Artikel 47, 50, 51
Artikel 47: Die partikuliere sinode is ’n vergadering van naburige klassisse waarheen elke klassis ’n gelyke aantal bedienaars van die Woord en ouderlinge afvaardig soos deur die partikuliere sinodes bepaal. Die partikuliere sinode vergader jaarliks tensy dit na die oordeel van minstens twee klassisse noodsaaklik geag word om ’n buitengewone vergadering byeen te roep.
Artikel 50: Die nasionale sinode is ’n vergadering van al die partikuliere sinodes (of betrokke mindere vergaderings) waarheen elke partikuliere sinode (of betrokke mindere vergadering) ’n gelyke aantal bedienaars van die Woord en ouderlinge, soos die nasionale sinode bepaal, afvaardig. Die nasionale sinode vergader driejaarliks tensy dit na die oordeel van minstens twee partikuliere sinodes (of betrokke mindere vergaderings) noodsaaklik geag word om ’n buitengewone vergadering byeen te roep.
|275|
Artikel 51: Die algemene sinode is ’n vergadering van al die nasionale sinodes waarheen elke nasionale sinode ’n gelyke aantal bedienaars van die Woord en ouderlinge, soos deur die algemene sinode bepaal, afvaardig. ’n Buitengewone of vervroegde algemene sinode word opgeroep wanneer ten minste twee nasionale sinodes so ’n algemene sinode noodsaaklik ag.
Hierdie drie artikels berus op die kerkregtelike grond wat reeds by artt 29,30,36,41 bespreek is. Die klassis is die eerste, belangrikste en noodsaaklike samekoms van meer kerke. Nog meer kerke kan mekaar nog beter in bepaalde gemeenskaplike sake as in die klassis bystaan. Verder kan meer kerke gemeenskaplike belange met betrekking tot onderwys, opleiding en toelating van predikante, versorging van tehuise, finansiële sustentasie, korrespondensie met burgerlike owerhede, Bybelvertaling, skakeling met ander kerke binne dieselfde land of etniese verband, ens, gesamentlik behartig.
Waar meer as een klassis voorkom, sou ten minste periodieke sinodes met die oog op eenheid in leer, diens en tug noodsaaklik wees. Tog leer die geskiedenis van die Nederlandse kerke van 1618 tot 1816 toe die owerheid geen nasionale of algemene sinode toegelaat het nie, dat die kerke in provinsiale sinodes en deur middel van onderlinge korrespondensie (art 48) grootliks die gemis aan algemene sinodes uitgeskakel het.
Die aantal vlakke van sinodes (artt 47,50) wat die kerke tussen klassis en algemene sinode onderhou, is ’n middelmatige saak wat deur behoefte en praktyk bepaal word. Die Skrif skryf nie die vergaderings van meer kerke voor nie. Daarom bely die kerke die noodsaak van 'n kerkraad (NGB 30), maar niks oor sinodes nie. Die belydenis voorsien egter dat die kerke met mekaar sal reël hoe hulle wil saamkom om mekaar met die oog op bepaalde belange te ondersteun (NGB 32).
Die Nederlandse gedesentraliseerde politieke regeringstelsel en etniese samestelling speel ’n rol in die Kerkorde wat met die oog op plaaslike vryheid en verantwoordelikheid vir klassisse, provinsiale en nasionale sinodes voorsiening maak (Spoelstra 1980). Die Dordtse Sinode in 1618 maak selfs van afgevaardigdes van buitelandse kerke gebruik. Die Suid-Afrikaanse politieke verdeling in die vorige eeu en verskeidenheid in die 20ste eeu, speel 'n rol in die aantal vlakke waarop kerke tans saamkom in sinodes.
Kragtens die federale, vrywillige maar tog noodsaaklike samewerking van die selfstandige en komplete kerke in meerdere vergaderings (Spoelstra 1977),
|276|
oordeel die kerke self waar en hoe hulle in meerdere vergaderings saamwerk. Dit word nie uit ’n struktuur of kerkorde as konstitusie aan hulle opgelê of voorgeskryf nie. Gereformeerde Kerke In Nederland, die VSA, Suid-Afrika en elders onderhou daarom nie identiese vlakke van kerkregering nie.
