Artikel 57
Artikel 57: Die bedienaars van die Woord moet toesien dat die vader, moeder of voogde die doop vir hulle kinders aanvra.
Die Here Jesus het voor sy hemelvaart aan sy elf apostels opdrag gegee om die “nasies” dissipels te maak, te leer en te doop (Mt 28: 19). Deur die leerdiens vergader die Here sy kerk (Rm 10: 17v; Hd 2: 14v). Daarop volg die doop (Hd 2: 38v). Die amp van leraar of bedienaar van die Woord beklee gevolglik ‘n
|322|
besonder plek in die uitbreiding van die koninkryk van God (Ef 4: 11v; 2 Tm 2: 2; 3: 14; 4: 2; Calvyn Inst IV.1.v,ix,x; 2.i,iv; 3.i,ii,iv ens; kyk by artt 2,16,55 KO). In die lig hiervan wys hierdie artikel op die bedienaar van die Woord en nie op die kerkraad of regerende ouderlinge nie. Calvyn noem die bedienaar van die Woord tereg biskop, opsiener (Inst IV.3.viii). Sy leerdiens is van basiese betekenis omdat die verstaan van die doop (geloof) die fondament van die kerk is.
Die kerk is ’n organisme, ’n liggaam, wat die Gees deur middel van Woordverkondiging in prediking en sakramentbediening vergader, beskerm en opvoed. God maak salig deur die prediking van die evangelie (Rm 10: 17). Die gelowiges kom saam in die eenheid van geloof wat slegs gevoed en onderhou kan word as die leer geken en onderhou word (Inst IV.1.v; 2.iv,v). Die onsigbare kerk van God word dus sigbaar waar die Woord van God reg verkondig en aangehoor word en die sakramente volgens die instelling van Christus bedien en ontvang word. Dit volg dus logies dat oor die sakramentleer gewaak moet word (NGB 29; Inst IV.1.ix-xii). Die leraar bedien die sleutels waarmee die evangelie die koninkryk oopsluit (lnst IV.i,xxii) en die gelowiges opbou op die fondament van die apostels en profetie om ’n pilaar van die waarheid te wees (Ef 2: 20; 1 Tm 3: 15). Die doop mag nie uit gewoonte of bygeloof bedien of aangevra word nie, maar sluit aan by die leer wat aan die ouers voor die doop bedien is. So word die gemeente in ’n hegte eenheid van geloof opgebou.
Die doopouers moet die verbond wat God met mense aangaan van harte omhels (vgl by art 56 KO). God sluit die verbond met mense in hulle geslagte en daarom is God se beloftes vir hulle en hulle kinders van krag (Hd 2: 38,39; Rm 4: 11-16). Gevolglik moet die verbondshoof van elke gesin in die kerk van die Here bewustelik hierdie verbondsbetrekking met God bely en sy verantwoordelikheid as gesinshoof op sterkte daarvan nakom.
Die Roomse leer maak ’n skerp teenstelling tussen die ryk van die natuur (waarin ’n kind gebore en verlore is) en die ryk van genade (waarin ’n kind deur die doop oorgeplaas en gered word). Die ouers is verantwoordelik vir die kind se natuurlike geboorte en verlorenheid. Hulle kan hom derhalve volgens die leer nie vir doop hou nie. Die priester daarenteen is gewy om met die sakrament van doop genade in die dopeling te stort en so die kind in die ryk van genade (die Roomse kerksfeer) te ontvang. Die kind behoort dus aan die Roomse kerk. Rome ken ook nie die begrip “gemeente” en sakramentbediening binne ’n erediens nie. Ander gelowiges moet gevolglik as doopgetuies geneem
|323|
word. Die Reformasie het met die Roomse doopleer gebreek en bediening in die erediens beklemtoon.
God gaan in sy genade die verbond eensydig aan, skenk sy beloftes, maar eis dan van die mens om die beloftes te glo, Christus na te volg en die Wet van God te gehoorsaam. God vergewe en versoen die sonde (regverdigmaking) maar daarop moet die heiligmaking met ’n lewe van bekering volg — al bereik geen mens op aarde volmaaktheid nie. Die verbondouers moet die kind in die weë van die verbond opvoed en onderrig (Dt 6; Spreuke-boek; Lk 2: 46v, Hd 2: 39; vgl derde doopvraag in die Doopformulier). Wanneer die heiden van buite in die verbond en kerk inkom, gaan sy geloofsbelydenis die doop vooraf (vgl art 59 KO). By die kind wat in die verbondsgesin gebore is, volg die belydenis van geloof op die doop wanneer hy verantwoordelik God se verbond met hom erken en aanvaar. By die volwasse en kinderdoop word doop en geloofsbelydenis nie geskei nie en om tot geloofsbelydenis te kom is kategese deur die ouers van grondliggende betekenis.
