8. Punten ter overweging gegeven op de algemeene Synode te Embden van den 4 October 1571, door de Provinciale Synode te Aken, d.d. 9 September 1571 (Uit de Werken der Marnix-Vereen., Serie III, Dl. V, blzz. 9-17).
Dit zijn de puncten ende articulen, welcke door Sibertum Lohn D. d. W. ende Jan de Roye (als gedeputeerde) sullen voorghedraegen wordden op het naestkomend Synodus generael, welcke (so het God toelaet) tot Embden in Oost-Vrieslandt eerst sal beghinnen ende aenghevanghen wordden den 1 Octobris anno 1571.
Volghen eerst de generale puncten.
1. Dat het ten eersten ende voor al noodich zij te ordineren ende te
|67|
verkiesen (indien sy anders niet alree verordineert ofte verkoren en zijn) eenen President ende tot sijnder hulpe twee, drye ofte meer bysitters, ende oock eenen Secretarius, die alles opschrijve.
2. Item oft niet goet ende nut soude wesen dat een yeghelijck sijne redenen, die hy voor te draeghen hadde, schriftelijcken soude overgheven den derdden dach naer de voors. verkiesinge, in handen vanden voorsen. Secretarius, welcke de selve by malcanderen oversien sal om acht te nemen oft diversche kercken eenighe ghelijcke redenen ofte puncten van wille zijn voor te draghene. Ende indien tselve bevonden wordde, dat hy dan als het tijt is sulcke redenen voort te brenghene, sal verclaeren dat sulcke redenen ende puncten (welcke alree eens van eenighe kercke daer mach voorghedragen zijn gheweest) by sulcke oft sulcke ghedeputeerde van dier oft dier kercke voortghebracht zijn, ende dat derhalven onnoodich is die wederom voor te stellen. Ende dit daeromme, opdat eenderley puncten ofte redenen niet 2, 3 ofte meermaels verhaelt en wordden ende den tijt niet te vergeeffs also overghebrocht en wordde. Ende oock opdat de ghene die God so seer niet beghaeft en heeft (als meer andere) van haere redenen mondelingh voor te draeghen, sulcx schriftelijcken (als voorst, is) te bequaemer mochten voorgheven 1).
3. Offt niet ghoet ende noodich waere alle puncten ofte articulen welcke in dit generale Synodum sullen besloten zijn, ende oock hier naemaels in eenighe naevolghende Synodis (het zij generael ofte provintiael) mochten besloten wordden, die selve (in het opschrijven als besloten zijnde) te annoteren ofte aenwijsen met eenighe klaere texten der H. Schrift, oft met eenighe andere redenen, welcke op Godes Woordt vast ende klaer ghegrondt mochten wesen. Ende sulckes om alle onverstandige ende lasteraers den mondt te stoppene, welcke segghen mochten: Het zijn niet anders dan menschen instellingen?
4. Item oft niet ghoet ende noodich en waere eenighe Bijbels te laeten drucken met approbatie eenighes generales Synodums, midts dat vele verscheyden Bijbels ghedruckt zijn, waer van sommige ghelijcke capittelen ofte texten van verscheyden verstande ende translatie sijn ende teghens malcanderen schijnen te strijden, oft ten weynichste seer duyster zijn?
5. Item oft niet ghoet ende noodich en zij allen Christenen te vermaenen ende te ghebieden, gheene boecken der Religiën aenghaende te laeten drucken, ten zij dat de selve eerst ende vooral by dry ofte vier kercken ghevisiteert ende gheapprobeert zijn?
6. Item oft in een ghereformeerde ghemeynte Christi het eerste wtkiesen ende noemen der persoonen, welcke mochten tot den dienst der kercken voorst, bequaem zijn, den Consistorio alleen toekomt oft den ghemeynen volcke, oft der kercken tsaemen int ghemeyne?