Die eerste paar Nederlandse kerke kom in 1571 in Emden saam op grond van hulle eenheid in belydenis, hoewel hulle verskillende Franse en Nederlandse belydenisskrifte gebruik (Pont 1981:103 art 2). Vanuit die konfessionele eenheid reël hulle in kerkorde dat die Waalse (Franse), Nederlandse, Engelse en Duitse kerke gereeld in afsonderlike klassisse en jaarliks in etniese sinodes sal saamkom, terwyl alle kerke uit die verskillende etniese groepe tweejaarliks in algemene sinode sou saamkom. Reeds in 1578 word laasgenoemde na driejaarliks verander en bepaal dat die partikuliere sinodes drie maande voor die “generale of nasionale sinode” sal vergader om laasgenoemde voor te berei (Biesterveld, Kuyper 1905:35-7;109).
Die Kerkorde van 1578 (art 31) bepaal: “Aangesien in die Nederlande twee tale gebruik word, die Duitse en die Waalse, sal die gemeentes van beide tale hulle eie (besondere) kerkrade, klassisse en partikuliere sinodes hê en hou, maar as die gemeentes van die een of ander taalgroep al hulle partikuliere sinodes wil saamroep, kan hulle dit doen. Dit moet egter verstaan word dat so ’n samekoms van kerke van die een taalgroep alleen, nie die kerkorde en seremonies en ander gewigtige sake wat in hierdie sinode (1578) besluit is, sal verander nie. Indien verandering nodig geag word, sal dit in ’n nasionale sinode van albei tale gedoen word” (Biesterveld, Kuyper 1905:109v). Die nadruk in die kerkordelike bepalings van die 16de eeu val op die kerkrade en klassisse (Ibid 101-106), terwyl jaarlikse partikuliere sinodes tussen klassisse met die oog op die kerkorde en “partikuliere sake” nodig geag word (Ibid 106-107). Die “generale of nasionale sinode” wat partikuliere sinodes met kredensiebriewe in sowel die “Waalse as Nederlandse taal” saamstel, word feitlik net genoem (Ibid 109). Dit beklemtoon hoe swaar die aksent in die kerkregering op die kerke val, terwyl die bevoegdheid van meerdere vergaderings konsentries kleiner word (art 30).
Die Kerkordes van 1586 en 1619 definieer ’n klassis as vergadering van naburige kerke en sê verder net: “Elke jaar... sal vier of vyf of meer genabuurde klassisse saamkom as partikuliere sinode…” (art 47 van 1619) wat ook net “sinode” genoem word (vgl artt 48,49, ondertekeningsformuliere, Kuyper 1899). “Die Nasionale sinode sal gewoonlik elke drie jaar gehou word…” (Biesterveld, Kuyper 1905:201 v; 236-240). Sinodes is nie liggame in eie reg nie, maar blote periodieke samekomste van kerke in steeds wyer verband maar met ’n steeds krimpende agenda-bevoegdheid. Die heel basiese uitgangspunt en verstandhouding by die Franse kerke in 1559 en Nederlandse in 1571 is dat een kerk nie deur middel van ’n sinode oor ander sal heers nie (Pont 1981:50,103).
|277|
Die GKSA redigeer in 1964 artikels 47 en 50 van die Dordtse Kerkorde. Die reglementering van twee predikante en twee ouderlinge per klassis of sinode in artikels 47 en 51 word vervang met “’n gelyke aantal” predikante en ouderlinge. Die reëling hoe gewone en buitengewone sinodes opgeroep word, word deels by artikel 45 afgehandel. Op die voorbeeld van artikel 41 word die partikuliere en nasionale sinodes gedefinieer as: “Die partikuliere sinode is ’n vergadering van naburige klassisse…” en “Die nasionale sinode is ’n vergadering van al die partikuliere sinodes…” (GKSA 1964:61,71 v).
Artikel 51 is die Kerkorde-artikel wat ingrypend verander het. Die Dordtse Kerkorde 1619 bepaal: “Omdat in die Nederlande twee tale gepraat word, sal die kerke van Duitse en Waalse tale hulle eie kerkrade, klassisse en partikuliere sinodes hê” (Biesterveld, Kuyper 1905:240). In 1905 vervang die Nederlandse kerke dit met: “Vir die Gereformeerde kerke van Europeane in Nederlands-Indië word die wyse waarop hulle met die kerke hier te lande in verband staan, deur die Generale Sinode gereël” (Renkema, De Moor 1916:64).
