Artikel 49
Artikel 49: Elke meerdere vergadering benoem deputate om wat besluit is, uit te voer volgens ’n welomskrewe opdrag. Die partikuliere sinode benoem in elk geval deputate om aan klassisse hulp te bied in voorkomende moeilikhede en om teenwoordig te wees by die proponentseksamen (peremptoire). Vir die onderskeie belange moet soveel moontlik afsonderlike groepe deputate benoem word. Hierdie deputate hou van al hulle handelinge notule om aan die meerdere vergadering verslag te doen. Slegs die betrokke meerdere vergadering kan hulle van hierdie opdrag onthef.
Deputate, funksionarisse of kommissies kry in kerkstrukture wat op verenigingsreg berus ’n bepaalde bevoegdheid, opdrag en mag volgens die konstitusie of wanneer die vergadering sy bevoegdheid na die funksionarisse delegeer. Die deputate verteenwoordig in interim-periodes die vergadering en so neem sinodale amptenare, kommissisies van ringe en sinodes en deputate namens die “kerk” as genootskap besluite, al sou hulle by ’n volgende sinode formeel verslag moet lever en hulle optredes laat goedkeur.
Dit verg ’n studie op homself om vas te stel hoeveel keer deputate binne die GKSA ook al bogenoemde weg in stryd met die gereformeerde kerkreg opgegaan het. Die Sinode Potchefstroom 1988 het byvoorbeeld met betrekking
|287|
tot rapporte van deputate oor ekumeniese sake en rasseverhoudings met die probleem te doen gekry. Pragmatiese oogmerke lei maklik tot oorskryding van mandaat en bevoegdheid.
Kragtens die uitgangspunt in die koninkryk van God waar Christus die enigste Koning en Hoof van sy kerk is, beperk die gereformeerde kerkreg die roeping tot regering tot die geroepe dienaars van Christus in die plaaslike kerk (artt 2,3,16,23) wat in tweede fase in die kerkraad saamkom (artt 37,38). Hierdie kerke (kerkrade) kom deur afvaardiging en mandaatverlening (art 33) in kerkvergaderings byeen (artt 29,41,47,50,51). Daar is geen manier waarop hierdie vergadering die roeping en taak van kerke of wat by hulle moes gebeur het, aan ’n aantal persone kan opdra asof dit nog die kerke is wat daar saamkom nie. Geen vergadering van die kerke mag bevoegdheid en opdrag wat Christus gegee het, oordra aan ’n persoon, persone of kommissie nie. Die kredensiebrief (art 33) stel dit baie duidelik dat kerke net besluite eerbiedig wat in die vergadering geneem is en onder andere aan die kerkorde beantwoord. Daarvolgens het deputate as persone geen regeerbevoegdheid in sake van die kerke oor ander dienaars nie (art 84).
Toelating van predikante is van die belangrikste werk wat klassisse moet verrig (art 4). Gevolglik word korrespondensie in die verband beoefen deur deputate wat die partikuliere sinodes vir die klassisse aanwys Soos die klassis visitatore vir die kerke beskikbaar stel kragtens kerkverband, so stel die partikuliere sinodes by die peremptoire-eksamen vir die klassisse deputate beskikbaar. So wou die kerke die suiwerheid van die leer en standaard van die eksamen modereer en verhoed dat te maklik predikante toegelaat sou word (Rutgers sa:129).
Kerklike vergaderings is tydelik van aard, maar neem besluite wat uitgevoer moet word wanneer die vergaderings nie meer bestaan nie. Nadat die kerkorde in 1619 klaar goedgekeur was, moes dit byvoorbeeld by die Nederlandse State-Generaal aanbeveel word. Die vergadering kan dit self nie doen nie. ’n Meerdere vergadering neem besluite en moet duidelik sê wat die deputate moet uitvoer en hoe dit gedoen moet word. Dit beteken dat die deputate aan hulle las of opdrag gebonde bly en dat hulle nie die reg. mag of bevoegdheid het om op eie outoriteit nuwe sake aan te pak of anders op te tree as wat die sinode aan hulle opgedra het nie (Rutgers sa:191). In Hd 15:22 het ons in Judas en Silas, vertroude voorgangers onder die broeders, voorbeelde van die eerste deputate wat moes uitvoer wat duidelik besluit was. Sinodes kan aan deputate te veel mag toeken, byvoorbeeld wanneer hulle sou kon besluit oor die oproep van sinodes, waar en wanneer predikante mag preek, sensuurtoepassing, goedkeur van beroepe, ensovoorts.
|288|
Die meerdere vergaderings het van die begin af uitvoerig bepaalde besluite aan bepaalde persone opgedra sodat ’n reëling daaroor al in 1579 gevra is. Daarop is nie ingegaan nie en eers in 1619 het die Sinode van Dordrecht dié artikel in die Kerkorde ingevoeg om ’n reeds bestaande praktyk te reël en te verhoed dat deputate tot superintendente of tussentydse bestuursliggame ontwikkel (Rutgers sa:17-23; 183v).
