|261|
De gereviseerde kerkorde van Nicholas des Gallars uit 1561, voorafgegaan door een brief van de auteur aan de bisschop van Londen, Edmund Grindal1.
Forma/ politiae ec=/clesiasticae, nuper insti=/tutae Londini in coetu Gallo=/rum: Nicolao Gallasio / authore2.
Excussum Londini in officina Ioan-/nis Daij Typographi. / Anno. 1561.
fol. 2r.
EXIMO CHRISTI SERVO, & reverendo patri D. Edmundo Grindallo,
episcopo Londinensi, Nicolaus Gallasius S.P.D.
Quum te authore ac impulsore (ornatissime presul) haec instituta
scripserim, quibus ecclesiola nostra formaretur, eadem certé sub
tuo nomine, auspiciisque tuis in medium prodire aequum fuit. Addo
etiam quòd peregrinorum qui isthic collecti sunt: quia non minus
tibi quam indigenarum cura incumbit, quidquid ad coetus nostri
statum pertinet, id ad te, praesertim gravibus in causis,
referendum est. Hoc autem omnium, gravissimum esse mihi videtur,
ut quae semel in ecclesia bene instituta fuerint quanta fieri
potest cura & diligentia serventur. Quod certé vix efficeret
opera & industria nostra, nisi etiam authoritas tua intercederet,
qua contumaces & praefractos homines reprimere caeterosque omnes
in officio continere possemus. Nam etsi maxima pars sponte sese
submittit verbo Dei, nunquam tamen desunt qui omnem dicipline
nervum abrumpere, ac veluti fractis repagulis exilire, & suo
arbitratu vivere, omnemque licentiam captare vellent. Iis quoniam
exhortationes aut scriptae quaedam normae non sufficiunt, vivis
legibus opus est, quibus ipsorum
fol. 2v.
libido & amentia dometur. Preclaré sane iam olim a philosophis
dictum est parum posse magistratum sine lege, aut legem sine
magistratu: atque haec duo sic inter se perpetuo in omni
republica coniungenda esse, ut alterum altero niti ac sulciri
possit. Lex enim mutus
1 Deze kerkorde van de hand van Des Gallars is
wel enige malen gesignaleerd, maar voorzover wij weten nergens
gepubliceerd. Het exemplaar waarvan wij hier een transcriptie
afdrukken, bevond zich in het actaboek van de Italiaanse kerk in
Londen, British Library, Manuscripts Section, Additional
Manuscript nr. 40896. Wellicht is deze onlogische vindplaats de
oorzaak dat dit werk niet eerder aan de vergetelheid is ontrukt.
In de tekst zijn een aantal bewerkingen toegepast. Abbreviaturen
zijn stilzwijgend opgelost. De door Des Gallars in de lijst van
errata opgenomen drukfouten zijn verbeterd.
Niet door Des Gallars
opgemerkte drukfouten zijn in een noot verantwoord. De ‘u’ is als
‘v’ weergegeven waar die zo is bedoeld. Dit is ook gebeurd bij de
‘j’ wanneer die als ‘i’ bedoeld is. Daar waar naar ons oordeel
toevoegingen nodig waren, bijvoorbeeld bij het vergeten van
nummering van alinea’s, hebben wij dit tussen [ ] toegevoegd.
Drukfouten in de tekst die in de toegevoegde lijst van errata
voorkomen zijn in de tekst verbeterd. Ter plaatse is in een
voetnoot verantwoord wat de tekst in het origineel geeft.
Drukfouten die niet in de lijst van errata opgenomen zijn hebben
wij zo in de transcriptie laten staan, vergezeld van een voetnoot
waarin een voorstel voor een juistere lezing wordt
gegeven.
2 Deze titel wijkt
aanzienlijk af van het door F. de Schickler aangehaalde
exemplaar, te weten ‘Forma politiae ecclesiasticae super
institutae Londiniis coetus Gallorum’. De Franse vertaling is ook
gedrukt door Gellius Ctematius.
|262|
est magistratus: magistratum vero sic legi animam & vitam adferre
decet, ut ipsemet lex viva meritó nominetur.
Idem nobis omnino in politia
ecclesiastica usu venit: in qua parum proderunt vel optimae
leges, nisi plebs ad eas observandas pastorum & episcoporum opera
urgeatur. Itaque inanes essent hae constitutiones, nisi eas
animare vivasque efficere omni conatu ego & collegae mei
studeremus. Atque etiam plerunque frustra conaremur, nisi adesses
ipse, vitamque integram iis authoritate tua praestares. Quod quum
sponte facias, ut idem facere pergas, nosque uti coepisti
praesidio tuo munias, non est quod te maiorem in modum rogemus.