Die GKSA het artikel 51 in 1916 soos volg bewoord: “Die algemene sinode moet reël hoe die Gereformeerde Gemeentes van blankes buite die Unie met die gemeentes in die Unie in verband staan,” wat destyds met die oog op kerke in Angola, Kenia, Argentinië, Suidwes-Afrika en Rhodesië aktueel was en gewoonlik volgens artikel 39 gereël is.
In 1964 lees artikel 51 soos volg: “Die nasionale sinode reël die korrespondensie met Gereformeerde Kerke buite die Republiek van SA sowel as met Gereformeerde Kerke van ander volksgroepe binne die Republiek wat hulle eie klassisse, partikuliere sinodes en nasionale sinodes onderhou”, Die sinode sê dat daarmee teruggekeer word na die beginsel van die Dordtse Kerkorde van 1619 (art 51) en sinodale besluite word in ag genoem met betrekking tot “Gereformeerde Kerke onder die nie-blankes met wie taal- en/ of volksverskille eerbiedig word” (GKSA 1964:62,72).
Die nasionale sinode Potchefstroom 1979 beveel by die algemene sinode die huidige bewoording van artikel 51 aan (GKSA 1979:554), terwyl die beoefening van korrespondensie as nuwe art 52 gestel word (Ibid 555}.
Die aantal sinodes van artikel 29 is nie normatief nie, maar word na behoefte en tradisie bepaal. Vanaf 1862 tot ongeveer 1924 het die GKSA die Dordtse Kerkorde van 1619 gehad, maar in plaas van klassis en partikuliere sinode slegs ’n Algemene Vergadering van al die kerke in ’n bepaalde staat (Kaapkolonie, Republiek van OVS en Transvaal) onderhou. Anders as wat die kerkorde bepaal, het kerke tot 1958 direk na die algemene of nasionale sinode afgevaardig. Die kerkorde is hierin nie as ’n voorskrif gesien en gebruik nie.
Die Reformasie van die 16de eeu gaan hand aan hand met die opkoms van nasionale state en volkskerke in die dekolonisasie van die ou Heilige Romeinse Ryk en Kerk.
Die benaming “generale of nasionale” sinode het in Nederland nie ’n etniese nie, maar staatkundige betekenis gehad waar Waalse, Duitse en Nederlandse (en selfs Engelse) kerke in dieselfde koninkryk saamgekom het. Gedurende
|278|
die 16de eeu kon al die partikuliere sinodes van kerke uit ’n bepaalde volks- of taalgroep egter naas die generale (of staatkundig “nasionale”) sinode ook hulle eie etniese (“nasionale”) sinode onderhou (Sinode Dordrecht 1578 art 31; Biesterveld, Kuyper 1905:109). Laasgenoemde sinode was noodsaaklik omdat die Waalse kerke gemeenskaplik byvoorbeeld hulle Franse belydenis, kategismus, liturgie, ensovoorts moes versorg. Die voorbeeld sou aangevul kon word deur na Bybelvertaling, psalmberyming, liturgiese formuliere, opleiding van predikante, ensovoorts te verwys.
Die beskrywingspunt in die Algemene Sinode van 1988 uit die kerke van Soutpansberg, wat oorname van alle teologiese opleiding deur die Algemene Sinode vra, hou nie rekening met die verband tussen kerk en werklikheid nie en kom waarskynlik op uit tipiese Europese imperialisme waarin eenheid met een struktuur vereenselwig is (vgl Spoelstra sa:157-163). Die ideologie van “apartheid” kan nie met ’n ideologie van totalitarisme bestry word nie. Sedert 1939 het die internasionale sendingkonferensies die kolonialisme skerp gekritiseer omdat kerstening en kerk-wees met verwestersing en vernietiging van inheemse nie-Europese kulture vereenselwig is.
Die GKSA het oorleg met deputate van “al die nie-blanke gemeentes” in 1962 gepleeg en hierdie kerke in 1964 ontvoog. Etnisiteit is wel met rasbepaalde begrippe soos “nie-blankes” en “kleurlinge” vermeng, en as uitgangspunt vir “nasionale sinodes” geneem wat as “kerkverband geïnstitueer” is (Acta 1964:261-270). Ook is die behoefte aan ’n “ekumeniese” sinode gestel. So het ’n “algemene sinode” en nuwe artikel 51 in 1979 die lig gesien (GKSA 1964:269;1979:5547). Tegelykertyd dui bepaalde vorme van wit en swart kerke wat kombineer, byvoorbeeld in die Breë Kuratorium van die Hammanskraalse Teologiese Skool, op synodi contracta, dit wil sê samewerking van meer kerke in ’n sinode met die oog op een bepaalde doel.