1) In margine is het volgende geschreven: „Indien de broeders onser gedeputeerde bevinden dat dese 2 eerste puncten niet voorghenomen en zijn om int werck te stellen, so sullen sy inder eerster Sectie ofte sittinghe audiëntie begheeren ende de selve proponeron.”
|68|
7. Item oft niet ghoet ende noodich en zij in alle Ghemeynten de prophetiën ende propositien op te richten ende eens ter weken tonderhoudene, op dat also alle jonghe predicanten beter gheoeffent ende te gheschickter mochten wordden in sulcken weerdighen ende swaeren ampt, ende op dat daer door oock alle onghereghelde ende te seer eenvuldige predicatiën mochten ghebetert wordden?
8. Item oft niet ghoet ende raetsaem en waere datmen saeghe te bekomen de puncten ofte articulen, welcke nu laest verhandelt ende besloten zijn int generale Synodum, ghehouden te la Rochelle in Vranckrijck, ende sich te verghelijcken [= gelijk te maken] met den selvighen in al wat moghelijcken zij ende ons dienen mach tot opbouwinge ende bevestinge des huys Godes in dese landen?
9. Item datmen alle gheoorloefde ende bequaemste middelen wil ghedachtig zijn voor te wenden ende te ghebruycken om die vander Ausborchsche Confessiën tot ons te ghewinnen.
10. Item oft oock gheoorloeft soude wesen den ghereformeerden Christenen den naem van der Ausborchscher Confessiën te voeren.
11. Item oft niet gheraeden wesen en soude alle voortreffelijcke ende groote Steden, daer eenighe ghereformeerde kercke onder tcruys schuylen, sichtent [= sedert] de aenghevanghen groote vervolghinge des hertoghen van Alba met sijnen aenhangheren noch ghebleven oft weder opghericht is, als naemelijck Amsterdamme, Middelburch, Antwerpen, Brussel, Ghendt, Doornijcke ende meer andere, die (seggh ik) te versorghen met eenighe sonderlinghe beghaefde dienaren des Woordts, niet om meerder authoriteyt te hebben oft te ghebruyckene, maer opdat het licht, daerse de Heere sonderlinge mit verlicht ende beghaefft heeft, te beter en openbaerlijcker verschijnen mocht inden ghantssche lande ende op dat alle andere omligghende te beter daer door int ronde mochten ghedient ende sulcke ghaeven ghelijckelijcken deelachtich wordden?
12. Item indien men gheraeden vonde onderhoudt te ghevene allen predicanten, die wt gebreke, noodt ofte benautheyt ende door de seer groote tyrannie ghedwonghen zijn gheweest haeren dienst ende beroepinge te laeten vaeren ende eenighen anderen staet aen te nemene, ende oock de selveghe te vermaenen haeren eersten roep waer te nemen, te studeren ende de H. Schrift te ondersoekene op dat sy des te bereeder ende bequaemer mochten wesen wanneer men haeren dienst in eenighe kercken van doen hadde. Item desghelijcx oock onderhoudt te ghevene ende bystandt te doene nae alle vermoghen. eenighe persoonen die tot sulcken Ampte voorst. alree eenighe goede ghaeven, beghinssel ende inghanck hadden, ende van ghelijcke oock eenighe jonge Studenten, het zy rycke oft arme, daermen ghoede hoepe van mocht hebben dat sy tot sulcx als voorst. is mochten bequaem wordden, oft dan niet (seggh ik) ghoet en waere dat elcke kercke de naemen van alsulcke voorse persoonen, daer sy kennisse van mochten hebben, opteekende ende den teghenwoordighen generalen Synodo by gheschrifte overghaeven ten einde als voorst, is?
13. Item oft den Consistoriis ghorloft is ende vrystaet in eenige
|69|
saeken, daer sy van twijfelen ende niet door eenighe ander middel de waerheyt gheweten en konnen, vanden principaelen persoon, dien de saeke beroert, eenighe forme des eedts aff te nemene ende daerop voort te vaeren ende te besluytene, ende oft sulckes alleene der Overheyt toekoemt ende niet den Consistoriën?
