|257|
Artikel 44
Artikel 44: Die klassis moet minstens twee van die oudste, mees ervare en geskikte bedienaars van die Woord as visitatore benoem om in alle kerke van die klassis gereeld kerkvisitasie te hou, vas te stel of die ampsdraers hulle ampte getrou waarneem, by die suiwerheid van die leer bly, die Kerkorde in alles onderhou, die stigting van die gemeente en onderwys van die jeug behoorlik na hulle vermoë bevorder, sodat hulle diegene wat nalatig in een of ander bevind word, betyds broederlik kan vermaan en met raad en daad alles kan help reël wat bevorderlik is vir die vrede, die opbou en belange van die kerk.
Die belydenis dat Jesus die Koning is, bring plaaslike kerke na vore en bind plaaslike kerke oor die ganse ekumene saam (Du Plooy 1982:412). Die eenheid tussen Hoof en liggaam skep ’n relasie tussen plaaslike kerke wat ons kerkverband noem. Dit is gegee, maar dit moet ook beskerm, bewaar, beleef en uitgebou word. So skep kerkverband nie net ’n behoefte aan klassisse nie, maar ook aan besoeke van dienaars uit die omgewing wat met hulle gawes die naburige kerk sal besoek en help.
Die Skrif vertel van besoeke van apostels, evangeliste en kerkdienaars aan verskillende kerke wat positiewe vrugte uit die belewing van die kerkverband in Christus afgewerp het. Die kerklike visitasie dien en bou aan die konfessionele, liturgiese en kerkregeringseenheid tussen die kerke tot eer van die Koning van die kerk. Dié eenheid tussen die kerke maak visitasie moontlik (art 32 NGB), sonder oor die selfstandigheid en kompleetheid van elke plaaslike kerk as openbaring van die liggaam van Christus in gedrang te bring. Hoewel die “klassis” die visitatore aanwys, bly visitasie soos die woord sê ’n besoek van visitatore aan en binne ’n plaaslike kerk.
Die visitasie van die biskop kragtens sy amp in episkopaalse kerke is die oudste vorm van visitasie. By die Lutherse en kollegialistiesevorme van kerkregering
|258|
gaan visitasie uit van superintendente of van “hoëre besture”. Die “presbytery” is die “court” wat in presbiterianisme kerkrade en gemeentes bestuur (Spoelstra 1989). Verkeerde vertolking of toepassing van visitasie lei tot hiërargie en heerskappyvoering van visitatore en klassisse in en oor plaaslike kerke (Bouwman 1934:157,161-163).
Die Christologiese kerkreg berus op Christus wat dienaars roep, toerus en aan sy kerk gee (kyk by artt 2,3,16,23,37,72-77; NGB 30). Die Heilige Gees verbind die dienaars aan onderskeie kerke (Hd 20: 28; Jk 5: 14; 1 Pt 5: 2). Die kerkraad is in geen opsig aan die klassis ondergeskik nie (vgl by artt 29,36,41; Pienaar sa). Daar is ook geen Skrifgrond om vir visitatore op die klassis verantwoordelikheid in of oor die kerkraad op te eis nie. Hoewel die klassis visitatore uitsoek en aanwys, doen die klassis nie die visitasie nie. Die visitatore is dienaars en nie mondstukke van die klassis nie. Hulle mag nie inspekteurs van die klassis wees, of indring in die diens van ’n plaaslike kerk of daaraan wil voorskrywe nie (art 84).
Die woord “visitasie” beteken in Latyn “om dikwels te sien” of “te besoek” en hou die gedagte van ’n ondersoek ter plaatse in. Dit is ’n besoek wat kyk na die gelowiges op die betrokke plek, sowel as na die bedieninge wat Christus ingestel het. Petrus het oral rondgegaan (Hd 9: 32); Paulus het rondgegaan en kerke versterk (Hd 15: 41, 16: 4; 18: 23). Hy het ondersoek na die welstand van kerke ingestel (1 Kor 4: 19; 2 Kor 1: 16 vgl 7: 5-7). Die opvolgers van die apostels het dieselfde gedoen (2 Kor 7: 6; 8: 6,23; 12: 18; Kol 4: 8,9 ens). Visitasie is in die kerke so oud as die kerklike lewe self (Bouwman 1934:157).
