|72|
Artikel 8
Artikel 8: Iemand wat nie gestudeer het nie, sal nie tot die diens van die Woord toegelaat word nie, tensy daar sekerheid is van sy buitengewone gawes, godsaligheid, ootmoedigheid en ingetoënheid, goeie verstand en onderskeidingsvermoë sowel as gawes van welsprekendheid. As so iemand hom aanmeld, moet die klassis, as die partikuliere sinode dit goedvind, hom eksamineer en na gunstige bevinding hom vir 'n tyd lank private preekproewe laat lewer, om dan met hom te handel soos die klassis stigtelik oordeel.
Hierdie artikel maak geen prinsipiële uitsondering op die vorige artikels nie. Dit berus op die basiese beginsels wat vir die toelating tot diens (ook vir ouderlinge en diakens) in die kerk van Christus geld, naamlik dat Christus self manne tot sy diens roep en bekwaam (vgl art 3). Gewoonlik word geroepe predikante opgelei om die diens na behore te kan doen. Christus is egter soewerein en kan iemand direk sonder dat hy gestudeer het tot die diens van die Woord roep en bekwaam. Die Skrif bepaal nêrens dat akademiese opleiding ’n absolute vereiste vir toelating tot die diens van die Woord of enige ander diens in die kerk is nie.
Christus gee gawes aan elkeen wat Hy roep (Rm 12: 6, Ef 4: 7). Daarby is die dienaar en sy diens self ’n gawe van die Here aan die gemeente (Ef 4: 11). Op sterkte van die gawes kan ’n mens van die roeping seker wees Christus gee aan die een meer en aan die ander minder. Wie geroep is, ontvang genoegsame gawes. Opleiding slyp en ontwikkel die normale en gemiddelde gawes met die oog op die diens wat die eer van God en opbou van die gemeente moet bevorder (Ef 4, art 4 KO).
Christus kan egter deur die Heilige Gees iemand ook met soveel gawes bedeel dat studie nie noodsaaklik is om die diens te verrig nie. Hier is dus sprake van opvallende besondere gawes van verstand, hart, geloof, takt,
|73|
omgang en lewe waardeur die persoon die evangelie kan oopmaak, oordra en ander gelowiges daarmee kan opbou (Ef 4: 12) en met sy lewe vir Christus getuig.
Diegene wat nie die koninkryk van Christus nie, maar die kerk as uitgangspunt neem, kan nie art 8 KO onderskryf nie. Net soos ’n sekulêre instelling soos ’n bank sy personeel oplei, so verwag mense dat die “kerk” noodwendig, sy “personeel” op dieselfde wyse moet oplei. In hierdie benadering neem teologie en akademiese kwalifikasies dikwels die plek in wat die Skrif aan die gawes wat God gee, toeskrywe.
Die Skrif wys dat God mense soms direk vir ’n besondere diens roep en afsonder. Die Griekse woord aforeizein dui op grense bepaal. So is Paulus binne die apostolaat vir sendingwerk afgesonder (Dick 1978:295v). Talle sektes beskou dit as voldoende wanneer iemand op hierdie roeping aanspraak maak. Tog moet die kerk seker maak en vasstel of die aanspraak waar is. Slegs buitengewone gawes kan bewys lewer dat iemand wat nie gestudeer het nie wel tot die diens van die Woord geroep kan wees. Die kerklike ondersoek (examinatio) na die roeping (vocatio) wat by artikels 4 en 5 aan die orde was, moet dus nog steeds plaasvind. ’n Mate van hulp en voorligting kan aan iemand wat nie gestudeer het nie, gegee word met die oog op prediking, kerkregering of oriëntering ten opsigte van die diens wat hy beoog, maar dit moet gebeur nadat sy buitengewone gawes toegestem was.
Die artikel het baie min sedert die 16de eeu verander. Die ou redaksie het die kandidaat net as “skoolmeester, vakman of ander” omskryf (Pont 1981:177). Die begrip “nie gestudeer het nie” wys dus op teologiese opleiding en nie op ander opleiding wat onderwysers, vakmanne of ander kandidate ontvang het nie.
Kerkregtelikes meen dat na “buitengewone gawes” ’n dubbelpunt geplaas moet word, sodat die artikel self die gawes nader aandui (Kruger et a11966:78).
Gedurende moeilike beginjare in Nederland (1834,1886) sowel as Suid-Afrika (1859-1869) is dienaars van kerkweë volgens dié artikel gesoek en toegelaat. Die Sinode van Rustenburg 1863 het kerkrade versoek om uit te kyk vir manne met buitengewone gawes wat na een of twee jaar afronding by een van die twee predikante ondersoek kon word met die oog op toelating tot die diens
|74|
van die Woord. Hier het dit gegaan om eenvoudige boeremense wat prakties geen formele skoolonderrig gehad het nie. Die Sinode van Reddersburg 1866 het van die kandidate toegelaat, maar ander afgewys.
