78). Sonder herders kan die kerk volgens hom nooit wees nie, omdat die bediening van die Woord, sakramente en tug nie mag ontbreek nie. Gevolglik is leraars (doctores, professore) op grondvlak nodig om die Skvif uit te lê, soos die profete die wil van God in die Ou Testament bekend gemaak het (Calvyn 1951:332.iv).
In die vroeë Christelike kerke was daar gevolglik reeds kategumeneskole waar heidene en verbondsjeug tot geloofsbelydenis opgevoed is deur herders en hulle helpers. Met die oog op kategese, opleiding van predikante en verweer teen die heersende dwalinge het egter ook kategete- en biskopskole ontwikkel. Soos die herder en leraar of predikantediens uit die diens van opsienerouderling (herder en leraar) ontwikkel het, het met die oog op die opleiding van predikante weer die leraarsdiens (“doktor”, professor) uit die predikantsdiens ontwikkel.
Die plek waar die dienaars (kyk artt 2,3) predikante oplei, word in die gewone taal ’n “skool” of seminarie genoem. So was daar biskopskole te Alexandrië en op ander plekke in die vroeë Christelike kerke.
Vandag word onder ’n “skool” of universiteit egter ’n inrigting verstaan wat op sterkte van sy konstitusie, akte van oprigting of wet in eie reg onder eie Raad van Beheer optree, eie personeel in diens neem, ensovoorts. Indien die opleiding van predikante van so ’n inrigting uitgaan, staan die professor nie meer in ’n kerklike diens nie, maar in diens van daardie selfstandige inrigting.
Die Kerkorde reken nie met dergelike selfstandige instellings nie. Kerke kan ook nie aan selfstandige inrigtings voorskrifte gee nie (art 30 KO). Die opleiding van predikante geskied volgens Kerkorde deur dienaars in 'n bepaalde diens wat daartoe deur een of meer kerke beroep word (artt 2,3). Die plek waar die opleiding plaasvind word dan in oordragtelike sin ’n skool genoem (GKSA 1985:545). Op grond van die koninkryk waardeur Christus Hoof van sy kerk is, staan die professor ook direk in diens van Christus en is hy nie in diens van ’n kerk of ’n skool nie.
|121|
Die gevaar bestaan dat die diens van opleiding aan die “kerke” as sodanig verbind word. So word gesê dat die professore vir hulle diens aan al die kerke gelykelik verbonde sou wees (GKSA 1985:537). Wat met “verbonde wees” bedoel word, is onduidelik. Indien hiermee bedoel word dat die professor as predikant in diens van al die kerke staan, bots dit met die kerkregtelike karakter van 'n kerklik diens (artt 2,3), die verbondenheid aan ’n kerk (Calvyn: Inst IV.3.vii) en die diens van predikant (vgl by art 16). So ’n stelling loop gevaar om die unieke karakter van die amp as dienaar van Christus wat aan die kerk voorafgaan te verkerklik asof die “kerk” hierdie diens instel, bepaal en beheer.
Wie die kerklike diens van leraar, soos Calvyn, op sterkte van Efesiërs 4: 11 beklemtoon, moet dit net soos dié van herder, aan die plaaslike kerk bind (Calvyn 1951:333). Daar bestaan geen kerkregtelike grond om professore as sinodale predikante te beskou nie, behalwe wanneer die kerke Christus verplaas as die werkgewer van predikante. Die professore is slegs in die diens wat hulle lewer ten opsigte van versorging en erkenning gelyk aan al die kerke verbonde. Die kerke oefen wel toesig oor die opleiding deur middel van ’n Kuratorium of in laaste instansie deur 'n nasionale sinode uit, terwyl slegs die kerkraad oor die professor as predikant kan handel (GKSA 1973:316).
Volgens Rome omlyn die regeringsfeer van die pous die kerk. Die Reformasie beskou egter die kerk, soos die Skrif, as mense wat God tot die ewige lewe verkies het en deur sy Woord en Gees in die eenheid van ’n ware geloof met Christus verenig (Heid Kat S 21; Calvyn Inst IV.1.ii). Die gelowiges is dus “lidmate van die Here” (1 Kor 12) eerder as “lidmate” van ’n kerklike instituut soos by die kollegialisme. Dwaalleer en afval in geloof versteur derhalwe die eenheid wat die kerk is. Eenheid in geloof bepaal die wese van die kerk. In die Skrif is fel teen dwaalleraars en afwykende leerstellings opgetree (Mt 28: 19; 1 Kor 1: 10; Ef 4: 1-6; Fil 3: 1,2; Kol 2: 8; 1 Tm 1: 19; 4: 1 v,16; 2 Tm 2: 15).