Die Dordtse Kerkorde het eksplisiet deputate vir die uitvoering van besluite by die hoë owerheid en hulp in die klassisse by die eksamens benoem. Deputate kan die klassisse help sodat “goeie eenheid, orde en suiwerheid van die leer behou en gestabiliseer word” (Pont 1981:181 v). Die Sinode van Utrecht 1905 laat dié doelstelling van 1619 weg, maar voeg by dat vir “onderskeie belange soveel moontlik afsonderlike groepe van deputate benoem moet word”. Ook dit moet verhoed dat een bepaalde deputategroep bestuursmag in en oor die kerke verkry. Die GKSA neem die redaksie in 1916 oor en waak nog sterker teen bestuursmag vir deputate deur “welomskrewe opdrag” by te voeg. Dit voeg “partikuliere” voor “sinode” om duideliker te sê wat Dordrecht met “sinode” bedoel het (GKSA 1964:61,71).
Die partikuliere sinodes stel deputate vir die klassisse beskikbaar, soos die klassisse visitatore vir die kerke aanwys (art 44). Hierdie deputate verleen hulp in die klassisse by die toelatingseksamens van predikante (wat grootliks in die GKSA deur die proponentseksamen verdring is, kyk by art 4). Die klassisse moet hierdie deputate ook inroep by voorkomende moeilikhede. Die Kerkorde wys in artikels 11,12,13 en 79 ’n hele aantal van dié moeilike sake aan. Die klassisse kan die deputate ook by ander sake om advies vra.
Wanneer die deputate advies gegee het, berus die besluit egter by die klassis. Die klassis kan op goeie gronde advies van die deputate van die partikuliere sinode ter syde stel. Die deputate kan met die handeling verlief neem of appelleer na die partikuliere sinode. Die afwys van die advies is op sigself nie ’n grond vir appèl nie, omdat die klassis nie aan die deputate gesubordineer is nie.
Die beginsels waarop artikel 49 berus, geld ook vir deputate (funksionarisse en kommissies) van kerkrade. Hulle het geen bevoegdheid om besluite te neem of om namens die kerk of kerkraad op te tree nie. Hulle kan slegs uitvoer wat die kerkraad goed omlynd aan hulle opgedra het. Kerkrade mag nie hulle werk gerieflikheidshalwe na ’n persoon of kommissie delegeer nie. Kerkrade kan deurlopend optree, terwyl meerdere vergaderings net periodiek saamkom, sodat hier makliker regeermag by deputate kan ontwikkel. Tog sondig baie
|289|
kerkrade met byvoorbeeld sendingkommissies wat besluite neem en optree asof hulle namens en vir die kerkraad regeer.
“Elke meerdere vergadering” kan deputate benoem om wat besluit is uit te voer en moet vir “onderskeie belange soveel moontlik afsonderlike groepe deputate benoem”. Die betrokke vergadering moet sê wat deur deputate uitgevoer moet word. Die opdrag moet gewoonlik voor die volgende vergadering uitgevoer word, waar gerapporteer moet word. Deputate moet van sinode tot sinode benoem word (Rutgers sa:200v).
Hierdie artikel word die meeste misbruik wanneer “deputate vir studie” benoem word. Persone en kerke meen soms dat hulle ’n probleem raaksien, maar nie in staat is om dit self te bestudeer nie. Uit ’n soort valse beskeidenheid (gemaksug?) verwys hulle dit na meerdere vergaderings met die versoek om “studiedeputate” aan te wys wat dan met ekstra werk opgesaal word. Artikel 49 maak nie vir “studiedeputate” voorsiening nie. Deputate word nie benoem om potensiële besluite voor te berei nie. Hulle moet besluite wat geneem is, uitvoer. Deputate moet nie maklik ’n kommissie van pre-advies vir die volgende samekoms word nie, omdat daardie deputate daarmee indirek deurslaggewende mag in die uiteindelike besluit verkry. Dit is kerkordelik verkeerd wanneer deputate nuwe materiaal in hulle rapporte op die tafel bring asof hulle ’n kerklike vergadering in eie reg soos 'n mindere vergadering geword het. Waar deputate dit wel doen, kan groot probleme ontstaan (vgl GKSA 1958:330-349).
