Artikel 10
Artikel 10: ’n Bedienaar van die Woord wat eenmaal wettig beroep is, mag die kerk waaraan hy verbonde is, nie sonder bewilliging van die kerkraad met die diakens en toestemming van die klassis verlaat om op ’n ander plek ’n beroep op te volg nie; en geen ander kerk mag hom ontvang voordat hy van die kerk en klassis wat hy gedien het, wettige getuienis van sy losmaking getoon het nie.
By episkopaalse stelsels kan die hoër biskop die laer geestelikes verplaas. Ook in die Lutherse territoriale stelsel kan owerhede, superintendente of biskoppe dienaars verplaas. Op sterkte van verskillende Skrifgegewens, veral Ef 4: 11-16 (vgl Hd 11: 30, 14: 23, 20: 17,28; 1 Kor 12: 28; FiI 1: 1; 1 Tm 3: 5v; Tit 1: 5; Jk 5: 14, 1 Pt 5: 2 ens) het Calvyn uitdruklik bepaal dat elke predikant (ouderling, opsiener) sy eie kerk (gemeente) moet hê. Die predikant is altyd biskop (opsiener) van ’n gemeente (Calvyn 1951:333, IV.3.viii) Hy mag derhalwe nie in ’n ander se dienskring indring of sonder dat hy beroep en ordelik toegelaat
|83|
is, oral rondpreek nie. Hy is deur die reël van goddelike beroeping aan die kerk verbind. Tog is hy nie sodanig verbind dat hy nooit van standplaas mag verwissel nie. Dit mag ordelik gebeur wanneer “algemene nut” dit vereis en die verhuising nie van die predikant uitgaan na gelang dit vir hom persoonlik voordelig voorkom nie (Calvyn 1951:333, IV.3.vii).
Calvyn wys die aanstelling en verplasing van dienaars deur ’n persoon in hoër gesag radikaal af en vereis dat die verkiesing of uitwendige beroep moet uitgaan van die “eenstemmigheid en goedkeuring van die gemeente onder leiding van die herders” (Calvyn 1951:335, IV.3.xiv; kyk artt 3,4,5 KO).
Weliswaar is elke herder en ouderling individueel deur Christus innerlik geroep. Hy moet egter uitwendig ordelik in diens gestel word. Hy tree primêr kragtens sy roeping op gesag van Christus as opsiener op (Mt 18: 15; Hd 20: 28; 1 Tm 5: 17; Tit 1: 5-11). Nogtans gebruik die Skrif die meervoud ouderlinge as eenheid wat daarop dui dat hulle ook saam in gemeenskaplike sake opgetree het (Hd 11: 30; 20: 17; 1 Pt 2: 5). Calvyn wys hoe in die vroeë Christelike kerke in “elke stad” ’n “kollege of raad van ouderlinge” opgetree het (Calvyn 1951:337, IV.4.ii). Die herders en leraars moes toesien dat alles in die kerk van die Here welvoeglik en ordelik toegaan (1 Kor 14: 40). Hulle moes veral waak oor wie tot die gemeente as herder en leraar oorkom (Hd 20: 31). Aanbevelingsbriewe en getuienis wanneer ’n dienaar van een kerk na ’n ander gaan, was toe al gebruiklik (2 Kor 8: 18-24). In baie opsigte het die apostels toe gedoen wat kerke tans in kerkverband doen (Du Plooy 1982.174v).
Die verhuising van ’n predikant van een kerk na ’n ander, raak die kerke in kerkverband. Dit spreek vanself dat die kerke in klassikale verband hiervan moet kennis neem en moet approbeer (goedkeur). As sodanig gryp artikel 10 terug op artikels 3 tot 9 en ook reeds vooruit op artikels 29 37,41. Dit beklemtoon weer eens dat die artikels die kerklike orde gelyktydig en gesamentlik en nie in isolasie van mekaar nie, aandui.
Die DKO van 1619 praat in die eerste lid nie van “kerk” nie, maar van “gemeente”. Die predikant is wesenlik dienaar van Christus in ’n gemeente-as-mense situasie en is nie aan ’n onpersoonlike kerkstruktuur verbonde nie. Verder het die DKO van 1619 uitdruklik na die kontraktuele verbintenis verwys in die beroep wat die predikant onvoorwaardelik aangeneem het. ’n Kondisionele beroep is onaanvaarbaar omdat Christus onvoorwaardelik tot diens roep. Dit is later weggelaat sowel as die bepaling dat die “magistraat”
|84|
(die stadsowerheid) die ontslag moet toestem, een van die kompromisreëlings waarmee die kerke destyds offisiële sanksie vir die Kerkorde by die owerheid probeer verkry het.