In die “ontvoogding” of selfstandigwording van die vroeëre “sendinggemeentes” het die “sendende” of “ouer” kerke eie meerdere vergaderings vir onderskeidelik die kerke in Venda en onder die Kleurlinge voorsien. Hierdie vergaderings kom meer ooreen met die vroeëre “algemene vergaderings” van die GKSA wat gelyktydig die rol van klassis en partikuliere sinodes vervul het. Die deels etniese (hoofsaaklik Sotho en Nguni), maar in stede muiti-etniese swart kerke in die Middellande, onderhou wel klassisse en eie partikuliere sinodes. Dit lyk asof bepaalde struktuurdwang in 1964 hierdie samekomste van kerke as “nasionale sinodes” in plaas van algemene vergaderings of partikuliere sinodes beskryf het (en aan die strukture selfs “name” soos Soutpansberg, Suidland en Middellande gegee het!). Die ouer kerke se “nasionale sinodes” mag daartoe gelei het dat die begrip “nasionale sinode” oordryf is.
Hierdie ontvoogding van die jong kerke deur die GKSA in 1964 binne die konteks van die destydse “apartheidsbeleid” was uniek, progressief, welmenend en gebaseer op ’n studierapport (GKSA 1961:43-119} wat rassisme afgewys en die beginsel van gelykheid van kerke (art 84) wou uitleef. Ongelukkig het ook kerkregtelike gebreke soos struktuurdwang en sinodalisme veroorsaak dat “nasionale sinodes” as permanente strukture met name “geïnstitueer” is. Daar word selfs van “die algemene sinode” gepraat asof dit ’n bepaalde struktuur soos ’n kerk is. Aan die ander kant het gelukkig nog die
|279|
“blank”-Afrikaanse kerke se opeenvolgende “nasionale sinodes” nie een naam gekry nie. Die gereformeerde kerkreg verkeer vandag onder druk van Europess-Amerikaanse denominalisme, kerksentrisme, strukturalisme en kollegialisme.
Afgesien van formele gebreke waarmee die GKSA moontlik die jong kerke in 1964 ontvoog het, was daardie kerke onmiddellik selfstandig. Die vergaderinge van die jong kerke het sedertdien nog min gedoen om hulle posisies kerkregtelik suiwerder te stel. Hulle beleef die bevrydende besluite van 1964 skynbaar foutief as voorgeskrewe strukture wat slegs ’n sinode in Potchefstroom kan verander (GKSA 1988:246-2.55) en so word artikels 30 en 84 KO nog nie beleef nie.
Sinodes in Potchefstroom het van 1964 af ook aangedring dat meer kontak, samewerking en belewing van kerkverband as net in 'n algemene sinode op plaaslike en klassikale vlak tussen “ouer” en “jonger” gereformeerde kerke uitgebou moet word (GKSA 1964:269; 1967:190, 357-411; 1970:66, 361 pt 3j; 1985:437). Die onus en inisiatief bly tot nou toe hoofsaaklik by die “ouer kerke”, hulle sendingkommissies en deputate. Wanneer ook “jonger kerke” inisiatief neem en samewerkingsprojekte loods, sal nuwe kombinasies van kerke in gepaste vergaderings natuurlikerwys met die oog op behoeftes saamkom. Niks belet dit nie. Politieke ontwikkelinge in Namibië mag byvoorbeeld weer die behoefte aan ’n nuwe “algemene vergadering” skep. Dit is die mindere vergaderings wat hulle behoeftes moet bepaal (art 30) en daarna, indien nodig, die betrokke klassisse in kennis stel. Kerklike imperialisme is die vrug van Westerse sekularisme.