Die behoefte aan visitasie het gedurende die Reformasie in Nederland na vore gekom. Die owerhede het selfs inspeksie oor kerke en klassise verlang. Die klassikale rondvraag (art 41), klassikale sensuur (art 43) en visitasie wou verseker dat die kerke werklik in leer en lewe reformeer. Die gereformeerde kerke wou egter van kerklike superintendente of inspekteurs niks weet nie (Bouwman 1934:163-167). Die Sinode van Den Haag 1586 het visitasie aan die vryheid van kerke oorgelaat waar dit nodig sou gewees het. Tog het die kerke hulle gemeenskap besef sodat dienaars met gawes en ervaring uit naburige kerke ander kerke sou kon bystaan. Aanvanklik moes visitatore ook preke van die plaaslike predikant aanhoor en indien nodig met hom daaroor praat en hom help om te verbeter. Indien dit nie help nie, kon die saak by die klassis aanhangig gemaak word. Die spanning met Remonstrante het die weg vir artikel 44 na die kerkorde in 1619 vergemaklik.
Hoewel die woord “inspeksie” soms voorkom, is visitasie nie as “inspeksie” van superintendente namens ’n klassis ingestel nie, maar is dit ten bate van
|259|
die kerk wat besoek word, bedoel (Spoelstra 1974:35). Die Sinode van Dordrecht formuleer in 1619 hierdie bedoeling duideliker as in 1581. Gevolglik is vir jaarlikse visitasie voorsiening gemaak. Die GKSA het in 1964 slegs die beginsel van gereelde visitasie gestel. Elke klassis bepaal dus sy program vir gereelde visitasie.
Visitasie geskied “in alle kerke van die klassis” om ter plaatse dadelik tydens die ontmoeting en ondersoeke “betyds” broederlik te kan vermaan en met “raad en daad alles te kan help reël wat bevorderlik is vir die vrede, die opbou en belange van die kerk”. Visitasie gebeur en loop af in die kerk wat besoek word. Visitatore tree daar op, vermaan daar en help daar. Nog die kerkreg, nog die opset in die Kerkorde, nog die praktyk van visitasie en allermins die bewoording van art 44 kan aan visitatore opdrag verleen om by ’n kerk inspeksie te doen en daarvan verslag in die klassis voor te lê. So ’n verslag sou buitendien op grond van artikel 30 en Mt 18: 15v; 1 Tm 5: 19,20 ensovoorts buite orde gewees het.
Artikel 44 stel duidelik sake aan die orde wat by die plaaslike kerk tuishoort en daar afgehandel moet word. Die woorde “help reël” wys ondubbelsinnig dat visitatore hulle hulp in die kerk en kerkraad verleen. Indien iemand (selfs ’n visitator) ontevrede is met die handeling van die kerkraad op advies van die visitatore, kan die saak volgens artikel 41 of in appèl (art 31) voor die klassis gelê word.
Soms mag ’n klassis aan visitatore opdra om in ’n kerk met ’n bepaalde moeilikheid bepaalde hulp te gaan verleen. In laasgenoemde geval moet die klassis meestal in reses gaan en die getuienis afwag om die saak daarna af te handel. Hierdie buitengewone visitasie geskied na aanleiding van wat reeds in die klassis ter tafel is en volg nie uit ’n inspeksieverslag van die visitatore nie.
Op voetspoor van die Roomse en Lutherse visitasies het die eerste Skotse Kerkorde 1560 ’n “instituut van superintendente” in die lewe geroep om gemeentes te stig en te organiseer, toesig oor die lewe en werk van die predikante te hou en daaroor in die sinodes verslag te doen (kyk Hodge 1879:300-363). Die Gereformeerdes het gevrees dat superintendente en visitatore ’n hiërargie sou daarstel waarin menslike instellings oor die bedieninge wat Christus ingestel het, sou heers (kyk art 84). Nietemin kon visitasie help in ’n tyd toe Roomse geestelikes plotseling gereformeerd geword het en libertyne nie net Roomse oorheersing nie, maar ook Skrifgesag verwerp het.