Die Dordtse Kerkorde (1619) het bepaal: Die dienaars sal hulle bes doen en daartoe werk maak dat die vader sy kind vir die doop aanbied. In die gemeentes, waar naas die vader ook peetvaders of getuies by die doop geneem word (’n gebruik op sigself vryblywend wat nie ligtelik verander moet word nie), is dit gepas om slegs die te neem wat die suiwere leer toegedaan en van vrome levenswandel is (eie vertaling).
Die Sinode van Potchefstroom 1964 (62,72) het die huidige redaksie vasgestel. Moeder en voog is bygevoeg vir gevalle waar ’n moeder of voog as “verbondshoof” optree. “Aanbied” is verander na “aanvra” wat (so word gesê) duideliker die beslissing van ’n kerkraad aandui. Die deel oor peetvaders en getuies is weggelaat omdat dit in onbruik geraak het.
Die Anglikaanse Kerk het wel met die Roomse doopleer gebreek, maar maak nog van peetouers gebruik om kinders vir doop te hou. Tydens die Reformasie het baie ouers peetouers en getuies bygebring omdat gemeenskapskringe so by die doop beleef is. Wanneer iemand “peetouer” van hierdie of daardie kind by die doop was, is ’n besondere band tussen hulle aangevoel.
In ouer doopregisters van Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika kom nie peetouers nie, maar lang lyste van “doopgetuies” voor. Hulle is naas die doopouers toegelaat en in die doopregister aangeteken. Die gebruik is nuttig
|324|
in gemeenskappe wat nie "doopregisters" hou nie (Kruger 1966:350). Reeds die Sinode van Rustenburg 1863 (art 41) het die gebruik begin ontmoedig (vgl ook GKSA 1869,1891,1910). Soms is van “getuies” gebruik gemaak om ’n kind vir doop te hou wanneer die ouers onder tug, slegs dooplede of onmondig was. Dit kan egter slegs gebeur wanneer daar sekerheid is dat die “getuies” die kind in die verbond sal en mag opvoed.
Op sigself het die gebruik van peetouers en doopgetuies geen kerkregtelike grond nie. Waar dit egter deel van kerkkultuur geword het, hoef dit nie noodwendig afgeskaf te word nie. Dit is ’n middelmatige saak waaroor die kerk nie ontstig moet word nie. ’n Opvatting oor so ’n gebruik moet derhalwe nie uitgelig en tot beginsel verhef word nie.
Teen die einde van die 19de eeu het Nederlandse sinodes “doopgetuies” vereis om op te tree by die doop van kinders waar ouers nie die nodige waarborge kon gee nie (Bos 1950:215). Hierdie gebruik berus waarskynlik op ’n sterk biologiese opvatting omtrent ’n “verbondslyn” kragtens afstamming en kan moeilik net so regverdig word. By doop word nie getuienis oor ’n “verbondslyn” verlang nie, maar ’n versekering oor verbondsonderwys. Die nuwe redaksie wat met voogde reken wanneer die natuurlike ouers nie daar is nie, is kerkregtelik in orde. Die voog is iemand wat regtens aangestel en bevoeg is om in die plek van die ouer op te tree. Onder swart volksgemeenskappe word verantwoordelike persone deur grade van verwantskap aangewys.
Die rede waarom “aanbied” na “aanvra” in 1964 verander is, kan op goeie grond betwyfel word. In “aanbied” staan die mondige, selfstandige gelowige keuse van die ouers in hulle verbondsrelasie op die voorgrond. Die ouers bied die kind weliswaar in die kerk aan maar in werklikheid aan die Verbondsgod in wie se Naam hy gedoop word. Dit is ’n diep religieuse handeling. In “aanvra” kom die “kerkraad” egter meer institusioneel en formeel as tussenganger na vore en verkry die doop ’n meer kerklike seremoniële aksent asof dit iets is waaroor die kerkraad beskik.
Die Sinode van Burgersdorp 1873 (art 156) het onomwonde uitgespreek dat by die doopbediening met albei ouers gereken moet word. Opmerklik genoeg het die oudste gereformeerde kerkvergaderings (Bos 1950:214) alle nadruk op albei “ouers” gelê al was slegs die vader in artikel 57 KO genoem. Die ouers moes die doop verstaan en hulleself tot die godsalige opvoeding van die kind verbind. Die opvatting dat doop by die kerkraad aangevra moet word (waar kerkraad as ’t ware die leraar verplaas), dateer uit ’n Huishoudelike Reglement van 1839 in Nederland (Bos 1950:215).