Die kerkorde en geskiedenis van die kerke in Nederland tot 1816 toon aan dat die partikuliere sinode na die klassis die belangrikste meerdere vergadering kan wees. Wie die kerk as ’n bepaalde “denominasie” onder bestuur van sy sinode beskou, sal hiervan verskil. In Suid-Afrika is die behoefte aan en noodsaak vir partikuliere sinodes dan ook al bevraagteken (GKSA 1927:19; 1936:87;1961:32-36;1964: 25-32;1970:121-122). Die gedagte om partikuliere sinodes uit te skakel, hang saam met die idee van kleiner nasionale sinodes wat in plek van partikuliere sinodes meer dikwels kan vergader. Studies van deputate het egter bevind dat daar geen dwingende argumente teen die partikuliere sinodes aangevoer word wat nie ook teen nasionale sinodes ingebring kan word nie (bv koste, minder belangstelling by lidmate, ens}.
Die partikuliere (vroeër genoem provinsiale) sinodes hou verband met die 16de eeuse Nederlandse en eertydse Suid-Afrikaanse gedesentraliseerde regeringsvorme (vgl Spoelstra 1977c; 1980:3-12). Dit verskil radikaal van byvoorbeeld die Engeise gesentraliseerde stelsel wat met die Unie van 1910 ook in Suid-Afrika groot invloed verkry en denke oor kerklike patrone beïnvloed het. ’n Gedesentraliseerde stelsel waarborg egter die maksimum plaaslike vryheid, verantwoordelikheid en aktiwiteit, terwyl sentralisasie aktiwiteite na sinodes, amptenare en enkele persone in kommissies verlê.
|280|
Die partikuliere sinodes adviseer klassisse, verleen onderlinge sustentasie, behartig appèlle, gravamina en tans ook eksamens (art 4). Indien elkeen van die huidige ses partikuliere sinodes oor drie jaar net een dag se werk aan appèlle, gravamina, beskrywingspunte, sustentasie, kuratore, ensovoorts vir ’n nasionale sinode sou bespaar, verkort dit ’n nasionale sinode met ses dae. Daarbenewens hanteer nasionale sinodes te Potchefstroom tans baie sake wat partikuliere sinodes nie behoorlik voorberei het nie.
Partikuliere sinodes kom egter dikwels onbetrokke en oorbodig voor omdat die kerke moontlik verkeerdelik by ’n nasionale sinode wil sentraliseer of omdat partikuliere sinodes sake nie krities behandel en beoordeel nie, maar sonder om artikel 30 in ag te neem of stukke te beoordeel en te redigeer, sake net so na nasionale sinodes deurstuur. Nasionale sinodes handel byvoorbeeld vandag oor tehuise, sending, noodleniging, allerlei studies, lektuur, besluite oor proponente, moslem-sending, aansoeke om te kollekteer, katkisasie, immigrasie, selfs emeritaatsversorging, Bybelverspreiding (Bybelgenootskap}, ensovoorts wat goedskiks op partikuliere sinodes behartig kon word. Waarom moet alle partikuliere sinodes oor alle middelmatige sake per se “eenvormige” besluite neem? Wanneer die kerke nie probeer om “een kerk” onder bestuur van “een sinode” te bedryf nie, sal hulle verantwoordeliker met partikuliere sinodes omgaan.
Die huidige indeling van die partikuliere sinodes is formeel, meganies en numeries-simmetries. Kerke in Wes-Transvaal en Suidwes-Afrika en kerke in Bloemfontein en Kaapstad word bymekaar gegroepeer (GKSA 1976:461-463). Dit veroorsaak koste, kom gedwonge voor en verhinder natuurlike belangegemeenskap. Die kerke in mindere vergaderings behoort self die indeling realisties te hersien.
Tans vaardig elke klassis 16 predikante en 16 ouderlinge na ’n partikuliere sinode af (GKSA 1976:463). Dit is ’n ope vraag of afvaardiging ’n “band met die kerk” (vgl GKSA 1970:122; 1976:463) daarstel of bevorder omdat dit deur besluite en nie deur persone nie, gedien word.
Die Dordtse Kerkorde van 1619 het bepaal dat elke klassis en elke partikuliere sinode twee predikante en twee ouderlinge onderskeidelik na die partikuliere sinode en nasionale (generale) sinode deputeer. Die Kerkorde veronderstel dat die agenda wat in die kerke ontstaan (art 33) in die klassisse afgehandel word (art 30). Vir die sake wat aan die orde was en nie afgehandel kon word nie, kan die klassis en daarna die partikuliere sinode minder afgevaardigdes stuur.