Satis erim ultro incitatus es, nec multis verbis opus est apud te
qui nulla in re unquam ecclesiis nostris defuisti: nec ullum
recusasti laborem quoties vel ad retundendam malorum pervicaciam
vel ad sublevandos inopes vel purgandos errores quos nonnulli
spargebant, vel ad reprimendos sectarios homines eo nobis opus
fuit, ut ergo te nobis quam diutissime incolumen ecclesiae suae
Dominus conservet unicé optamus, summisque votis a Deo petimus,
ut que in te pietatis, doctrinae verique zeli dona contulit, ea
te tueatur, atque in dies augeat, quo magis ac magis eius
gloriam, cuius ardes studio, promovere possis. Vale.
fol. 3r.
INDEX.
Quatuor ordines praecipui in ecclesia3. fo[lio] 1.
De Pastoribus & eorum electione. 2, 3, 4
Quibus de causis ministri ecclesiae destituendi. 5
Quibus item de causis monendi solum aut corrigendi. 5
De numero & tempore concionum. 6
De exercitatione prophetica. 7
De officio doctorum & ludimagistrorum. 8
De senioribus eorumque electione & officio. 9, 10
Quomodo pastores & seniores se gerere debeant erga eos qui
ecclesiae nomen dederunt. 11, 12
De diaconis & eorum officio. 13, 14
De Baptismo. 15
De coena Domini. 16
De ordine observando erga pueros antequam ad coenam domini
admittantur. 17
De matrimonio. 18
De visitandis aegrotis. 19
De sepultura. 19
Formulae promissionum quibus pastores, seniores & diaconi
ecclesiae adstringunt. 20, 21
Finis
3 De tekst geeft ecclsia.
|263|
pag. 14
PRAEFATIO
Quum in ecclesia praeter administrationem verbi aliqua etiam politia necessaria sit, non solum ut servetur puritas doctrinae, sed etiam ut populus ad eam sequendam & observandam instigetur, aut veluti manu ducatur, praescribenda est regula ex verbo Dei, quae in posterum cuique pro ratione officii sui observanda erit. Nam alii instituendi ut pueri, adolescentes aliique rudes. Alii in officio continendi ac movendi. Alii corrigendi. Alii aut ope, aut consilio aut consolatione iuvandi sunt. Quae omnia ad politiam ecclesiasticam pertinent, eaque diligenter observata, diutius ipsam servare atque augere possunt.
Quatuor ordines praecipui in Ecclesia.
Sed quum haec soli ministri praestare non possint, videndum est
qui & quales adiungi ipsis debeant, qui ipsorum ductu omnia haec
obire possunt.
Quatuor autem genera
functionum a Christo & Apostolis instituta scriptura docet,
quibus certe nunquam Ecclesia bene instituta carere
potest5.
Primum genus est pastorum, qui etiam ministri & episcopi
vocantur. Alterum doctorum. Tertium seniorum. Quartum diaconorum.
A pastoribus ergo sive ministris initium nobis faciendum est:
quia caeteris praeire ac velut omnium antesignani esse debent. Ad
eos pertinet praedicatio verbi: ex cuius doctrina debent turn
publicè turn privatim admonere, hortari, consolari, increpare,
arguere, & convincere, administrare sacramenta, & fraternis
correctionibus uti una cum reliquis senioribus, qui ipsis
adiunguntur.
pag. 2.
1. Ut quis hoc munus exerceat
sese ingerere non debet nec quisquam admittendus est, nisi qui
legitime sit vocatus.
2. Priusquam ergo ad hoc
munus quispiam admittatur, tria observanda erunt. Primum ut non
solum vera doctrina imbutus atque institutus sit, sed etiam aptus
ad eam tradendam, explicandam, atque accommodandam in usum &
edifïcationem Ecclesiae, quod Paulus uno verbo διδακτικος
vocat. Deinde, ut bonis moribus praeditus sit, omnique vitii nota
careat. Tertio, ut recipiatur ac probetur tum a reliquis
ministris & senioribus, tum etiam a toto populo aut maiore eius
parte.
3. Ut ministri electio fiat,
tenendus est ordo quem vetus Ecclesia observavit. Nempe, ut
primum ministri & seniores ipsum eligant. Quum vero in pusillo
huius ecclesiae statu pauci sunt ministri, is qui
supererit6 accersat ministros & seniores ecclesiae
Belgicae ut eorum consilio utatur, atque ita communibus utriusque
collegii suffragiis matura deliberatione facta minister
eligatur.