Op grond van die betekenis van die sakrament van die doop staan die bedienaar van Woord en Sakrament hier as werktuig van die Here op die voorgrond. Hierdie taak mag hy in geen omstandigheid op ’n ouderling of op “die kerkraad” afskuiwe nie. Vroeër in plattelandse kerke het ouers die doop
|325|
van hulle kinders tydens “groot-kerk”-naweke op ’n gesette uur by die predikant kom aanvra. Nadat hy die besonderhede in die doopregister aangeteken het, het die predikant vir die ouers in ’n doopkatkisasie betrek, sodat die hele doopbediening vir hulle sou sin maak. Vandag beskik predikante oor vinnige kommunikasiemiddele en kan hy sy leraarstaak met ’n gerigte huisbesoek uitvoer.
Waar kulturele gebruike ’n swart predikant verhinder om spoedig na die geboorte so ’n besoek te bring, moet die predikant hom aan die kerkregtelike beginsels verantwoord. Hy sal óf kort voor die geboorte óf op die tydstip dat die moeder se afsondering opgehef word, die ouers moet besoek om te doen soos artikels 56,57 bepaal. Sy voorligting kan deel uitmaak van die vrou en kind se terugkeer tot die normale gemeenskapslewe. Die derde alternatief, dat die vader ondertussen die kind vir doop hou, laat die moeder wat juis die grootste bydrae tot die opvoeding moet leuver, buite rekening. Die doopkatkisasie vir die ouers in die swart kerke is juis met die oog op die opbou van die kerk gebiedend noodsaaklik (Ef 4: 11-16).
Hierbo het ons die begrip “aanvraag” gekritiseer. Tog moet die doop gereël word. Die ideaal is dat ouers hulle leraar van ’n geboorte in kennis sal stel. In vakante kerke tree die wyksouderling na vore en kan hy reël vir besoek deur die predikant wat die doop bedien. Daar is egter te veel by die doop op die spel om net op die inisiatief van die ouers te wag. Die opsieners moet bepaaldelik toesien dat ouers nie nalatig, onverskillig of onkundig optree nie. By die besoek van die bedienaar van die Woord kan voorlopig reëlings vir die doop getref word — anders bring die ouers hulle kinders na die erediens om gedoop te word.
Die plig om die kinders in die leer van die verbond te onderrig, rus vierkantig op die skouers van die ouers. Die derde doopvraag mag nie so verstaan word dat daar ’n keuse tussen huiskatkisasie en ander katkisasie is nie. Skool- en uiteindelik kerkkatkisasies bou op die huiskatkisasie. Ouers moet hulle kinders in die leer van die God se verbond met hulle woorde en voorbeeld opvoed, terwyl die kerklike dienaars hulle hierin waar nodig begelei.
’n Bepaalde eenvormige ouderdom vir die kinderdoop kan moeilik voorgeskryf word. In die 16de eeu is kinders vanaf 14- tot 15-jarige ouderdom vir volwassedoop oorweeg (Rotterdam 1586, Leiden 1592 en 1857). Die beginsel is gehandhaaf dat die beslissing by die leraar en kerkraad tuishoort (Bos 1950:214; vgl art 30 KO). Te Reddersburg (1896 art 51 ) het die kerke daarop gewys dat Gods Woord hieroor nie uitspraak doen nie en dat een kind soms
|326|
veel van ’n ander in “gesindheid en ontwikkeling” verskil. Wanneer groter kinders gedoop moet word, moet die leraar in die eerste plek en die kerkraad in die tweede plek, hulle vergewis hoe selfstandig en verantwoordelik die kinders met betrekking tot die Christelike geloof kan optree Elke geval moet op werklike meriete beoordeel word. Aan die een kant moet in ag geneem word om die doop so spoedig moontlik te bedien (dws kinderdoop eerder as volwassedoop). Aan die ander kant mag dit wenslik wees, veral op die sendingveld, om kinders wat op ouderdom vanaf 12 jaar die vermoë ontwikkel om deur abstrakte denke die geloofsbelydenis te begryp, aan deeglike kategese te onderwerp sodat hulle liewer ná verantwoordelike belydenis van geloof, gedoop kan word. Wanneer ouers self pas belydenis van geloof bedoen het, kan hulle opgeskote kinders tog moeilik saam met hulle gedoop word. Hierdie kinders moet aangemoedig word om self belydenis van geloof, al is dit na kategese van enkele jare, af te lê (vgl art 60 KO).
Gedurende die 16de eeu is by die kinderdoop van opgeskote kinders ’n prosedure gevolg wat aan die geloofsbelydenis voor volwassedoop herinner. Kinders (tussen 7 en 14) is eers ondervra oor die Onse Vader, Tien Gebooie, Twaalf Artikels en betekenis van die doop voordat hulle as kinders gedoop is. Groter kinders wat gedoop word behoort na vermoë te verstaan wat die doop beteken en verseël.