Die GKSA het in 1958 besluit om ’n gelyke aantal predikante en ouderlinge uit elke klassis soos deur elke sinode bepaal en 'n gelyke getal van predikante en ouderlinge uit ’n partikuliere sinode, bereken op agt per klassis (waarvan minstens vier uit elke afsonderlike klassis afkomstig moes wees) na die nasionale sinode af te vaardig (GKSA 1958:40-43). Die berekening het in gedrang gekom toe meer as vier klassisse in bepaalde partikuliere sinodes na vore gekom het. Die getal is toe vir die huidige op 16 (sestien) per partikuliere sinode vasgestel (GKSA 1976:463). Die getrapte afvaardiging hou dus verband
|281|
en korreleer met die idee dat al die kerke in klassisse saamkom en daaruit in konsentries kleinerwordende meerdere vergaderings ’n krimpende agenda behandel, sodat die verkleinde sinode nog steeds die sinode van die kerke is. Die algemene sinode behoort daarom net dié af te handel waarby al die kerke gemeenskaplike belang het.
Die samestelling van nasionale en algemene sinodes kom prinsipieel ooreen met dié van partikuliere sinodes. Dit verskil van ’n klassis daarin dat dit in getrapte afvaardiging deur meerdere vergaderings saamgestel word. Dit bly nogtans, soos die klassisse, vergaderings van die kerke wat in klassisse byeen was.
Verkleinde sinodes met getrapte afvaardiging veroorsaak dat dieselfde kleiner getal predikante reëlmatig in nasionale en algemene sinodes kan verskyn. Dit gee soms daartoe aanleiding dat gevra word of klassisse of partikuliere sinodes met toerbeurt moet afvaardig. Vergaderings moet egter bekwame mense afvaardig om die werk te doen en nie na persoonlike belange kyk en minder geskiktes afvaardig dat hulle moet “leer” nie (Bouwman 1934:155). Die sinode wat afvaardig moet deur middel van ’n vrye verkiesing (dws sonder voorstelle of voordrag van name) die voorgeskrewe gelyke aantal predikante en ouderlinge aanwys. Ouderlinge kan in die plek van predikante, maar predikante nie in die plek van ouderlinge afgevaardig word nie (Bos 1950:177).
Die bepaling dat nasionale sinodes driejaarliks saamkom, bevat ’n “stukkie reglementering” (Van der Linde 1983:175) wat in die geval van algemene sinodes ontbreek. Die kerke in Soutpansberg, Middellande en Suidland word “nasionale sinodes” genoem, maar vergader tog nie driejaarliks nie. Dit onderstreep dat hier “algemene vergaderings” (Soutpansberg, Suidland) en ’n partikuliere sinode (Middellande) deur sisteemdwang as “nasionale sinodes” onder artikel 50 tuisgebring word. Slegs die ouer GKSA onderhou werklik driejaarlikse nasionale sinodes in Potchefstroom. Die kerke in Middellande mag daartoe kom wanneer klassise onder Nguni- en Sotho-volke in partikuliere sinodes sou wou groepeer.
Die tyd en plek van ’n volgende algemene sinode moet deur die vorige “bepaal” word. Ook hier behoort roepende kerke afgewissel te word al word die sinodes in Potchefstroom gehou.
Sinodes word met oop deure gehou, behalwe wanneer tuggevalle behandel word. Ampsdraers wat nie afgevaardig is nie, kan gewoonlik alle sittings bywoon “om te sien, te hoor en te leer” en hulle mag selfs om advies gevra word, maar nie stem nie (Bos 1950:179).
In die Nederlande is al oorweeg om sinodes eerder as driejaarliks te laat saamkom. Die nadele van hoër koste, herhaling van en dus outomaties meer agenda en oorname van werk uit hande van mindere vergaderings, het swaarder as die verwagte voordele geweeg (Bos 1950:186).
|282|
Buitengewone omstandighede maak soms die oproep van ’n vervroegde of buitengewone sinode noodsaaklik. ’n Buitengewone sinode word vir ’n bepaalde buitengewone dringende saak saamgeroep. ’n Vervroegde sinode kan ook ’n dringende saak hanteer en verder gewone agenda afhandel, sodat die volgende sinode soveel later kan saamkom. Dit bespaar moeite en koste.