Calvyn bring gevolglik die leraarsdiens (doktore-amp) op sterkte van sy eksegese van Efesiërs 4: 11-16 ook in verband met die handhawing en verdediging van die suiwere leer teen kettery en dwaling. So raak die doktore-amp regstreeks elke gelowige. Die diens wat die suiwere leer verdedig, behou en bou die kerk as eenheid in ware geloof (Calvyn Inst IV.1 iv-vi). Die leraars (“doktore-amp”) moet dus die bedienaars van die Woord toerus om in hulle diens die merkteken van die ware kerk te openbaar.
Die Kerkorde van Genève 1561 koppel die diens van die “doktore” (Latyn: docere, om te leer) aan die predikante, maar verwys verder na ’n Skoolorde en die Gimnasium en Akademie van Genève wat dienaars vir die kerk en burgerlike regering moes oplei terwyl dogters in aparte skole geplaas word
|122|
(Pont 1981 28 artt 43-47). Klaarblyklik het ons hier ’n kompromis. Calvyn stel die “doktore-amp” in die Kerkorde, terwyl die Raad van Genève kragtens die feodale stelsel sy hand aan die skole en Akademie hou.
Nederland was ook onder invloed van die idee (vgl by Luther) dat die owerheid volgens feodale reg pligte ten opsigte van die godsdiens en onderwys het in 1575 is die Universiteit van Leiden onder beheer van die owerheid gestig en opleiding van predikante daaraan toevertrou. Ten spyte daarvan het die kerke die huidige artikel in 1581 te Middelburg geformuleer, maar kon nie slaag dat die owerhede die Kerkorde erken en kerklike beheer oor die teologiese opleiding toestaan nie (Pont 1981:207). Nederlandse teologiese professore as personeel van selfstandige universiteite het by herhaling met afwykende leerstellings ernstige beroering en skeuring in die kerke veroorsaak omdat hulle die eenheid in die leer nie onderskryf het nie.
Die Afskeiding van 1834 het met die staatskerkidee gebreek en die beginsel van kerklike opleiding deur middel van kerklike dienaars in werking gestel. In Nederland het nietemin twee duidelik uiteenlopende rigtings posgevat. Kuyper en sy medestanders het nog voor die Doleansie op Hervormde Kerk-model ’n selfstandige Vrye Universiteit in 1880 opgerig om predikante op te lei. Ander Gereformeerdes het egter te Kampen volgehou met die tradisie van 1834. Die GKSA lei van vroeg af predikante op ’n kerklike wyse onder toesig van die kerke op (GKSA 1866 8-14; 1869:16: Van der Linde 198:78)
Predikante is tot 1919 in ’n voorbereidende of litterariese departement en daarna in die teologiese afdeling deur beroepe teologiese professore opgelei. In die voorbereidende afdeling het ander dosente klas gegee en nie net voornemende predikante gestudeer nie.
In 1918 het finansies en staatsbeleid ten opsigte van hoër onderwys die GKSA as ’t ware verplig om die Litterariese Departement as die Potchefstroomse Universiteitskollege by die Universiteit van Suid-Afrlka in te lyf (GKSA 1918:22v.39v, 1920:12-32). Die staat het ’n gewetensklousule voorgeskryf waardeur geen dosent of student na sy geloofsoortuiging met die oog op toelating gevra mag word nie. Die PUK het weldra verlof ontvang om die teologiese professore te gebruik om Unisa-grade in teologie uit te reik. In praktyk het dit daarop neergekom dat die Universiteit die teologiese opleiding vir studente wat ook by die Universiteit inskrywe akademies erken en het so ’n teologiese fakulteit daargestel. Die teologiese opleiding van predikante het egter onafhanklik van die PUK aan die Teologiese Skool onder sorg van die Kuratorium voortgegaan. Die teologiese opleiding is deur die kerke in sinodes beheer.