De particulier puncten.
14. Item oft eenige ghereformeerde Christenen niet gherust en waeren in haerlieder conscientie, omdat sy onder het pausdom opde papistische wijse ghedoopt zijn gheweest, oft sy hen dan met ghoeder conscientiën wederom souden moghen laeten doopen inder ghereformeerde christelijcker kercke ?
15. Item oftmen soude moghen doopen de kinderen van eenigen papist oft van anderen ongheloovighen, indien sy selffs sulckes aen eenighe christelijcke kercke begheerden oft door andere deden versoeken, midts oirsaeke sy gheloofden ende bekenden dat den doop alder suyverlijckste naer de instellinge Codes ghebruyckt wordt?
16. Item oft het den Christenen toeghelaeten is tot ghetuyghen over den doop haerder kinderen te nemen eenighe persoonen, die hun tot der kercken des Heeren niet begheven oft niet begheven en willen ende nochtans de waerheyt weten?
17. Oft eenich Christen van eenen sijnen medebroeder aenghesocht ende ghebeden zijnde om ghetuyghe te zijne over den doope des voorsen. kindts ende als mede vaeder oft ghevader daer by te compareren, schuldich is sulckes naer te kommen ende te bewiilighen sonder eenighe onschult ofte wedersprek?
18. Item so daer eenich onghehoorsaem, wederspenich ende argherlijck iidtmaet der kercken onder tcruys schuylende waere, welck so verre kommen mochte wesen datment behoorde aff te snijdene, ende sulck eene de kercke voorst. dreychde te verraeden ende te verstroeyen, indien men anders met sijne affsnijdinge voort voere, Questie is, oft men des niet teghenstaende sulck eene affsnijden sal, oft sulcx noch te rugghe stellen ende bequameren tijt verwachten sal tot dat de tyrannie ghanssch ter nedergheleyt oft ten weynichsten seer gheswicht zij, om alsdan sulckes te konnen volbringhen sonder so groote ghevaerelyckheyt, ende te vermijden het perijckel vander verschoringe der ghantsscher Ghemeynten?
19. Item so de Christenen, ghevraecht zijnde van eene papistsche Overheyt oft sy Catoliken zijn, toeghelaten is simpelijcken te antworden Jae, oft dat het noodt sij sulcke antwoordde breeder te verclaeren?
20. Item so de Christenen wt Nederlandt zijnde, welcke ondersaeten gheweest zijn van Philippus, Coninck van Spaengien etc, van een papistsche Overicheyt ghevraecht wordden, oft sy de wapenen teghens den selven haeren Heere ghedraeghen hebben, ende oft sy eenighe contributie ghedaen ofte ghelt daer toe ghegheven hebben, ende sy daer op eenvuldichlijck antwordden met den woordeken Neen, hoewel sy nochtans teghens den voorsen. Coninck oft sijnen Ghesanten den Hertoghe van Alba de wapenen ghedraghen ofte ghelt daer toe ghegheven ende gecontribueert
|70|
hebben, ende nochtans oock also Neen gheseyt hebben, door dien sy hem tot sulcker tijt voor haeren Heere ende Overighe macht niet bekent en hebben, midts syne Majesteyt de conditie sijnder heerschappije over den voorsn. misbruyckt ende overtreden heeft teghens sijnen loffelijcken eedt, welcken hy den lande voorst int aannemen ofte ontfanghen des selvighen lieffelijck ghedaen ende ghesworen heeft etc, somen breeder sien mach inden boeck der Blijder Inkomste desselvighen, Questie is nu, oft sulcke eenvuldighe antwordde voorst sonder breeder verclaeringe met goeden gewisse bestaen mach, oft dat het noodich is breeder verclaeringe daervan voor de voorse Overicheyt te doene?