Die oordeel oor die saamroep van buitengewone sinodes berus nie by twee of meer kerkrade nie. Wanneer ’n aansoek om ’n buitengewone nasionale of algemene sinode die roepende kerkraad bereik, pleeg dit direk of langs die kerklike weg (na gelang van wat moontlik is) met die twee partikuliere sinodes (art 50) of met twee nasionale sinodes (art 51 ), onderskeidelik, oorleg. Dit is nie wenslik om só ’n ingrypende stap in belang of ter wille van ’n saak wat een persoon raak, te doen nie. Selfs tug oor professore moet nie soos in 1946 geforseer word nie. Daar moet rustig op ’n sinode oor ’n jaar of wat later gewag kan word. Tyd mag moontlik selfs besinning, versoening en rus bring (Spoelstra 1966:311).
Die huidige prosedure waarvolgens ’n buitengewone sinode opgeroep moet word, is lomper as die reëling van 1619 toe die roepende kerk met die partikuliere sinode en met die naburige kerke “die van eene andere taal is”, moes oorleg pleeg. Laasgenoemde kerke sou vier persone stuur na die partikuliere sinode waar besluit moes word oor die noodsaak vir en tyd en plek van die buitengewone sinode. Tegelykertyd stel die Dordtse Kerkorde uitdruklik dat die roepende kerk in dié proses met die klassis raadpleeg (Pont 1981:182 art 50).
Buitengewone sinodes moet in ’n hoogsuitsonderlike geval en onder druk van nood gehou word. Die prosedure om die beslissing van twee partikuliere of twee “nasionale” sinodes te verkry, impliseer nie noodwendig dat daarvoor ook buitengewone of vervroegde klassisse en sinodes saamgeroep moet word nie. In die kerklike lewe moet ’n paar maande gewag kan word, behalwe as dit nie anders kan nie.
Die GKSA het tot 1924 sake direk in sinode aan die orde gestel en afgehandel. Kommissies van pre-advies is net benoem wanneer dit werklik noodsaaklik geword het. Sedert 1924 is die Nederlandse kommissiestelsel (Bos 1950:190) tot 1958 gevolg waarby die sinode na konstituering in ’n vier- of sestal kommissies verdeel. Die agenda word vir die kommissies ingedeel en die sinode verdaag om die kommissies geleentheid vir hulle werk te gee. Die kommissies behandel die betrokke agenda gelyktydig as ’t ware op vier of ses plekke en lê daarna pre-advies voor, waarop die volle sinode aan die hand van die rapport die saak beredeneer en beslis. Die werkswyse het die voordeel dat bespreking, amendemente en besluite saam met die debat oor die saak val. Talle sake word so gou afgehandel.
Na 1958 het sinodes in Potchefstroom weer ’n tydlank sake direk in die sinode behandel en afgehandel. Tans word sake in die volle sinode
|283|
gedebatteer, daarna na ’n klein kommissie verwys om voorstelle te formuleer en dan weer in die sinode gestel om feitlik sonder bespreking afgehandel te word. Daar is tans klaarblyklik te min tyd vir die agenda beskikbaar.
Die 18de eeuse rasionalisme het onder andere in die Algemene Reglement van 1816 in die Nederlandse Hervormde Kerk die opvatting gevestig dat ’n kerk ’n vereniging van persone is wat dieselfde beoog. So bepaal die meerderheid hoe hulle hulle kerk wil hê en is daar onder druk van die verligte eeu van die gereformeerde leer, diens en tug van die 16de eeu afgewyk. Toe in 1834 ’n Christelike Gereformeerde Kerk weer die ou gereformeerde leer en lewe wou bewaar, begin die verskynsel van verskillende “kerke” of “kerkgenootskappe” na vore tree. Die Christelike Gereformeerde Kerk het toe in die sinode van Zwolle 1854 ’n Openlike Verklaring opgestel om die CGK te identifiseer (Bos 1950:189).
Ds D Postma kom uit die CGK in 1858 na Suid-Afrika en lê in 1862 op die eerste sinode ’n konsep Openlike Verklaring voor wat vandag nog in sinodes van die GKSA gebruik word. Dit nooi almal wat aan die Dordtse leer, diens en kerkregering van 1618-19 wil vashou uit om in kerklike gemeenskap of korrespondensie (art 52) met die GKSA te tree (GKSA 1862:art 12).