4. Electus nominetur populo
ut si quis adversus ipsum quidquam habeat, id significet
ministro, ac senioribus. Nominetur praeterea Episcopo nostro,
nequid absque ipsius iudicio & approbatione fiat.
4 Dit valt samen met folio 4r. Folio 3v. is
blanco. Vanaf dit punt volgen we de paginering van het gedrukte
werk.
5 In margine: Ephe.4. Rom. 12. I Cor.12. I Tim.3.
6 Ten tijde van het opstellen van deze kerkorde had de
Franse kerk in Londen twee predikanten, nml. Nicholas des Gallars
en Pierre Alexandre.
|264|
5. Si is qui delectus est, iam antea ministerio functus sit in
aliis ecclesiis testimonium ab ea afferat e qua postremo
profectus est, ut tum doctrine tum vitae suae fidem faciat. Idque
omnino necessarium est, nequa nota ipsius ministerium &
libertatem in eo exercendo impediat. Ac nihilominus consensus &
approbatio seniorum & populi & Episcopi confirmatio accedat.
6. Si nunquam functus est
ministerio, eligendus erit ea tantum lege ut audiatur &
examinetur: atque eadem lege & conditione populo nominandus
erit.
pag. 3.
7. Ut doctrinae suae fidem
faciat non solum testetur se eam doctrinam probare quae in
ecclesia nostra accepta est, sed etiam de eius articulis saltem
praecipuis magisque necessariis interrogetur a ministro huius
ecclesiae cui aderunt ministri Belgici, seniores atque etiam
alii, si res postulet, qui sunt doctores in ecclesia.
8. Qui ita examinatus furerit
ac probatus, iterum specimen aedat exhortationis aut contionis ex
loco scripturae qui ei propositus fuerit coram ministris &
senioribus utriusque ecclesiae quibus saltem gallica lingua nota
erit, atque etiam aliis quibusdam doctoribus ecclesiae qui
advocari poterunt ut inde iudicium fiat an in posterum idoneus ad
docendum sit futurus.
9. Quod ad vitam attinet, non
solum a domesticis, sed etiam ab exteris testimonium habeat: ac
regulam a Paulo praescriptam sequamur.
10. Tertium est, ut
producatur ad populum atque stabiliatur. Quod ut fiat, prius
ipsum publicam concionem habere oportet, idque dominico die, quo
maior adsit multitudo.
11. Post concionem alter e
ministris populum adhortetur ad preces & ieiunium, eorumque diem
indicat atque admoneat ut si quis adversus electum quidpiam
obiicere velit, intra octavum diem ad collegium seniorum accedat,
atque rationes suas proponat.
12. Si nulla fiat intercessio
qui electus est populo offeratur praefixo die, habita concione ab
altero ministro, atque ibidem, habitis precibus, uti moris est,
ab episcopo confirmetur.
13. Sed prius eo ipso tempore
recitetur ei ex scripto promissio ad eius functionem pertinens
cuius exemplar postea subiictetur, eique, aut sublata manu aut
saltem verbis & vultu annuat.
14. Si qua intercessio fiat
eius cognitio sit penes ministros & seniores utriusque ecclesiae
peregrinorum, a
pag. 4.
quibus electio facta est ut
iudicent an admittenda sit necne: ac si quid fundamenti aut
coloris habeat, res ad episcopum referatur.
15. Quidquid autem ab iis
pronunciatum de intercessionum causis fuerit adhibita episcopi
authoritate, ratum ac firmum sit: ac quidquid actum fuerit populo
declaretur.
16. Si is qui electus est
minister indignus repertus sit ac demonstratus legitimis
probationibus, alius a senioribus & ministris eligatur.
Hactenus de iis quae in electione & confirmatione ministrorum necessario observari debent, nunc de iis agendum quibus in officio contineri possunt.
Primum ut iam antehac moris fuit utriusque ecclesiae ministros &
seniores una colligi initio cuiusque mensis primo videlicet die
lunae, id etiam in posterum observetur, ut mutuis consilis &
monitionibus utrique ecclesiae provideatur, aliique alios
admonebant de rebus omnibus quae ad earum utilitatem &
conservationem pertinebunt.
Quod si oborta fuerit ulla
dissensio aut difficultas in doctrina vel disciplina quae ab
altera ecclesia dirimi aut expediri non potuerit, coniunctis
utriusque sententiis & iudiciis definiatur. Fiant deinde tertio
quoque mense censurae inter ministros & seniores, hoc est
fraternae & amicae admonitiones quales ipsa res postulabit, ut
uniuscuiusque vitae & moribus prospiciatur. Sic enim vitari
poterunt scandala & ministerii authoritas conservari. Cavendum
enim ne ob malam pastorum famam quum ipsi despecti fuerint,
verbum quoque ipsum contemptui habeatur.
|265|
Ut autem admonendus & corrigendus erit is qui lapsus fuerit, ita reprimendae calumniae & fallae criminationes quibus infontes homines immerito traduci possent.
pag. 5.
