Artikel 21
Artikel 21: Die kerkrade moet toesien dat die ouers die skoolonderrig aan hulle kinders in die vrees van die Here laat geskied.
Op sterkte van die verbond van God moet die kinders van gelowige ouers gedoop word. Die ouers is daarom nie net natuurlik nie, maar in besonder voor die Here verantwoordelik vir die behoorlike opvoeding van hulle kinders. Die kinders behoort nie aan die staat, kerk of die gemeenskap nie en is ook nie los individue wat eers later hulle godsdienstige keuse moet maak nie. Die ouers se verantwoordelikheid voor die Here reik baie verder as net versorging met kos en klere of selfs ’n ordentlike opvoeding in ’n kultuurgemeenskap. Dit gaan
|130|
veral om die tydelike en ewige welsyn van die kind en sluit die opvoeding in die gereformeerde Belydenis en godsdiens in. Die kind moet in sy totaliteit opgevoed word. Die skoolonderrig moet aansluit by die opvoeding van die ouers en dit aanvul. Kragtens die verbond van God wat in die doop beseël is, moet die kind se skoolonderwys hom verder opbou om wanneer hy selfstandig en volwasse word self van sy geloof en verbondenheid aan God, wat in sy doop beseël is, belydenis te doen (vgl 2 Tm 1: 5 ivm 2 Tm 3: 14-17; Kol 3: 10 ivm 21; Dt 4: 10 ivm 6: 7; Js 4: 21-24 ivm 24: 14 ens).
Teen hierdie agtergrond kan ons verstaan waarom Gereformeerde onderwys in Nederland en in Suid-Afrika tot aan die begin van hierdie eeu eintlik gewone onderwys aan die onderrig in Bybelgeskiedenis en Heidelbergse Kategismus ondergeskik gemaak het.
Onderwys as sodanig is nie die taak van die kerk (as gemeente olv die ampte) nie. Die kerklike taak is beperk tot die diens van die Woord wat tot belydenis van geloof lei. Daarom verskil kategese van gewone skoolonderrig (kyk by art 55 KO). Die kerklike toesig gaan oor elke Christen-onderwyser van die kinders in die gemeente, selfs al val hulle nie regstreeks onder toesig van die kerkraad nie (Mt 18: 15v). Kerkrade moet waar nodig met die besture van die skole op ’n gepaste en waardige wyse skakel wanneer die eer van die Here dit eis of regstreekse Skrifbeginsels in gedrang kom (art 28). Die gelowiges (reeds die ouers al) moet oor die karakter van die onderwys toesig hou en mag nie toelaat dat die kind verwar word deur skoolonderrig wat hom van sy huis en godsdiens vervreem nie.
Volgens die Germaanse feodale stelsel moes die vorste (owerhede) predikante en onderwysers voorsien en onderhou. Die Raad van Genève het in die Kerkorde bepaal dat skole met die oog op die toekoms van die kerk nodig is (Pont 1981:29). Pas na die Hervorming in die Nederlande is in 1574 bepaal dat die kerke in klassis sal besluit waar skole kom, terwyl die predikante die onderwysers sou keur wat deur die owerheid aangestel en betaal sou word (Biesterveld, Kuyper 1905:68-69). Die Dordtse Kerkorde van 1619 stel in art 21: “Die kerkrade moet oral toesien dat daar goeie onderwysers is, wat die kinders nie net leer lees, skryf en in tale en vrye kunste onderwys nie, maar hulle ook in die godsaligheid en in die Kategismus onderwys” (vgl Pont 1981:178).
Die skoolsituasie het ingrypend verander toe vanaf die begin van die 19de eeu neutrale staatskole begin oorneem het. Die laaste Gereformeerde skole het aan die begin van die 20ste eeu verdwyn.
Spanning by die GKSA rondom die staatskole word duidelik weerspieël in Sinodes 1933, 1939 en 1942. Die kerklike bediening moet die ouers “aktiveer”. Sinodes, partikuliere sinodes en klassisse het ernstig aandag aan die staatskool gegee (GKSA 1967:62-64). In 1967 is toegegee dat die redaksie van artikel
|131|
21 onduidelik, verouderd en onuitvoerbaar is, terwyl wanneer op die taak van die kerkraad in die lig van handelinge op Sinodes 1933, 1939 en 1942 gelet word, die nuwe bewoording die taak van die kerkraad duidelik stel op die beginsel dat die ouers en nie die kerk nie vir die opvoeding van die kinders verantwoordelik is. Die bewoording stem ooreen met die doopformulier en die Skrif (Pred 12: 13; Ef 6: 4).
Die Gereformeerde Kerke het gedurende die 19de eeu teenoor die neutrale openbare skole en waar die ouers nie in staat was om skole te voorsien nie, kerkskole en Vrye (ten opsigte van die owerheid) Christelike Skole, geïnisieer, georganiseer en help onderhou. Later het hulle getrag (waarskynlik onder invloed van Kuyper se model om die “kerk as organisme” in verenigings te organiseer) om Christelik-Nasionale Skole (CNO) deur middel van ouerverenigings te loods. Die staat wou dié skole egter nie subsidieer nie en CNO het weens finansiële onvermoë ondergegaan.
Die GKSA en opvoedkundiges van die PU vir CHO het egter onverswak bly ywer om Bybelonderrig in Afrikaanse skole terug te kry. Interkerklike samewerking is geleidelik verkry en die Onderwyswet van 1966 het ’n kompromis tussen ’n Christelike ouerskool (Gereformeerd) en Christelike staatskool (Luther) daargestel.
Nuwere ontwikkeling op die gebied van staatsonderwys mag gesubsidieerde Gereformeerde skole wat van ouers of verenigings uitgaan in die toekoms moontlik maak.
Die kerkorde stel tereg die taak van “kerkrade” ten opsigte van toesig oor die gees en rigting van die skole waarheen ouers hulle kinders stuur. Die ouers het hierin ’n unieke Christelike plig en verantwoordelikheid. Daarom plaas die artikel net so primêr verantwoordelikheid by die herders (predikante en ouderlinge) in hulle onderskeie bedieninge om op huisbesoek en indien nodig in die kerkraad oor skole en onderwys indringend te handel (art 44 KO).