2. Brief van Philips van Mamix van St. Aldegonde aan de twee Nederlandsche vluchtelingen-kerken te Londen (de Nederduitsche en de Waalsche), blijkbaar van Juli 1571 (Uit: Ecclesiae Londino-Batavae Archivum, Tom. II, Epistvlae et Tractatus, blzz. 365-369) 1).
Ghenade en vrede van God den vader door Jesum Christum onsen Heere ende Heylant sy v l. vermenichfuldiget.
Eersame welgeliefde broeders, Het is genoech openbaer ende kennelick hoe grootelicx het inde kerke Godes van noode sy, eene goede, vaste en onbewegelicke ouereenkominge onder elcander te houden, niet alleen inde hooftstucken der reyner leere, maer oock inde wysen, ceremoniën ende regeringhe der kercken, ende daerenbouen een onderlinghe ghemeynschap
1) Dat deze brief, hoewel ongeteekend, toch zonder eenigen twijfel van Marnix is, wordt door den bewerker van bovengenoemde uitgave met afdoende gronden gestaafd. Niet alleen komt naar zijn getuigenis het schrift met dat van Marnix overeen, maar ook de inhoud toont duidelijk wie de schrijver zijn moet. Voorts blijkt uit den brief van de gedeputeerden tot voorbereiding van de Emdensche Synode, d.d. 24 Juli 1571 (in deze Bijlage het onmiddellijk volgende stuk), dat Marnix juist op dezen tijd een brief van zoodanigen inhoud aan de Nederlandsche Kerken te Londen geschreven heeft, en dat deze brief gemerkt was met de letter E., waaraan een merk op het bovenbedoelde stnk schijnt te beantwoorden. En eindelijk vermeldt ook de brief der genoemde gedeputeerden, dat en waarom die brief van Marnix niet door hem geteekend was.
|55|
ende goet verstant te houden, So dat de eene vlietich vernemen vanden staet ende gelegentheyt der anderen, ende d’een den anderen in alle vooruallende saecken behulpich vallen, Het welcke opentlick blyckt in het exempel der Francoissche ghemeynten die bouen alle andere dingen, nae dese eenicheyt ende ouereenkominge altyt getrachtet hebben, hoewel dat het sick seluen ghenoechsaem wtwyst. Dewyle nu dan sulcke nutte ende gantz noodige ouereencominge ende eendrachtigheyt geenssins en kan aengelegt noch wtgerichtet werden, het en sy by onderlinghe besoeckinghe ende ouereendraginge der voorvallende saeken, welcke inden vergaderingen ofte Synoden geschiedt, also oock by het exempel der voorghemelde Frantzoissche ghemeynten ghenoech openbaer is, So hebben onser broederen ettelicke synde wt eenen goeden christelicken yuer daertoe gedreuen worden, Dickmael voorgehouden ende vermeldet wat een ghewensschete saecke het wesen soude, Soo men yet sulcx in dese jammerlicke verstroyinghe der nederlandssche ghemeynten der beyde spraken, konde te wegen brenghen, om aldaer, int ghemeyn met gelycker hant, ende eendrachtighe herten te beraetslagen ende te besluyten ouer vele sware hoochtwichtighe daghelycks vooruallende saecken, ende in sonderheyt, om eene algemeyne lieflicke ende christelicke ouereenkominge aller nederlandissche ghemeynten op te richten, Ende hebben dit soo verre gedreuen, tot dat men nu onlancx in eene particuliere vergaderinge der Gulickssche ghemeynten, alwaer ettlicke broederen wt de nederlandissche ghemeynten die nu onder ’tcruyce syn ende oock wt sommige anderen ghemeynten verschenen waren sulcx voor te. dragen heeft voorgenomen ende besloten. Hiertoe hebben sommige broederen wt haeren eyghen ende besonderden naeme mynen ghenaedigen Heere Den printze van Orangien onderdanichlick versocht, dat syn vorstelicke Ghenade wilde toelaten dat ick, die wt beuel mynes ghenadichsten heeren des Palsgrauen, nu eenen tyt lanck, by syn vorstelicke ghenade naemelick des printzen geweest was, mochte oock inde voorgenoemde vergaderinghe verschynen, om nae de cleyne gauen die ick van God ontfangen hebbe, welcke sy magschien hoogher achteden, wt liefde ende ghenegentheyt die sy my toedroegen, dan ickse kan geuoelen, haere voornemen te helpen voorderen. Hetwelcke syn Vorstelicke ghenade niet alleen voor goet heeft ingesien, ende haere voornemen hem laten geuallen, maer oock van gantzer herten daertoe geraden, ende hoogelick gewenscht dat sulcx mochte te wege gebracht werden, verhopende dat het met Godes hulpe ontwyffelick tot eenen goeden saligen eynde soude ghedyen.