HIC NOTANDA SUNT CRIMINA / quae in ministro nullo modo
tollerari possunt7.
Heresis. Schisma. Rebellio adversus ordinem ecclesiasticum. Blasphemia aperta & legibus punienda. Simonia & donorum corruptela. Ambitus ad nova munia obtinenda aut occupandum, alterius locum. Crimen falsi. Periurium. Adulterium vel scortatio aut solicitatio alienarum nuptiarum, vel etiam puellarum. Furtum. Ebrietas. Pugna aut digladatio quae legibus punitur. Usura. Ludi legibusque prohibiti ex quibus scandala oriuntur. Saltationes & lasciviae. Crimen quod notatur infamia. Denique omnia crimina ob quae alius quispiam ab ecclesia separandus esset.
Sunt autem vitia quaedam aut delicta quae nonnihil tollerari possunt modo fraterna eorum correctio fiat.
Nova quaedam & inusitata ratio tractandae scripturae. Curiosa
inanium quaestionum indagatio. Doctrinam non receptam in ecclesia
aut novum quendam morem introducere. Negligentia in studiis ac
praesertim in legendis libris sacrae scripturae. Negligentia in
vitiis reprehendendis quae adulationi proxima est.
Scurrilitas.
Mendacium. Maledicentia &
detractio. Spurcus sermo. Convitia & iniuriae. Temeritas.
Vafrities & prava astutia. Avaritia & tenacitas. Ira &
excandescentia. Lites & iurgia. Habitus, vestitus, gestus
dissolutus, aut parum decus, ac eiusmodi.
pag. 6.
Si minister in graviora illa crimina inciderit quae puniuntur
legibus nulloque modo tolerari debent, ministri ac seniores
utriusque ecclesiae illum ministerio indignum iudicent, & causa
ad episcopum relata ipsum destituant.
Si vero in ea crimina sit
lapsus quorum prima inquisitio & notio ad consistorium
ecclesiasticum pertinet, minitri & seniores rem diligenter
examinent ut si reus fuerit minister ad episcopum cum elogio
mittat. In minoribus vero delictis teneatur is ordo quem
praescribit Christus Matt. 18, nec quisquam ad iudicium
ecclesiasticum praeterquam ad extremum, confugiat.
De numero & tempore concionum.
Certos dies certasque horas concionibus praefigi & assignari
necesse est, ut sciat populus quando & quamobrem convenire
debeat. Hora ergo nona ante meridiem ut solet die dominico
matutinae concioni secunda vero post meridiem alteri
assignetur.
Quum vero Catechismus prae
caeteris in ecclesia necessarius sit, non solum puerorum sed
rudium causa, aptum & commodum ei tempus constitui decet. Prima
igitur hora post meridiem eodem die dominico inter duas conciones
ei poterit assignari.
7 De volgende twee categorieën van overtredingen zijn in het origineel in twee kolommen genoteerd. Omwille van ruimtebesparing geven wij ze achter elkaar.
|266|
Caeteris diebus matutina concio maturius hoc est hora octava
auspicanda erit. Sed quoniam plaebs8 e semotis & longe
distantibus urbis partibus non statim aggregari potest, ne ii qui
citius accesserunt tempus illic frustra terant, aut de rebus
inanibus inter se nugentur, unus e senioribus aut diaconis
aliquid leget e sacris literis ante concionem, usque dum pastor
eam incipiat, idque praesertim diebus dominicis & Iovis, atque
eum librum qui coeptus fuerit, iidem lectores deinceps suo ordine
persequentur. Qui antea constitutus est precibus dies, Iovis
sci-
pag. 7.
licet idem observetur sedulo,
ut populus ad invocandum Deum pro necessitatibus publicis &
privatis incitetur: indicio etiam ieiunio quoties necessitas
postulabit.
De exercitatione prophetica.
Certum quoque diem explicandae scripturae, quam propheticam
exercitationem vocant, constitui oportet. Mihi vero apti fore
videntur solemnes ii dies in quibus hic populus saepius in anno
feriatur. Ceteris enim diebus tum propter occupationes tum
propter amplitudinem urbis non ita facile est mane convenire.