Die Sinode van 1942 het samewerking deur middel van ’n ooreenkoms tussen “albei selfstandige inrigtings, elke onder sy eie bestuur” oorweeg sonder dat daar sprake van “inlywing” van die een by die ander mag wees (GKSA 1942:193). Daar was groot vrees dat die kerklike opleiding gaandeweg deur die Universiteit ingesluk sou word. Voor die Sinode van 1945 stel ’n meerderheidsrapport wat besluit word, die selfstandigheid van die twee
|123|
inrigtings voorop, onder onderskeie en selfstandige beheer van die Kuratorium en Raad van die PUK. Onderlinge hulp kan verleen word waar en wanneer “teologiese professore hulle toestemming” gee. Saamsmelting of “saamkoppeling” van die kerklike en universitêre opleiding word uitdruklik afgewys. Die Sinode stel die beginsel van “opleiding vir die kerk deur die kerk” as ononderhandelbaar Die minderheidsrapport wou samewerking slegs met ad hoc-reëlings laat voortduur uit vrees dat die gees, rigting en ontwikkeling van die PUK met verloop van tyd van die GKSA mag vervreem (GKSA 1945:162-172).
Die eerste ooreenkoms is in 1949 aangegaan (GKSA 1949:132-134,308) en sedertdien van tyd tot tyd aangepas. In praktyk het die Universiteit vandag grootliks die finansiële verantwoordelikheid oorgeneem en gepaard daarmee meer seggenskap by beroeping en emeritaat van teologiese professore verkry. Die aksent rus moontlik swaarder op akademies-teologiese as kerklike predikante-opleiding.
Die GKSA het as interimreëling opleiding van predikante te Temba in Bophuthatswana (Hammanskraal) vir die kerke uit die Derde Wêreld onderneem (GKSA 1961:174v; 177v). Die standaard van opleiding is geleidelik verhoog. Akademiese erkenning van studie geskied met toestemming van die Suid-Afrikaanse sowel as Bophuthatswana regerings aanvanklik op ’n ad hoc-basis aan die PU vir CHO. Die Kuratorium van die HTS (kyk GKSA 1973:520v) het by herhaling vertoë tot die Suid-Afrikaanse regering gerig om die wetlike struikelblokke uit die weg te ruim, sodat ’n vaste ooreenkoms van samewerking tussen die GKSA en die PU vir CHO tot stand kon kom. Die eerste konsep-ooreenkoms is reeds deur die Sinode van 1976 in samewerking met die PU vir CHO oorweeg, dog die Minister wou die HTS by die Universiteit van die Noorde affilieer (GKSA 1976:124-131). Uiteindelik het die Regering in 1986 verlof verleen sodat die langverwagte ooreenkoms in Augustus 1987 formeel aangegaan kon word.
Die teologiese professor is ’n bedienaar van die Woord en moet as sodanig aan ’n plaaslike kerk verbonde wees. Die toesig oor sy leer en lewe en persoon as gelowige en predikant hoort by die kerkraad waar hy woon tuis (artt 16,23,30,71-78). Die kerke wat hom beroep, moet met mekaar ooreenkom hoe hulle die professor gaan versorg (vgl art 11).
Wie van die kerk uitgaan, redeneer dat ’n predikant aan die kerk waar hy gedien het verbonde bly wanneer hy verhuis om elders die roeping as professor op te volg. Gevolglik is lank geglo dat so ’n predikant “na analogie van artikel 13 KO” geëmeriteer word, maar as predikant nominaal aan die betrokke “kerk” verbonde bly, asof hy sy amp aan die kerk ontleen. Wie egter nie van die kerk nie, maar van Christus as Hoof van sy Kerk (koninkryk) uitgaan, aanvaar dat so ’n predikant losgemaak word by die betrokke kerk en as predikant in die diens van opleiding (“doktore-amp”) in die ander kerk waar hy gaan woon, bevestig word. Daardie ouderlinge hou toesig oor hom as gelowige en dienaar (GKSA 1973:315-316).
|124|
Die kerke in kerkverband handel by die opleiding deur middel van ’n “kuratorium”. Dit tree op by die bevestiging, ontslag, emeritaat of eventuele tugoefening wat ’n professor raak. In finale instansie handel die kerke daaroor in sinodale verband. In bepaalde gevalle moet die kuratorium en kerkraad onderskei wat hulle aan mekaar moet meedeel, of gesamentlik oorleg pleeg of aan die ander oorgee om daarmee te handel omdat dit daar tuishoort (art 30; GKSA 1973:315-316).
Die opdrag om die Skrif uit te lê en die suiwere leer teen kettery en dwaling te verdedig, laat ruimte vir persoonlike inisiatief wat regstreeks aan Christus verantwoord moet word. Die kerke kan egter ook oor bepaalde probleme bepaalde versoeke rig of opdragte gee om te studeer en tot diens van die kerke en samelewing adviese te publiseer.