In die huidige praktyk besluit predikante toenemend alleen oor beroepe en kerkrade neem eenvoudig verlief met ’n besluit om te gaan of om te bly. Die predikant word al hoe meer in sekulelêre konteks as ’n dienaar binne ’n breë “kerkverband” beskou, sodat hy vryelik ’n beroep na ’n ander kerk kan opvolg.
Wanneer die koninkryk van God en ’n dienaar se diensverhouding tot Christus die uitgangspunt vorm, lê dit totaal anders. Na die approbasie van die gemeente tree die ouderlinge en diakens by die bevestiging namens die gemeente op (artt 4,5 KO). Dieselfde breër vergadering handel weer namens die gemeente. Wanneer aanname van die beroep bewillig moet word en die band tussen die predikant en gemeente losgemaak moet word. ’n Wedersydse band en verhouding wat in wese lewenslank kon weer, kan nie deur die predikant as een party alleen losgemaak word nie.
Goeie orde vereis derhalwe dat ’n beroep in die gemeente, voordat die predikant daaroor besluit, minstens drie agtereenvolgende Sondae afgekondig word. Gemeentelede kan inspraak uitoefen of stilswyend bewillig dat die ouderlinge en diakens namens hulle sal handel.
Die leraar behoort sodra hy die offisiële beroep ontvang het, die breë kerkraad daarvan te verwittig en om advies en voorbidding by die oorweging daarvan te vra. Hy staan op daardie oomblik tussen twee “beroepe” een in die kerk waaraan hy verbonde is en die ander na die kerk wat hom beroep het. Na albei kante kan positiewe en negatiewe oorweginge na vore tree. Die vraag is wat die Here wil hê hy moet doen. By kerkraad en leraar moet die koninkryk van God, die stigting, opbou en belange van die kerk waarin hy staan sowel as die arbeid wat tot die ander kerk roep, swaar weeg. Ongelukkig speel irrelevante, persoonlike en selfs sondige motiewe dikwels by beroep ’n beslissende rol, soos aanbod van hoër traktement, soek na “populêre” dominees, status, gesinsomstandighede of gesinsvoorkeure, ’n makliker werkkring, afkeer teen sekere tipes van gemeentes (bv plattelandse), ensovoorts. ’n Beroep lyk dikwels na ’n geleentheid om “moeilikhede” in ’n gemeente te ontvlug, net om dit elders weer te gaan voortplant!
Wanneer ’n dienaar die beroep oorweeg het, moet hy sy beslissing aan die ouderlinge en diakens met voorkennis van en onder voorsitterskap van die konsulent voorlê (art 33 KO). Indien daar nie veel verskil bestaan nie, kan dit op ’n vergadering sonder ’n konsulent (art 5) gebeur.
Die Kerkorde gaan daarvan uit dat predikante, kerkrade en die Klassis sal verseker dat beroepe verantwoordelik beslis word. Tog moes die Sinode van 1945 al adviseer dat dit nie wenslik is “dat ’n leraar wat nog geen twee jaar in sy gemeente werksaam is nie, beroep sal word, aangesien die korte bediening in stryd is met die belange van die gemeente” (1945:113). Die Sinode van 1879 het bepaal dat ’n gemeente wat ’n predikant binne sy eerste diensjaar beroep, ook die koste wat die gemeente wat hy verlaat met sy bevestiging
|85|
gehad het, moet vergoed. Die classis contracta (deputate van naburige kerke) behoort nie tot die aanneem van beroepe wat met advies van sinodes in stryd is, toe te stem nie.
Wanneer die predikant na minstens drie afkondigings aan albei betrokke gemeentes besluit het om die beroep op te volg, moet hy dit eers aan sy kerkraad saam met die diakens voorlê. Nadat die kerkraad sy besluit bewillig het, deel hy dit aan die kerk wat beroep het, mee. Indien ’n kerkraad ’n beroep wat ’n predikant wil opvolg nie wil of kan bewillig nie, kan arbitrasie van deputate van twee naburige kerke (classis contracta) of van ’n klassis gevra word (kyk art 41 KO). ’n Predikant wat die kerkraad wat beroep het van sy besluit in kennis siel voordat hy bewilliging van sy eie kerkraad verkry het, tree uiters onordelik op (Kruger et al 1967:85).