Dit val op in die geval van nasionale sinodes te Potchefstroom dat ’n hele aantal deputategroepe soort van permanente instellings of liggame word, wat nie net uitvoer wat sinodes besluit het nie, maar as ’t ware op ’n eie terrein selfstandig werk (bv tov barmhartigheidsdiens, ekumene, EPPW en W, onderwys, katkisasie, sending, ens). Dit lei ook daartoe dat sommige persone tot skade van die kerke jag maak op bepaalde deputategroepe (Bouwman 1934:218). Sommige deputate dien jaar in en jaar uit op dieselfde deputategroep. Deputate behoort af te wissel sonder dat kontinuïteit verlore gaan, omdat die bepaling bedoel dat vir onderskeie belange soveel moontlik afsonderlike groepe deputate benoem moet word. Daarin lê die gedagte van diversifikasie en verspreiding opgesluit. Wanneer deputate van sinode tot sinode benoem word, behoort die helfte uit nuwe deputate te bestaan. Die kerkorde wil hiërargie of te veel invloed in hande van bepaalde persone voorkom (Bos 1950:184-185; Kruger et al 1967:300v).
Die Kerkorde bepaal nie hoe deputate aangewys word nie. Deputate wat kerke volgens artikels 41,47 of 50 verteenwoordig, word verkies. Deputate onder artikel 49 kan moeilik verkies word en word gewoonlik op pre-advies van die moderamen of van ’n bepaalde kommissie aangewys. Bekwaamheid en nie populariteit nie moet die deurslag gee. Dieselfde persoon moet nie op te veel deputategroepe benoem word nie of teen gediskrimineer word om 'n bepaalde groepsbelang te bevorder nie.
|290|
Die benaming “deputaatskap” het verkeerdelik teen die middel van hierdie eeu vinnig by nasionale sinodes ingang gevind, asof ons hier met ’n bepaalde kommissie of regeerliggaam van die betrokke sinode te doen het. Deputate is persone. Hulle beskik oor geen kerklike mag nie (Bouwman 1934:217,221). Deputate kan nie hulleself ontslaan of hulle buite die kerklike vergadering om van die opdrag onthef of ander in hulle plek aanwys of koöpteer nie. Plaasvervangers (sekundi) moet vir deputate wat wettig verhinder mag word, aangewys word. Deputate kan waar nodig wel elders advies inwin as dit by hulle opdrag pas.
Die deputate bly gebind aan wat die sinode besluit het. Dit is hulle “welomskrewe opdrag” (Bouwman 1934:221,229). Kerkregtelikes waarsku in skerp taal teen deputate wat as superintendente, tussentydse regeerders of kerkvoogde begin uitstaan, terwyl die meerdere vergaderings net tydelik op die toneel verskyn (Rutgers 1921:319,323,330). Die kerke reël, lei en beslis self sake in hulle vergaderings vo!gens kerkorde en daarom mag deputate nie selfstandig handel nie. Hulle is aan hulle mandaat gebonde (Rutgers 1921:331; Bouwman 1934:229v; Rutgers sa:185).
Die vraag is of deputate in ’n noodsituasie waar spoedeisend opgetree moet word, hulle mandaat mag oorskry om sonder mandaat namens die kerke te handel. Sommige wil dit op pragmatiese (nuttigheids-) oorwegings regverdig. Die vraag bly dan nog wie die situasie as noodsaaklik of spoedeisend beoordeel. Vroeër het deputate in die Nederlande binne só ’n dilemma die advies van die kerke in een of twee klassisse gevra (Rutgers sa:196v). Ander sê weer nood breek wet en deputate wat verder as hulle mandaat gaan, moet die verantwoordelikheid daarvoor neem (Ibid 198). Hierdie situasie sal op eie meriete oorweeg moet word omdat die kerkorde nie dergelike uitsonderlike situasies reël nie.
Daar kom egter gevalle voor waar deputate nie hulle opdrag kan en mag uitvoer nie. Die rede vir die opdrag mag verval, die owerheid mag dit verhinder, tyd of omstandighede mag heeltemal verander het, die opdrag mag met ander kerklike belange oorvleuel of deputate mag selfs ernstige gewetensbesware teen ’n opdrag ontwikkel (Ibid 204-212).