Hierdie visitatore moes gaan preke aanhoor, ag gee op die leer wat voorgestaan word, kyk of die predikante die Skrif bestudeer en hoedanig hulle liturgies optree wanneer hulle sakramente bedien. Hulle moes ook “versigtig” let op die werk van ouderlinge en diakens en veral vasstel of hulle vergaderings
|260|
hou. Hulle moes met “spoed” probeer verbeter en die reël van Mt 18 nakom (artt 72,73). Eers wanneer die visitatore vrugteloos moeite gedoen het, moet die hulp van die klassis ingeroep word.
Visitasie wil positief alle fasette van kerklike lewe bevorder en tegelykertyd waak teen enigiets wat die geformeerde leer en lewe, vrede, eendrag en vooruitgang bedreig (art 32 NGB). Visitasie geskied nie ter wille van die klassis nie, maar ter wille van die gemeente van Christus. Visitasie beoog om die kenmerke van die ware kerk nog duideliker te vertoon (art 29 NGB). Die visitatore dien ’n naburige kerk kragtens hulle roeping met die gawes waaroor hulle beskik (kyk artt 2,3,16).
Visitasie moet toespits op die bevordering van die lewende kerk-wees, die een-wees-in-die-Here en deel-hê-aan-dieselfde-Here wat uitkom in leereenheid, belydeniseenheid en lewenseenheid, wanneer die Woord van God in alles gehoorsaam word (NGB 7,29; Spoelstra 1974:36). Die visitator moet so optree dat in hom te alle tye ’n dienaar van Christus en nooit ’n inspekteur van ’n klassis gesien word nie.
Die klassis moet visitatore sorgvuldig uitkies. Derhalwe behoort ’n verkiesing van visitatore met geslote stembrief te geskied, sodat die kerke hulle oordeel kan uitoefen. Dit sluit ook aan by die ou redaksie dat die klassis visitatore kan kontinueer so lank hy dit goed vind of hulleself vra om van die opdrag onthef te word (Spoelstra 1967:272).
’n Visitator moet ’n predikant wees wat ’n goeie naam as dienaar verdien het. ’n Visitator moet as een van “die oudste, mees ervare en geskikste” predikante bekend staan. Die klem val op gawes van insig, temperament, takt, diensjare en ervaring, kortom, ’n visitator behoort ’n uitnemende dienaar van Christus te wees (vgl 1 Ts 5: 12,13; 1 Tm 5: 17; Hb 13: 7, 1 Pt 5: 3,5). Wanneer ’n jong predikant noodgedwonge as visitator benoem moet word, kwalifiseer hy net op grond van sy amp. Hy moet daarom beskeie optree, ’n dienskneggestalte vertoon en trag om net Skrif, belydenis en goeie orde te laat praat. Heethoofdigheid of deurdrywery gaan teen die grein van artikel 44 in. Visitasie word daarom deur “minstens twee” predikante gedoen, sodat die een die ander kan kontroleer en heerskappyvoering verhoed word. Wanneer die aanleiding vir visitasie gevoelig is, kan meer as twee visitatore aangewys word. Dit is wenslik dat genoeg predikante onbetrokke bly sodat die klassis sake wat uit buitengewone visitasie voortspruit, onpartydig kan afhandel.
Die vraag kan gevra word of ouderlinge as visitatore benoem mag word. Artikel 44 reël normale orde terwyl buitengewone omstandighede buitengewone maatreëls nodig mag maak. Nietemin sal slegs enkele ouderlinge as “visitatore” kan kwalifiseer. Ouderlinge bedien ’n regeeramp en nie die leeramp nie en voldoen daarmee nie aan die vereistes wat aan ’n visitator gestel word nie. Tog kan ’n goeie ouderling toesig hou dat ’n predikant-visitator nie heerskappy voer of sy persoonlike stempel op ’n ander kerk of bedienaar wil afdruk nie (art 84). Twee ouderlinge sal slegs om gewigtige redes vir ’n beperkte doel op ’n beperkte wyse na analogie van artikel 44 visitasie kan doen.
|261|
Die kerkorde en nie die klassis nie sê waaroor die visitasie moet gaan en daarom verskil artikel 44 ingrypend van artikel 49 K0. Die artikel is reeds ’n handleiding vir die visitatore.