Wanneer genoegsame kandidate met teologiese opleiding voorsien word deur die kerke (vgl art 19), is daar groter weerstand teen hierdie wyse van toelating. Tans kry veral kerke uit die Derde Wêreld met aansoeke onder art 8 KO te doen. Die kerke in Sinode Middellande het selfs al oorweeg om die weg heeltemal af te sny. Tog loop dit gevaar om iemand wat Christus roep en bekwaam heeltemal uit die diens te weer, tensy hy eers gaan studeer — iets wat prakties onmoontlik, onwenslik of onnodig mag wees. Tog kan art 8 KO nie los van art 19 KO beoordeel word nie. Die kerke dra verantwoordelikheid ten opsigte van die voorsiening van bedienaars van die Woord.
Die gawes het primêr betrekking op die innerlike verhouding waarin die kandidaat persoonlik tot God staan. Verder raak dit sy optrede na buite, hoe hy hom openbaar en of hy met mense gemaklik kan kommunikeer. Die kandidaat moet werklik uitmunt in vroomheid, nederigheid, onbesproke sedelike lewe, skerp insig en goeie verstand. Dit moet opvallend wees en die persoon moet daarvoor alombekend wees. Buitengewone intellektuele en onderskeidingsvermoë moet veral blyk uit ’n natuurlike Skrifkennis en vermoë om dit uit te lê en die dieper sin daarvan te ontbloot. Sonder kennis van die grondtale moet hy kan eksegetiseer en Skrif met Skrif kan vergelyk, sinvol verklaar en toepas. Welsprekendheid hou in dat hy sy gedagtes ordelik, logies, helder en korrek moet kan oordra.
Die persoon wat aanspraak op roeping van die Here en die gawes sonder om te studeer, maak, moet (moontlik nadat vertroulike gesprekke gevoer is) hom by die kerkraad aanmeld. Die ouderlinge is immers juis daar om in besonder oor die kansel en die diens van die Woord toesig te hou (Hd 11: 30; 20: 28-30; artt 15,19).
Die kerkraad moet selfs oor aansoeke om in die teologie te gaan studeer, attesteer. In buitengewone gevalle waaroor artikel 8 handel, het die kerkraad nog groter verantwoordelikheid. Daarom kon die Sinode van 1863 verwag dat die kerkrade manne met besondere gawes moes uitwys. Die Sinode van 1869 (art 84) het vir aansoeke onder artikel 8 ’n aanbeveling van die Algemene Vergaderlng (klassis) by die kuratore vereis, maar die Sinode van 1888 (art 36) het tereg ’n attestasie van “aanprysing” van sowel die kerkraad as die destydse Algemene Vergadering (klassis) voorgeskryf toe die Kuratorium feitlik as partikuliere sinode (synodus contracta) oor aansoeke moes handel omdat persone daar die beste bekend is. Die Algemene Vergadering het in 1888 die werk van ’n huidige klassis en partikuliere sinode terselfdertyd gedoen.
Die kerkraad moet volgens eie diskresie sy werkwyse bepaal en daarvolgens sekerheid verkry voordat hy die aansoek na die klassis deurgee (art 33). Die
|75|
oordeel van die kerkraad behoort op intensiewe waarneming, intieme kennis, bewyse uit die persoon se optrede in evangelisasie, die gemeente en die gemeenskap te berus.
By ontvangs van ’n aansoek onder artikel 8 KO moet ’n klassis in die eerste plek vasstel of die kerkraad die aansoek behoorlik ondersoek het en op watter gronde die kerkraad dit as 'n aansoek wat aan artikel 8 voldoen, beskou. Indien dit sou blyk dat die kerkraad die aansoek maar net deurgee om dit van sy tafel na die klassis oor te dra, moet die klassis die saak eers terugverwys (art 30) en daarvan afstap.
Die klassis moet op sy beurt bepaal hoe hy van die kandidaat se buitengewone gawes seker wil maak. Die buitelyne van eksaminering onder artikel 4 KO behoort as leidraad te dien by die eksaminering. Die klassis kan selfs vereis dat die kandidaat eers in een of meer kerke verder gaan hulpdiens lewer om so in breër verband beoordeel te word. Die Kerkorde sê daar moet “sekerheid” wees, maar nie hoe dit vasgestel moet word nie.
Indien ’n klassis egter “sekerheid” oor die meriete van die aansoek het, bepaal artikel 8 dat die klassis dit na die sinode (partikuliere) moet stuur. Die advies van die sinode is nodig voordat die klassis met die ondersoek en toelating verder kan gaan.
Die Part Sinode moet andermaal vasstel of die kerkraad en klassis die meriete van die aansoek behoorlik oorweeg het en of daar redelike “sekerheid” bestaan dat die kandidaat oor buitengewone gawes beskik.