Die bepaling dat deputate behoorlik notule moet hou van hulle werk, toon aan dat hulle hulle moet kan verantwoord by die meerdere vergadering. Eers nadat hulle daar verslag gedoen het, is hulle van hulle opdrag onthef.
Die duur van die opdrag van deputate kom soms in gedrang. Mag deputate opdrag ontvang of kies om eers op ’n tweede of derde vergadering later te rapporteer? Die kerke behoort in elke samekoms agenda af te handel (art 33). Wanneer uitvoering van besluite tyd verg, behoort die deputate dus minstens op elke eersvolgende samekoms die mate van vordering te rapporteer (interimverslag) sodat die kerke daaroor kan oordeel.
Opdragte aan deputate kan selfs niksseggend wees sodat hulle in werklikheid niks het om uit te voer nie. ’n Vergadering moet nooit sy verantwoordelikheid om te besluit probeer vertraag of vermy deur dit na
|291|
deputate te verwys nie (soos dikwels in die parlement met benoeming van kommissies van ondersoek gebeur).
Die derde sinode van die GKSA 1866 se hele agenda handel omtrent net oor teologiese opleiding en toelating van predikante. Sinodes kon in die destydse landsomstandighede moeilik saamkom. Gevolglik word ’n “sinodale kommissie”, bestaande uit twee of meer predikante en twee ouderlinge uit “elke staat” in die lewe geroep om “in naam der Synode” predikante te eksamineer en tot die bediening toe te laat (GKS 1866:17). Artikel 50 van die Dordtse Kerkorde dien klaarblyklik as model vir hierdie “kommissie” sodat hiermee ’n bevoegde liggaam deur die kerke uit die verskillende “state” in die lewe geroep word om te doen wat 'n sinode moes doen (kyk art 4). Omdat dit ’n sinode verplaas, kan dit nie as deputate volgens artikel 49 beskou word nie.
In 1869 vervang ’n kuratorium die sinodale kommissie van 1866, terwyl sinodes nog tot 1894 self professore vir die teologiese opleiding beroep. Toe word ’n uitgebreide kuratorium as kieskollege ook vir die beroep van professore verantwoordelik gemaak. Die kuratorium was met die oog op opleiding ’n meer permanente kerklike figuur wat later selfs vir die kerke eiendomme gehou, tydskrifte uitgegee en beheer, emeritaatsversorging behartig het — take wat glad nie met die teologiese opleiding verband hou nie.
Toe die idee van “deputaatskap” in die veertigerjare posvat, word die Kuratorium as ’n “deputaatskap” van die nasionale sinode beskou, sonder om te vra of sy werk en funksie met artikel 49 KO ooreenkom en sonder om te vra waarom dit uit die mindere vergaderings deur middel van gemandateerde afgevaardigdes soos ’n meerdere vergadering konstitueer. Gevolglik het die kerke hieraan aandag begin gee (GKSA 1982:60-68; 1985:534-549; 1988:531-541).
Hoewel die aangeleentheid nog nie uitgemaak is nie, heers daar in beginsel reeds konsensus dat die kuratorium en kieskollege nie deputategroepe in terme van artikel 49 is of kan wees nie. Dit is liggame waarin die kerke kombineer om vir ’n bepaalde en beperkte taak met betrekking tot die teologiese opleiding amptelik saam te werk. Die kuratorium en kieskollege konstitueer kragtens kerkverband as buitengewone vergaderings van meer kerke uit verkose deputate van mindere vergaderings met ’n bepaalde en beperkte opdrag ten opsigte van kerkregering met betrekking tot die beroeping van en toesig oor professore, sowel as die sorg vir opleiding van teologiese kandidate (kyk art 4), werk wat by kerkvergaderings tuishoort. Die kuratorium en kieskollege kom as buitengewone meerdere vergadering, wat synodus contracta genoem kan word, tussen die partikuliere en nasionale sinodes te staan (GKSA 1973:315).
In die sorg vir en beheer oor die Hammanskraalse Teologiese Skool het ’n Smal en Breë Kuratorium natuurlik ontwikkel. Die kerke wat dienaars vir die opleiding beroep, versorg en oor hulle toesig hou, kom in die Smal Kuratorium vir hierdie werk saam (vgl art 30). Die Smal Kuratorium vergader egter saam met kuratore uit die kerke in Venda, die Middellande en Suidland as Breë Kuratorium om studente-aangeleenthede en opleidingsbehoeftes te behartig
|292|
(GKSA 1988:411 v). Die Breë Kuratorium word dus deur meer kerke as die Smal Kuratorium gekonstitueer om kerklik in verband met opleiding saam te werk.