Die visitasiegeleentheid, die inhoud en doel van artikel 44, moet behoorlik beplan en vroegtydig en by herhaling aan die kerk bekendgestel word. Baie mense weet nie wat visitasie inhou nie. Afkondiging moet elkeen op die hoogte stel dat hy oor enige aspek binne die skopus van artikel 44 met die visitatore kan praat.
Die name van die visitatore moet ook vooraf afgekondig word, sodat mense wat met die visitatore vertroulik wil praat regstreeks by die visitatore kan aanklop. Vroeër is baie keer die eis gestel dat iemand slegs by die kerkraad kan vra om die visitatore te ontmoet. Dit vergemaklik reëlings, maar kan ook tot intimidasie lei. Die kerkraad hoef nie te weet wie die visitatore ontmoet nie (vgl Mt 18). Persone wat bekommerd is oor die stand van sake in die kerk moet vrylik geleentheid hê om advies by die visitatore aan te vra en desnoods vermaning van die visitatore op die lyf te loop. In daardie geval is die visitatore aan Mt 18: 15 gebonde. In ’n kerk waarin beroering ontstaan het, mag baie lede van die gemeente die visitatore wil ontmoet. In daardie geval kan ’n onbetrokke en onpartydige persoon as skakel bekend gestel word om te reël dat persone individueel of in groepe die visitatore ontmoet.
Die visitatore doen ook in die kerkraad visitasie. Die predikant bly voorsitter by gewone visitasie, maar die visitatore beplan en neem inisiatief aan die hand van ’n visitasie-reglement (waar so iets bestaan) of soos hulle dit die beste ag. Indien 'n saak die predikant raak of ’n buitengewone karakter dra, presideer een van die visitatore. Jaarlikse visitasie deur middel van ’n reglement word maklik ’n stereoptiepe, tydrowende formaliteit.
Visitasie moet ingaan op die areas waar hulp nodig mag wees of waar wrywing voorkom. Klassis Pretoria-Oos het gedurende die sestigerjare by visitasie geleentheid gegee dat enige saak tydens die visitasie volgens artikel 44 aan die orde gestel mag word, maar tegelyk aan visitatore opgedra om een of ander gemeenskaplike aspek van die kerklike lewe indringend aan die hand van vooraf opgestelde vraelyste te ondersoek en daaroor die klassis aan die hand van die algemene beeld met advies te bedien. Miskien moet visitasie op verskillende maniere afgewissel word om te verhoed dat dit stereotiep word.
Weens landsomstandighede is die Kerkorde met artikel 44 in 1862 aanvaar, maar nie toegepas nie. Aandrang om visitasie in te stel op Sinodes 1927, 1930, 1939 en 1945 het telkens gestuit op die voorkeur wat aan jaarlikse “gemeenteverslae” aan die hand van ’n vraelys gegee is. Die vraelys is uit ou Nederlandse visitasiereglemente opgestel. Die rondvraag van artikel 41 en visitasie van artikel 44 het so verstrengel geraak. Toe met visitasie begin is, is aanvanklik nog met gemeenteverslae ook voortgegaan (GKSA 1955:169-186).
|262|
Die vrae wat artikel 41 aan die voorsitter opdra, hou eerder verband met die beginsel in artikel 81 Kerkorde. Dit is ’n soort onderlinge sensuur wat die kerke in klassis oor essensiële aspekte van die bediening onder mekaar uitoefen. Dit sluit aan by die kerkregtelike beginsel waarop die klassis berus, naamlik onderlinge hulp om mekaar by die eenheid in leer en lewe te bewaar (vgl NGB 32). Dit hang dus saam met die ou gebruik dat predikante beurtelings in die klassis ’n “preek” moes lewer wat deur ander beoordeel kon word.