Die Sinode moet hom verder net met die kandidaat op hoogte stel en met die oog daarop bepaal hoe die ondersoek moet verloop. Die aspekte van die proponentseksamens (art 4) kan ook hier as leidraad dien. Die ondersoek moet egter nie op akademiese of teologiese vakwetenskaplike kennis afgestem word nie, maar op ter sake Skrif-, Belydenis- en Kerkordebeginsels vir die diens van die Woord toespits. ’n Ondersoek na preekgawes, insig in die Skrif en regsinnigheid vereis dat die kandidaat ten opsigte van meer as een preek, wat binne ’n redelike tydspan gemaak is, geëksamineer word. Met die oog hierop kan die een sinode bepaal dat die kandidaat oor ’n tydperk preke sal maak en aan deputate sal voorlê wat aan ’n volgende sinode met die oog op ’n sinodale beoordeling sal rapporteer (vgl bls 76 oor proefpreke of “propositiën”).
Die artikel stel baie duidelik dat die partikuliere sinode eers positief moes geoordeel het oor die moontlikheid dat die kandidaat oor buitengewone gawes beskik, voordat 'n klassis in die lig daarvan die finale eksaminering en eventuele toelating tot die diens kan onderneem.
|76|
Net soos by artikel 4 KO berus finale eksaminering by die kerke in ’n klassis. Wanneer die kandidaat in die hoof-afdelings (vakke) van die eksamen slaag, moet hy nog “vir ’n tyd lank privaat preekproewe” op ’n plek en wyse wat die klassis bepaal, lewer. Daaroor moet op ’n volgende klassis verslag gelewer word. Daarna oordeel die klassis of die kandidaat tot die diens van die Woord toegelaat kan word of nie. Indien die kandidaat toegelaat word, ontvang hy preekverlof en moet hy die Formulier vir proponente onderteken. Hy is dan volwaardig proponent soos enige ander wat studeer het (vgl art 84 KO). Waar die toelatingseksamen (art 4 KO) gebruiklik is, moet dit nadat 'n beroep ontvang is, afgeneem word.
Die lang prosedure en duplisering beklemtoon dat met versigtigheid, verantwoordelikheid na alle kante en omsigtigheid in ’n aanspraak op buitengewone gawes tot die diens van die Woord gehandel moet word.
Die Kerkorde is gewysig om nou net in artikel 8 van preekproewe melding te maak. Die DKO 1619 artikel 20 het voorsiening gemaak dat voornemende predikante op besluit van die klassis preekproewe (“propositiën”) in kerke waar daar meer as een bekwame predikant was, moes gaan lewer (Pont 1981:178; Bos 1950:12). Iets van vakleerlingskap skemer in die praktyk met “propositiën” deur. Die oefening van preekgawes kwalifiseer nie as “amptelike Woordbediening” nie maar as die uitspreek van ’n “stigtelike woord”. Dit is van die Reformasie af as ’n vorm van proponering beskou op grond waarvan kandidate opgelei, beoordeel en geëksamineer word. Gevolglik het die ou kerkvergaderings in Nederland bepaal dat die preekproewe altyd ander toesig en kontrole van ’n predikant en kerkraad moes plaasvind (Bos 1950:10-13).
Teologiese studente wat in hulle finale jaar “preekverlof” met die oog op oefening van hulle preekgawes ontvang, sal waarskynlik waardevolle praktiese begeleiding met die oog op afronding van hulle studie verkry, indien hulle ook verplig word om tydens hulle “preekverlof” voor ervare en bekwame predikante op te tree om daarna hulp en wenke van so ’n predikant te ontvang.
’n Blinde het die Sinode van 1888 (art 85) versoek om ander artikel 8 KO tot die diens van die Woord toegelaat te word. Die Sinode het kerkrade en klassisse (Algemene Vergaderings) verwys na die besluit van Sinode Middelburg, Nederland, 1581 (vraag 51) dat ’n blinde slegs by hoë uitsondering wanneer hy oor uitnemende geleerdheid en gawes beskik, toegelaat mag word. ’n Blinde word geadviseer om liefs saam met ’n predlkant wat oor gesig beskik, te dien. Die Sinode het dit bykans as onmoontlik vir ’n blinde beskou om tot die predikantsdiens toe te tree, maar die weg tog oopgelaat, waarskynlik omdat die moontlikheid nie op Skrifgronde verbied kan word nie. Christus kan immers by wyse van hoë uitsondering ’n blinde persoon tot die diens roep en bekwaam.
Deur moderne tegniese ontwikkeling kan al meer blinde persone die teologiese studie met gemak en onderskeiding voltooi. Indien slegs teologiese
|77|
opleiding die toelating tot die diens van die Woord bepaal, mag ’n blinde persoon moeilik vandag geweier word. Tog het die Sinode van 1961 (art 73) volstaan met die besluit van Sinode 1888. Die gawe van gesig (oë) behoort tot die normale gawes wat vir ’n predikant noodsaaklik is. ’n Blinde persoon moet ongetwyfeld oor buitengewone gawes beskik, anders mag hy toegelaat word tot skade vir homself en die kerk van die Here.