Omdat die professor nog altyd ’n predikant is, behou hy die bevoegdheid om in kerke die diens van die Woord te verrig, terwyl hy die Woord op ’n besondere wyse bedien waar hy teologiese opleiding aan toekomstige predikante gee en hulle opbou in die ware geloof, regte kennis en vaste vertroue (vgl 2 Tm 2: 2; 3: 15; Ef 4: 11-16; Van der Linde 1983:78).
So gesien verkry die predikantsopleiding ’n eie gerigtheid wat nie deur ’n sekulêre aksent op universitêr-akademiese vereistes oorskadu moet word soos wat by nagraadse teologiese studie aan die dag tree nie. Wetenskaplike teologiese opleiding is in predikante-opleiding geen doel op sigself nie, maar steeds net middel tot die doel wat in die roeping (vgl art 3) opgesluit lê.
Die bemoeienis van die Nederlandse owerhede vanaf die 16de eeu met predikantopleiding het veroorsaak dat daar nie ’n Formulier vir die Bevestiging van professore opgestel is nie. So laat as 1982 het die GKSA hieraan aandag begin gee (GKSA 1982:81-84). Hierdie Formulier voldoen waarskynlik nog nie aan al die vereistes nie, maar gaan reeds van die besondere roeping en posisie van die teologiese professor in ’n kerklike diens uit wat van dié van enige ander professor aan ’n universiteit verskil.
Reeds toe in die sestigerjare van die vorige eeu die enigste twee diensdoende predikante nog predikante in hulle onderskeie pastorieë opgelei het, het die kerke al ’n “Sinodale Kommissie” benoem om “in naam der Synode” eksamens af te neem wanneer die kerke nie in sinode saamkom nie. Die “Kommissie” is soos ’n sinode volgens artikel 50 KO saamgestel en doen wat die kerke volgens artikels 4 en 9 in sinode (klassis) doen (vgl GKSA 1866:17). Dit was ’n pragmatiese kerkvergadering met ’n bepaalde beperkte doel.
Toe die twee predikante van Burgersdorp op vaster voet die opleiding onderneem, stel die Sinode van 1869 ’n “collegie der Curatore” volgens artikel 50 KO daar wat uit twee “verkose” predikante of ouderlinge uit elke Algemene Vergadering (vgl partikuliere sinodes) konstitueer om die opleiding vir die kerke te versorg. Origens het die predikante onder toesig van die kerkraad gewerk
|125|
(GKSA 1869:21). Die Sinode van 1894 beroep vir die laaste keer ’n teologiese professor, waarna ook dit (1904) aan ’n “breër” kuratorium wat ’n “kieskollege” genoem word, opgedra word.
Die kerke het die kuratorium daarna selfs as regspersoon gebruik om namens al die kerke op te tree, byvoorbeeld om eiendom te hou wat niks met opleiding van predikante te make het nie. Die kuratorium is dus nie deputate in die sin van artikel 49 KO nie, maar ’n kerklike “liggaam” met ’n meer permanente karakter as ’n algemene vergadering, klassis of nasionale sinode. As sodanig opereer dit soos ’n gekombineerde kerkraad by kombinasieberoepe waar meer as een kerkraad saam ’n gemeenskaplike taak verrig (GKSA 1982:60-68; 1985:534-543).
Omdat die begrip synodus contracta nie kerkregtelik geyk is nie, skrik party vir nog ’n “struktuur” terug. Dit is egter die gevolg van ’n valse probleemstelling omdat die benaming nie die wese van die kuratorium bepaal nie.
Die kuratorium konstitueer soos ’n sinode deur middel van afgevaardigdes uit mindere vergaderings om oor predikante-opleiding kerklike (sinodale) toesig te hou. Uit die aard van sy taak dra die kuratorium ’n durende karakter. Die kuratorium beantwoord aan die definisie wat artikel 50 van ’n sinode gee as “vergadering … waarheen elke part sinode ’n gelyke aantal bedienaars van die Woord … soos deur die nasionale sinode bepaal, afvaardig”. Dit verskil egter van ’n sinode daarin dat die kuratorium en kieskollege nie noodwendig deur middel van ’n gelyke getal predikante en ouderlinge konstitueer nie. Die gedagte dat leraar-ouderlinge oor die leerdiens toesig hou is egter eie aan die predikantevergadering van Calvyn in Genève en artikel 81 K0. Indien nodig kan sake wat die Kuratorium nie kan afhandel nie, by wyse van appèl of deur verslag in ’n nasionale sinode beslis word. Die Kuratorium tree in tugsake teenoor ’n professor volgens die Ondertekeningsformulier op soos ’n kerkraad oor ’n predikant. Die professor behou die reg van appèl op die kerke in sinode wat hom beroep het.