Gewone en “gereelde” visitasie vind plaas volgens die reëling wat die betrokke klassis na gelang van behoeftes en omstandighede van die kerke getref het. Visitatore berig aan die volgende klassis dat die besoek (visitasie) plaasgevind het. Indien nodig kan hulle ’n kort algemene indruk van die stand van sake in die bepaalde kerk gee, terwyl die beginsels van artikels 30,72-74 KO noukeurig nagekom word. Baie en bepaalde sake wat aandag van die visitatore geverg het, mag dus nie in die klassis rapporteer word nie, omdat dit by die plaaslike kerk tuishoort.
Visitatore word benoem om kerke te besoek. Die ou bewoording het op ’n staande opdrag nadruk gelê. Gevolglik kan die kerkraad, die kerk of selfs ’n deel van kerkraad of gemeente, die visitatore inroep om ter wille van die welsyn van die kerk en eer van die Here daar te kom help. So ’n besoek verloop soos ’n “gewone visitasie”. Op dieselfde wyse kan ’n kerkraad vir ’n dringende behoefte versoek om dadelik visitasie te ontvang. Soms moet ’n kerkraad ’n bepaalde probleem aan die klassis stel en vra dat gewone visitasie vervroeg of buitengewone visitasie op die bepaalde probleem toegespits word. Ook hierdie visitasie verloop soos “gewone” visitasie en die materie van die saak moet volgens die beginsels van artikels 30,72-74 afgehandel word.
Soms mag ’n ernstige saak (bv ’n dreigende skeuring, ernstige pligsversuim, heerssug ens) deur appèl, petisie of op ’n ander wyse ordelik tot keuring van die klassis kom. Die rus, vrede en opbou van die kerk mag op die spel wees. Die klassis mag dan “visitatore” aanwys om ter plaatse ondersoek te gaan instel en hulle bevindinge aan dieselfde klassis na ’n reses te rapporteer. In hierdie geval kan van buitengewone visitasie gepraat word. Daar moet altyd minstens twee visitatore optree, sodat in die mond van twee getuies die waarheid bevestig kan word (Mt 18: 16).
Buitengewone visitasie moet onderskei word van ’n opdrag aan “deputate” wat volgens artikel 49 ’n welomlynde opdrag van die klassis ontvang om byvoorbeeld ’n besluit van die klassis te gaan bekend maak of help deurvoer. Visitatore is nie deputate volgens artikel 49 KO nie. Hulle ontvang geen voorskrif van die klassis wat hulle in ’n kerk moet gaan sê of doen nie. Hulle doen visitasie in hulle amp as bedienaars van die Woord in ’n naburige kerk met die oog op daardie kerk.
|263|
Uit die gees van die kerkorde en geskiedenis van visitasie blyk duidelik dat visitasie ten behoewe van elke kerk en nie ten behoewe van die klassis as sodanig geskied nie. Die klassis is slegs instrument om bekwame visitatore uit die aanwesige naburige kerke te voorsien en aan te wys.
Vroeër was dit (soos by art 81) gebruiklik dat groepe ampsdraers tydens visitasie buite staan wanneer oor hulle amp gehandel word. Hierdie prosedure waarborg groter vryheid om uit te praat, maar loop groter gevaar om of bloot formeel of dalk misbruik te word. Dié prosedure kan gevolg word wanneer visitatore rede het om op die bediening van ’n bepaalde ampsdraer (moontlik die predikant) toe te spits voordat hulle finaal advies aan die kerkraad gee.
Visitatore kan mondeling in ’n volledige skriftelike rapport hulle bediening en adviese in die kerkraad voorlê. Die rapport mag nie verwys na vertroulike sake wat in gesprekke met lidmate na vore gekom het nie (bv Mt 18: 15), of na sake wat in gesprekke met of teregwysings aan lidmate of byvoorbeeld die predikant buite die kerkraad om na vore gekom het. Die visitatore kan van die kerkraad antwoord op hulle voorstelle verlang. Dit is aan te beveel dat minstens een van die visitatore na die visitasie in die kerk by ’n goed bygewoonde erediens die Woord sal bedien en daarna met die gemeente oor verskillende aspekte van kerk-wees aanmoedigend, vermanend en vertroostend sal praat.