21. Item oft den Christenen toeghelaeten is eenighe Vorsten-munten op te wisselen oft te koopen ende op andere munten te draeghene (het zij dat de Overicheyt aldaer met sulckes conniveert oft tselve oversiende is, oft niet); sulckes van den voorse Christenen gheschiedende niet wt noodt, om ghoet ghelt te hebbene, welck sy in andere plaetsen bequae-mer ghebruycken mochten, maer alleenelijck om ghewin ende eyghen baete daer aen te doene?
22. Item datmen indachtich zij aen het teghenwoordich generael Synodum te versoeken eenighen Dienaer des Woordts, welcke ervaeren zij inder kercken regeringe ende beghaeft om te predicken so wel inder Walsscher als Nederduytscher spraeken, ten versoeke van de Nederduytsche kercke ende tot behoeff vande selvige tsaemen oock vande Walssche, nu beyde op ghenade ende nochtans onder tcruys schuylende binnen der Stadt Cuelen, midts dat Walssche voorst door de laeste ver-stroeynge aldaer sonder Dienaer sij ?
23. Item datmen den teghenwoordigen generale Synodo te kennen gheve ende verclaere welcke ghestalt de ghevluchte Nederlandtsche duytsche kercke van Consistorio onderscheyden is met dier vander Inghesetenen der Stadt Cuelen, ende hoe sy elck haer putzier ofte seghel onderscheyde hebben ende besonder ghebruycken, hoewel sy nochtans eendeelig ordinarij Dienaeren des Woordts hebben ende ghelijkelijken in het predicken ende int presideren van beyden Consistoriën ghebruycken. Opdat de andere kercken moghen weten onderscheydelijken aen elck van hun te schrijven (tot gheleghener tijt), het zij om die te beroepen op eenich ander toekomende Synodus oft andersins yet te laeten weten etc.
24. Item een Christen wt eenich landt om het ghetuyghenisse Jesu Christi ende sijner waerheyt verdreven ofte ghebannen ende ghevlucht zijnde, in welcke de selffste niet wederkeeren en mach noch en kan sonder seer groot ende opentlijck ghevaer sijnes levens, hebbende ter selffster plaetse een sijn ghetroude medepart ghelaten, midts dat het niet volghen en wildde, ende de voorse. ghevluchte eenen tijt lanck alle moghelijcke ende bequaeme middelen ghesocht ende ghebruyckt hebbende om sijn voorse. medepart daerwt te ghekrijgen ende tot sich te treckene, so met vermaenen, onderrichten, bidden ende smeecken, nochtans niet en heeft konnen verwerven van sijn medepart voorst. dan enckel ydele belofften sonder daet, den verlaetenen paerte wtstellende van daeghe te daeghe, een, twee, drye ofte meer jaeren gheduerende, segghende nochtans dese
|71|
oft derghelijke woorden: Ick en begheere u niet te verlaetene hoe well ick hier ende ghy daer zijt; ick hoepe het sal eens anders ofte beter zijn alst den Heere beliefft etc, ende blijft nochtans daerentusschen van sijn ghewillich medepart verscheyden, het selve inderdaet (so voorst. is) verlaetende, niet teghenstaende dat sulcke verlaetene persoon den anderen sijne medepart in alder eernst dickwils ende tot verscheyden reysen heeft laeten weten ende te kennen ghegheven, dat hy de ghaeve niet en heeft van sich alleen te konnen lijden ende onthouden etc. Questie is nu oft sulcke verlaeten persoon voorst, met ghoeder conscientie vande kercke begheeren ende versoeken mach vande voorse. sijne onwillige partye ontbonden, vry, los ende ontslaeghen te zijne om een ander te trouwen in alder godsaelicheyt. Ende daer beneffens is questie, oft de kercke dan macht heeft alsulcke persoon (nae diers begheerte voorst.) t’ontbindene ende los te sprekene als voorseyt is?