Solemnibus ergo illis diebus convenient ministri & seniores hora
secunda a prandio in ecclesia, ac quisque ordine suo vicissim
locum eius libri qui propositus fuerit, exponet: non ut in
concionibus, quae habentur ad populum, sed velut in
praelectionibus in quibus studendum est, ut genuinus9
eruatur scripturae sensus, atque ipsius usus declaretur.
Ad hanc exercitationem, hoc est, ad explicandum suo ordine locum
scripturae admittatur nemo, nisi qui ministri & seniorum iudicio
idoneus censebitur, atque in catalogum redigetur. Liberum tamen
fiat aliis aut addere iis quae dicta fuerint, si quid dederit
Dominus, aut questionem proponere quae ad rem faciat, modo ne
evagari aut longius disgredi cuiquam permittatur. Ubi conclusum
ac definitum fuerit, nemo quidquam addat aut inquirat, ne
disputationis species oriatur.
Re peracta postquam
discesserit populus admoneatur prophetans fraterné & amice si qua
in re lapsus est.
Secundum ordinem doctorum
esse diximus. Eorum porro officium est veram & sanam doctrinam
tueri, docere, explicare, ac modis omnibus precavere ne aut
ignorantia aut errore, aut pravis opinionibus corrumpatur, atque
is gradus ministerio propior, & regimini
pag. 8.
ecclesiae coniunctior est,
praesertim eorum qui versantur in theologia. Sed quum exigua sit
haec ecclesia, & maiore ex parte constet illiteratis hominibus,
quibus conciones & catechismi abunde
satisfaciunt10, de iis tractare supervacaneum est. Quod
si cresceret ecclesia, ac numerus quispiam auditorum ad eam
lectionem paratus esset qui in posterum prodessent
ecclesiae Dei, ut dabitur facultas ita ea utendum erit. Huic
ordini annumerantur ludimagistri ac preceptores qui tum in
linguis tum scientiis pueros & adolescentes instituunt, quorum
opera iis qui maiora assequi volunt pernecessaria est. Eorum
officium quum sit imbuere pueros vera religione, & rudimenta
christianae fidei tradere, nemo ad hanc functionem admitti debet
qui vita & doctrina probatus non sit, certumque
testimonium proferat ministris & senioribus, qui
deinde ipsam episcopo offerant. Ubi probati fuerint ac recepti
communicent cum ministris de libris quos discipulis suis
exposituri sunt, & de ordine & methodo quem sequuturi sunt in
docendo atque utantur eorum consilio, quo facilius pueros
promovere possint,
8 De tekst geeft: ‘plaebs’. Deze drukfout is
niet opgenomen in de lijst van errata.
9 De tekst geeft: ‘geuninus’.
10 De tekst geeft: ‘satisfacinnt’.
|267|
nec quicquam sulcipiant suo ipsorum arbitratu. Singulis diebus dominicis discipulos suos iam antea instructos & paratos ad responsionem, adducant in templum, ut de catechismi loco & sua fide interrogati ministro respondeant. Sedeant autem discipuli e regione cathedrae in preceptorum conspectu: ut modeste se gerant ac discedentes abstineant a strepitu & murmure, atque a preceptoribus ipsis vel pedagogis reducantur.
De senioribus, quos tertii ordinis esse diximus
Hi totius gregis atque singulorum statum observare debent, eosque
amice & benevolé movere & hortari quos aut aberrare aut
delinquere, aut dissolutionis11 vitae esse
perspexerint, atque etiam ubi
pag. 9.
res postulabit ad collegium
sive consistorium referre, ubi correctionibus fraternis ex
communi omnium sententia utentur. Deligendi
ergo12 sunt
ad hoc munus viri probae & honestae vitae, qui omni crimine atque
etiam criminis suspicione vacent, timentes Deum & sprituali
prudentia praediti. Ex singulis autem urbispartibus, si
fierripotestdeligantur, quodiligentior gregis observatio fiat.
Sed antea omnia curandum est ut prudentes sint & studiosi
religionis.
Forma electionis.
Formam electionis eandem feré sequemur quae hactenus observata fuit, ut vitemus murmura, & omnium ora obstruamus. Omnes igitur qui iam antea ecclesiae nomen dederunt accedant ordine ad eorum mensam qui suffragia describunt, atque ab iis primum nomen suum, deinde eorum quos sincero animi iudicio puraque conscientia magis idoneos censent, nomina describenda curent. Tertio scriptum illud ad superiorem mensam deferant ad eos qui numerant suffragia, & singulorum scripta condunt aut eodem filo connectunt: ac notatis suffragiis modeste alia via recedant. Atque hoc quidem in presens, in posterum vero bene constitutis rebus aut saltem rite inchoatis quid magis expediat prospiciendum erit. An vero perpetui an temporarii futuri sint postea videndum, & quod magis ex usu ecclesiae futurum est statuendum erit. Si enim posthac magis idonei accesserint, ecclesia ipsorum opera & ministerio privenda non est. Rursum perturbationibus & molestiis occurrendum erit quae in eiusmodi mutationibus saepe accidunt & sane expedit eos absque gravi causa non mutari, ac retineri quum fideliter offïcio functi erunt. Quod tamen ecclesiae liberum faciemus, quae in ea re pastorum & ministrorum consilium sequutura est.
pag. 10.