Ende heeft my wtdruckelick belast, hun die aldaer vergadert waren datselue oock te kennen te gheuen, tsamen met sommige andere punten die ick hun soude van syner vorstelicke ghenade wegen voordragen. In den welcken nochtans niets en heeft kunnen besloten werden, ouermits dat sy voor den meesten hoop werdden wtgestelt ende opgeschorst tot aen het algemeyne Synodum der nederlandissche gemeynten. In het welcke sy alle te samen eendrachtelick gewillcuert, ende gestemt hebben, bekennende het voor seer nut ende gantz noodich te wesen. Waerin oock geuolcht hebben alle de dienaren ende broederen der Weselsscher
|56|
ghemeynte, den welcken het oock desghelycks is voorgehouden geweest.
Derhaluen so ben ick vanden voorghenoemden broederen versocht geweest, als die ghene die konde getuygeniss geuen vanden will ende meyninghe myns voorgenoemden ghenadighen heeres des printzen, v L. met eenen brief wt haerer aller naeme te bidden ende te versoecken, dat v L. dese saecke met een christelick hertt ende ghemoet willet insien, ende den grooten noot onser armer ghemeynte die niet alleen met sware veruolginghen maer oock met velerley sieckten ende andere aen-uechtinghen soo van binnen als van buyten schier onderdrucket wordt, aensiende, willet ernstelicken bedencken hoe grootelicx van noode dat het syn soude ende wat een grooten nut ende orboor alle lidmaten des lyffs Christi daer wt souden ghenieten, dat sulcx te weghe ghebracht werdde, also men in Vranckryck dickmael beuonden ende gespuert heeft, daer sy in ’t midden onder ’t cruyce haere generaele Synoden so te Parys als te Orleans ende elders op verscheyden tyden ghehouden hebben: Ick achte broeders dat het v L. nae de wysheyt ende verstandt daer mede v God begauet heeft, dit vele beter ende grondelycker kunnet begrijpen ende by v seluen ouerwegen dan ick het met eenich schryuen soude kunnen wtdrucken, wieshaluen het oock onnoodich is vele woorden hier in te gebruycken, Dewyle doch de saecke haer seluen ghenoechsaem wt-wyst, ende schier claerlicken spreeckt, also dat het een yeder wt hem seluen mercken kan.
Daerom is myn ootmoedich ende vriendelick bidden aen v l. soo wt naeme vande voorghemelde broederen ende te samen oock der broederen tot Heydelberg ende Pranckendal, als oock wt mynen eygen naeme als wesende een cleyn lidmaet des Heylighen Lichaems Christi Jesu, daerin wy alle te samen verbonden ende verknocht syn, Dat v L. met alle vliet ende arbeyt dese saecke beneerstigen wilt, ende v hierin met ghemeyne eendrachticheyt begeuen, seyndende wt vwe ghemeynten ettlicke dienaeren ende broederen van beyderley spraeken Duytssche ende Walssche die volmachtiget syn, om alles wat inde ghemeyne vergade-ringe sal voorgedragen werden te mogen bewilligen ende besluyten euen als off v l. alle met eenander aldaer tegenwoordich waert, Ter plaetsen ende ten tyde als v l. van onsen broederen van Embden (welcke wy gebeden hebben, dat sy aengesien de gelegentheyt haerder plaetsen willen met den ghenen die van hier met eendrachtighe bewillinghe der broederen daertoe geschickt syn beraetslagen ende besluyten ouer den bequaemsten tyt ende allergelegenste plaetse) sal genoemt ende verclaert werden. De ghemeynten all hier sullen haer oock daarin met christelicke liefde ende eenicheyt begeuen, begherende van gantser herten dat het tot loff ende prys Godes ende tot opbouwinghe syner gemeynte ghedyen muege. Oock muegen v l. haer versekert houden dat Syner vorstelicken ghenaden een groot welgeuallen daeraen geschieden sal, dewyle hy doch niets inder werelt so seer en begheert als de voorderinghe der heerlicheyt Godes ende de opbouwinghe der ghemeynten, welcke hy genoech bekent hier door eene groote voorderinghe ende toeneminghe te kunnen ontfangen. Ende nademael ick ouer v l. goeden heyligen ende
|57|
christelicken yuer geenssins en twyffele, ende derhaluen my wel versekert houde dat het v l. in geenerley wyse en sullent affslaen, So will ick hiermede v l. den almachtigen God, ende syner ghenadighe beschuttinghe van herten beuolen hebben biddende dat v l. my haere arme medelidmaet ende dienaer in alles wat ick vermach willet in vwen heyligen gebeden den almachtigen God beuelen. Datum te Wesel.
[Buitenop, met eene andere hand:]
Voor de wtgewekene Nederlantsche Ghemeijnten
beijde Duytsche ende Franchoijsche In Engellant
Ende eerst bijde Duijtsche Consistorie te openen. Etc.