Die kuratorium se beperkte samestelling sowel as sy beperkte opdrag met betrekking tot opleiding, kwalifiseer die kuratorium om ’n synodus contracta genoem te word. Die kuratorium is ’n kerklike vergadering wat wesenlik verskil van ’n Raad van ’n Universiteit, Kollege of ’n Skool waarvoor slegs “lede” benoem word. Die kerke hou self deur middel van partikuliere sinodes wat deur kuratore verteenwoordig word in kuratorium toesig oor die professore, opleiding en studente.
Die kerke is in terme van artikel 11 KO verantwoordelik vir die onderhoud van die professore. Die feit dat aspekte daarvan in ’n ooreenkoms met die PU vir CHO gereël word, onthef nie die kerke van hulle prinsipiële verantwoordelikheid nie. Kerklike professore is daarom nie Universiteitsprofessore en -personeel in die gewone sin van die Woord nie.
Sinodes bepaal van tyd tot tyd op watter wyse professore uit diensdoende predikante of predikante uit kerke met wie enger korrespondensie onderhou word, beroep moet word. Die kuratorium berei tans die werk vir die kieskollege
|126|
voor en vra predikante om hulle akademiese kwalifikasies en werk op dié vakgebied voor te lê. Dié prosedure kom feitlik op applikasie maak neer. Die Hammanskraalse Teologiese Skool verwag weer dat die lede van die kieskollege ’n drietal moet voorstel en motiveer om meer met die prosedure van ’n kerklike beroep ooreen te stem en die verantwoordelikheid van die kieskollege te beklemtoon.
’n Kieskollege kan slegs aan sy doel beantwoord wanneer elke lid hom op hoogte stel en hou met die teologiese publikasies en akademiese prestasies wat deur predikante binnelands en oorsee gelewer word. Die formele weg van die minste weerstand is om net te vra of iemand die “graad” in ’n vakgebied besit. Iemand wat baie en deeglike werk op ’n vakgebied gelewer het, maar nie in die betrokke vakgebied ’n doktorsgraad besit nie, behoort bo iemand met ’n graad sonder verdere werk beroep te word. Kieskolleges kan gebruik maak van metodes waarvolgens ander akademiese inrigtings kandidate op grond van verdienste en vermoë evalueer. ’n Kerklike beroep behoort op ’n onbesproke, onpartydige wyse met die oog op die diens wat gelewer moet word, geskied. Partikuliere sinodes wat oor broeders ouderlinge beskik wat aan universiteite dien, kan goedskiks dergelike persone vir die kieskollege benoem. ’n Prosedure om ’n nominasie vir verkiesing tot die kieskollege by die partikuliere sinode te motiveer, behoort aandag te geniet. Beroeping van teologiese professore mag nie baantjies vir boeties word nie. Streng tugmaatreëls behoort toegepas te word indien ’n vakature vooraf aan ’n kandidaat beloof of wanneer ’n kieskollegelid hom vooraf ten opsigte van ’n kandidaat kompromitteer. ’n Teologiese professor moet beroep word (art 3) en nie op straat gekies en die Here in ’n kieskollege van die keuse verwittig word nie!
Die professor in teologie moet by uitstek leraar wees. Sommige maak verskil tussen “amp” (as posisie in die kerk) en “diens” (as bediening of taak}. Hulle praat van predikant en professor as een amp, maar twee dienste. Die onderskeiding tussen amp en diens berus nie op die Skrif nie (kyk art 2).
Die kerk is in wese ’n eenheid in ware geloof (Heid Kat S 21). Die professor se leraar-diens moet daarom hierdie geloof koester, uitdra en verdedig. Die professor moet by bevestiging onvoorwaardelik die Skrif aanvaar as hoogste gesag en sy volkome instemming met die Formuliere van Eenheid betuig en hom aan die kerklike toesig onderwerp deur ’n formulier te ondersteun (kyk by art 53 KO).
Die professor moet die bedienaars van die Woord oplei volgens die kursusse en sillabusse wat die sinodes en kuratoriums voorskrywe. Kragtens die kontraktuele verband met die PU vir CHO word dit ook in oorleg met die Fakulteit Teologie gereël. Elke professor behoort gedurig bedug te wees op aanvalle wat op die Gereformeerde leer gedoen word en bereid te wees om dit op teologies-wetenskaplike gebied te verdedig. Hy moet nuwe kennis deur vlytige navorsing bybring.