Postquam seniores electi & confirmati fuerint, hae
constitutiones quae ad ipsorum munus pertinent, ipsis
praesentibus palam in tota ecclesia recitentur.
[1.] Partiantur seniores
munia sua per decurias quam commodissime fieri poterit, ac
singuli descripta habeant eorum nomina qui ipsorum curae commissi
fuerint, quo quisque suos diligentius observare, ac facilius
munere suo defungi possit.
2. Quum novi hospites Galli
huc appulerunt quisque seniorum in sua decuria de iis inquirat ac
de caeteris quos secum ducunt, & causam eorum adventus exploret
diligenter. Qua animadversa pastorem admoneat, ut ipse officio
suo fungatur.
11 De tekst geeft: ‘dissolutioris’.
12 De tekst geeft: ‘etgo’.
|268|
3. Quod si religionis causa advenerit hospes, pastor cum
senioribus testimonium si quod attulerit perlegat atque observet.
Si vero ob persecutionem13 aut aliud impedimentuni
prae nimia festinatione nullum testimonium adferre potuerit,
interrogetur de fide sua & vitae eius ratio observetur.
4. Si non religionis sed
alius negotii causa advenerit, aut religionem praetexens errorem
aliquem aut pravam opinionem tueatur a qua recedere nolit ad
episcopum deferatur.
5. Quod attinet ad Gallos qui
iam antea isthic habitarunt priusquam evangelii libertas data
esset, neque nomen suum ecclesiae Gallicae dederunt: observent
seniores an Anglicam ecclesiam frequentent, atque etiam an
Anglorum linguam intelligant: ut si neutri ecclesiae adhaereant,
aut simulent se alterutram frequentare, quum ab utraque alieni
sint, neque fidei doctrinam teneant, deferantur ad episcopum qui
eos de fide sua interroget, atque intelligat quid habeant
religionis. Idque sedulo observandum erit ne sectis aut impiis
hominibus impleatur hoc regnum, aut saltem natio nostra eiusmodi
tabe ac fece purgetur.
pag. 11.
Quomodo pastores ac seniores se gerere debeant erga omnes qui
ecclesiae14 nomen dederunt.
[6] In corrigendis cuiusque vitiis aut delictis ordo tenendus
erit quem praescripsit Christus, Matt. 18.
Nempe, ut seorsim ac secreto
reprehendantur ea quae sunt occulta: nec quisquam proximum ad
ecclesiam adducat, ut eum delicti & facinoris alicuius nondum
noti aut divulgati, ex quo nullum prodierit scandalum, palam
accuset: modo is exhortationi ac reprehensioni non sit
reluctatus, nec se pervicacam praebuerit.
7. Qui privatas
reprehensiones reiecerint aut deriserint, rursum ab ecclesia
moneantur. Quod si nullomodo culpam agnoscere velint, licet
convicti, arceant a coena domini, donec ad meliorem mentem
redeant.
8. Publica autem & manifeste
vitia quae dissimulari non possunt, si admonitionem solummodo
requirant coram ecclesia, hoc est, in seniorum coetu amice &
benevolé reprehendantur, ut se emendent qui iis dediti fuerint.
Qui resipuerint nulla amplius molestia afficiantur.
9. Qui scelus aut flagitium
admiserit quod graviorem castigationem requirit, in eum uti res
postulabit animadvertendum: eique denunciandum uti a coena
abstineat ad tempus, ut humilietur coram Deo, culpamque suam
agnoscat atque expendat.
10. Quod si contumacia aut
rebellione ad sacramentum coenae contra prohibitionem se ingerat,
arceatur a ministro, cum ei ad communionem accedere non liceat.
Quod si forte minister eum non animadvertat imprudentia, aut
oblivione pretereat, senioris officii erit ipsum
admonere.
11. Qui obstinata animi
pervicacia sese obdurabunt, nec fraternas correctiones admittent,
denuncientur ecclesiae tanquam deplorati homines, quibus extrema
quaequam remedia adhibenda sunt: ut pudore affecti ad
pag. 12.
poenitentiam reducantur,
atque humiliores reddantur.