Dit het al gebeur dat ’n predikant wat ’n beroep na ’n ander kerk aanvaar het, sy besluit agterna verander en dan sê dat sy kerkraad nie die beroep bewillig het nie. Hierdie optrede is in stryd met die bedoeling van die Kerkorde, die waarheid en die goeie orde. In so ’n geval behoort daardie predikant slegs by sy kerkraad toestemming te vra (al het die kerkraad die beroep bewillig) om weer met die kerkraad by wie hy die beroep aanvaar het, te onderhandel. Indien albei kerkrade toestem, kan die predikant onthef word van die beroep wat hy aangeneem het.
’n Predikant moet “wettige getuienis van sy losmaking” voorlê by die kerkraad en deputate van die klassis (classis contracta) anders kan hy nie bevestig word nie. In die Kerkorde-boekie (1979:98v) verskyn ’n konsepvorm waarin die kerkraad (en diakens) verklaar dat hulle die beroep bewillig en dat die predikant losgemaak word van daardie kerk sodra hy bevestig is. Dit getuig verder (attesteer) oor sy leer en lewe en sy optrede as predikant. Die bewoording van hierdie “akte” veronderstel ’n ideale situasie en sluit af met ’n dankbetuiging en seënbede.
Die gesin van die predikant benodig uiteraard ’n ander attestasie by verhuising (art 82) omdat die attestasie vir die predikant oor hom as gelowige en dienaar handel.
Ongelukkig word die akte van losmaking en attestasie baie keer so oppervlakkig, onverantwoordelik en formalisties hanteer en eenvoudig uit die Kerkordeboekie deur ’n skriba afgeskrywe, geteken en afgestuur. Die kerkraad in wie se naam dit gedoen word, het dit dalk nie eers gehoor en goedgekeur nie. ’n Dominee mag groot probleme in ’n gemeente ondervind het en dan word uit die Kerkordeboekie getuig dat hy “al die tyd … sonder om aanstoot te gee, onbesproke in die gemeente verkeer het”. So ’n leuen is sonde teen die negende gebod en word dikwels geteken deur ’n konsulent, skriba en deputate van twee naburige kerkrade. Waar probleme en spanning geheers het, moet die kerkraad wat beroep het seker met waardigheid, verantwoordelikheid en min woorde daarvan in kennis gestel word. Dit mag immers weer rondom ’n bepaalde persoon na vore tree.
|86|
Die klassis is ’n vergadering van naburige kerke (art 41). Die kerke kan in ’n klassis onpartydig oordeel oor die noodsaak, meriete en selfs teenstrydige oordele oor ’n beroep en daarin die belange van die kerk van Christus bo persoonlike belange plaas. Die kerke in die klassis is immers nie by die beroep betrokke soos die predikant en die kerke wat deur die beroep regstreeks geraak word nie (art 33 KO). Die approbasie of toestemming tot ontslag en bevestiging deur die klassis dien dus die goeie orde as dit verantwoordelik uitgevoer word. In praktyk neig dit daartoe dat die toestemming van die klassis ’n blote formaliteit by bevestiging en ontslag word (kyk artt 4,5), moontlik omdat belange van kerke tweede viool speel teenoor die wil en wense van predikante by beroepe.
In die Gereformeerde kerkreg is ’n klassis nie ’n struktuur op sigself nie. Gevolglik kan minder kerke in ’n classis contracta dieselfde as al die kerke in ’n klassis doen. Derhalwe het die Sinode van 1904 besluit dat twee naburige kerke by die losmaking en toelating van predikante optree. Die classis contracta moet in besonder seker maak dat die betrokke kerk en predikant mekaar volkome begryp oor die beroepsbrief, die getuienis (akte) van die kerkraad wat losmaak, die approbasie van die onderskeie gemeentes, die ordelike aanvaarding van die beroep nadat kerklike bewilliging verkry is, verantwoording oor die voortgang in bediening van die vakante kerk, ensovoorts (kyk ook by artt 4,5).
Die Kerkorde reël duidelik dat ’n predikant se losmaking eers van krag word wanneer hy in die kerk wat beroep het, ontvang en bevestig is. Voordat dit plaasgevind het, bly daardie predikant aan die kerk wat hy gedien het, ten volle verbonde, ook met betrekking tot onderhoud, toesig en eventuele tugoefening. Gevolglik moet losmaking en bevestiging spoedig op mekaar volg. Die kerk wat losmaking verleen het, behoort ook nie te beroep voordat die kerk wat beroep het hulle verantwoordelikheid en verpligting oorgeneem het nie. Agter in die Kerkordeboekie stel ’n konsepvorm wat aan vertrekkende leraars gegee word dat losmaking sal ingaan op die dag waarop die dominee hom aan die ander kerk ten volle verbind (1979:98v).