Denique publicè arceantur a
communione & sacris, donec serio perculsi peccatum suum
fateantur, ac tunc etiam publicè reconcilientur toti ecclesiae
atque admittantur.
12. Item qui veram fidei
confessionem abiurarint, aut qui post coenae perceptionem sese
polluerint sacrilegio missae, aut nefandis aliis superstitionibus
papistarum, non prius admittantur quam poenitentiam egerint, ac
publicè sese ecclesiae conciliarint.
13 De tekst geeft: ‘persequutionem’.
14 De tekst geeft: ‘ecclsiae’.
|269|
13. His tamen omnibus adhibeatur tanta moderatio ut nemo se
inhumanius aut immitius tractatum merito queri possit. Danda enim
opera ut correctiones verae sint medicinae quibus peccatores ad
Christum reducantur.
14. Sic autem gerantur haec
omnia ut neque ministri neque seniores civilem iurisdictionem
ullomodo usurpent: sed gladio verbi solummodo utantur.
15. Nemo pastorum aut
seniorum cuiquam detegat ea quae in consistorio acta fuerint,
nisi a coetu reiici & periurus haberi velit.
16. Ut haec observentur &
subsistat aliqua disciplina in ecclesia Dei, pastores una cum
senioribus semel in hebdomada certo die collecti tractent de
communibus negotiis, & eos qui monendi erunt ad se
accersant.
17. Quod si obedire quispiam
iis recuset dum funguntur officio deferatur ad episcopum ut eum
coerceat.
Rogandus autem erit episcopus
ut coercitos rebelles ad consistorium remittat, ut rursum ordine
ecclesiastico cum ipsis agatur.
18. Si qua in redissentiant
seniores, accersant diaconos, eorumque sententiam audiant. Quod
si ab iis non satisfiat, consulant
pag.13.
ministros & seniores
Ecclesiae / Belgicae, ut ex communi utriusque ecclesiae iudicio
res expediri possit.
Ubi haec lecta fuerint senioribus promissio qua se obligant Deo ac ecclesiae palam ipsis recitabitur cui annuere debebunt. Eius exemplar postea subiicietur in fine libri.
Ut contineantur in officio seniores eidem disciplinae cui pastores obnoxii sint, atque iisdem de causis destituantur.
Quartus ordo, quem Diaconorum esse diximus.
[1.] In veteri ecclesia
diaconorum genera duo fuerunt: Unum eorum qui tum eleemosinas,
tum etiam annuas pensiones reditusque & fructus recipiebant atque
administrabant. Alterum eorum qui aegrotos & infirmos curabant.
ld quod in hac tenuitate nostra nondum facile distinguere
possumus. Ut tamen eo perveniri possit, secernantur ex iis qui
delecti fuerint ii qui magis idonei videntur ad pecuniam
administrandam distribuendamque, ac reddendas rationes: alii vero
qui ad exhortandum & consolandum apti sunt atque etiam ad opem &
allevationem aegrotis ferendam huic muneri destinentur. Quod si
nunc haec omnia dividi non possint, singuli in ea urbis regione
quae ipsis assignata fuerit utroque munere fungantur.
2. Quia vero amplissima est
ista urbs & late patet, augendus erit diaconorum numerus ut
totidem statuantur quot seniores, atque singulis senioribus
singuli diaconi adiungantur, ut mutuas operas inter se tradere ac
se invicem iuvare atque etiam observare possint. In iis eligendis
eadem forma nunc & in posterum servetur15
quae in
senioribus.
pag. 14.
3. Ut autem facilius suo
defungantur munere, opere praetium est pecunias omnes quae in
pauperum gratiam vel una ab omnibus vel a singulis
seorsim16.
collecta fuerint unaeademque crumena includi, quae alterius
vicibus servetur a duobus diaconis quos ex eorum numero
15 De tekst geeft: ‘sertueur’.
16 De tekst geeft: ‘seorsin’.
|270|
seniores & ministri elegerint. Nullus ergo collectam seorsim
habeat pecuniam, sed quidquid collegerint singuli conferant in
commune.
4. Item duo per vices uti
solitum est praesto sint ad ianuam templi dum egreditur populus è
concionè, ut quotidianas eleemosinas recipiant.
5. Ubi receperint statim
numerent ei cui crumena commissa erit, ut non solum fraus, sed
etiam fraudis suspitio vitetur. Quidquid numeratum erit in
scriptis redigatur, diesque & mensis notetur coram iis qui
pecunias receperunt & numerarunt, ut fideliter earum ratio reddi
possit.
6. Conveniant diaconi certa
die uniuscuiusque hebdomadae, ut conferant inter se de pauperum
inopia aliisque ecclesiae necessitatibus quibus pecunia subsidio
opus est, ut iis communi omnium consilio remedia & auxilia
quaerantur, nec quicquam seorsim unius arbitrio fiat.
7. Quia libere ac vere ipsos
inter se loqui & communicare necesse erit quidquid ab iis dictum
fuerit, silentio tegatur, neque aliis communicare fas sit quam
ministris & senioribus. Sic enim vitabuntur murmura & rixae,
liberiusque & alacrius munere suo defungent.
8. Si qua in re ambigant
diaconi seniorem accersant qui ei regioni urbis praefectus est
unde quaestio oritur[.] Quod si is non sufficiat, plures
accersantur, aut si difficilior erit quaestio, ad totum
consistorium referatur.
9. Si de re nova aut insolita
quaestio sit, nihil absque authoritate consistorii ab iis agendum
aut suscipiendum erit.
pag. 15.
10. Ut liber accepti, ita
expensi describatur.
11. Singulis mensibus
reddatur ab iis ratio omnium quae accepta & expensa fuerint coram
senioribus & aliis quibus hoc negotium commissum erit.
12. Quum vero eleemosinae
absentibus diaconis in templo fieri possint, arculam in aditu
templi aut prope eius limen statui oportebit, quae duabus seris
claudatur, quarum unius clavis sit penes ministrum, alterius vero
penes diaconos, eaque solum aperiatur eo die quo rationes reddi
debent, ac si quid inventum in ea fuerit pecuniae in easdem
rationes referatur.
13. Quod attinet ad pecunias
quibus alendi sunt ministri, quia diaconorum munus est non solum
eleemosinas recipere sed etiam colligere, administrare,
distribuere quamlibet pecuniam ecclesiae usui aptam aut
necessariam, singuli diaconi descripta habeant nomina eorum qui
in sua decuria conferre aliquid poterunt ac debebunt ut quum eam
pecuniam collegerint ad illum deferant: qui universam accipere ac
ministro stipendium persolvere debet.
Promissio qua se diaconi ecclesiae astringunt in fine adiicietur.
DE BAPTISMO
[1.] Baptismus hora concionis solummodo atque a pastoribus solum
administretur.
2. Puerorum infantium qui
baptizati fuerint nomina describantur in libro qui peculiariter
et rei destinatus sit, additis nominibus parentum, & eorum qui
ipsorum nomine in Baptismo fideiusserint.
3. Si quis spurius aut nothus
oblatus fuerit, observet pastor qui sint parentes, qui item
fideiubeant eius no-
pag. 16.
mine, nec priusquam id ei
notum aut fideiussoris testimonio relatum sit, ipsum admittat:
idque etiam episcopo vel iis quos ea res pertinet
significetur.
|271|
4. Nequis ad fideiubendum pro puello in sacro
baptismo17 admittatur, nisi ii qui eandem profitentur
nobiscum fidem, quum nulli videlicet alii ad talia promissa
danda & facienda idonei sint.
Quod ut diligentius ac
fidelius observari possit, accedat pater baptizandi puelli paulo
antea ad pastorem, id est, aut pridie, aut saltem duabus horis
ante concionem ut intelligat quisnam ipse sit, quosnam
fideiussores aut compatres, ut vocant, adhibere velit.
DE COENA DOMINI
Quum coena a Christo instituta fuerit, ut frequens ipsius usus
esset quemadmodum in veteri ecclesia observatum est, donec sathan
omnia pervertit atque sacramenti loco sacrificium aut potius
sacrilegium missae substituit, danda est opera ut puro ipsius sit
restitutio, frequentius quoque inter fideles celebretur: singulis
ergo mensibus vel ad minimum alterius18 eam celebrari
oportebit.
1. Eius porro celebrandae
initium faciemus, quum a consistorio tempus praefixum erit,
optimumque ex stata ecclesiae iudicatum, ac paratus erit aliquis
piorum numerus qui ad eam percipiendam idonei
censebuntur.
2. Ministri panem & vinum
ordine & ea qua decet reverentia19 distribuant, néc quisquam cum ipsis ad
calicem porrigendum admittatur, nisi è coetu seniorum, aut
diaconorum: eamqua ob caúsam ne maior calicum numerus
adhibeatur.
3. Mensae vero in quibus
administranda erit coena proxime sint cathedrae, quo aptius &
commodius sacramenti ministerium explicari & demonstrari queat.
Ne alibi quam in templo administretur, quoad
pag. 17.
4.meliore oportunitate oblata
aliter decretum sit.
5. Quum celebranda erit
coena, prius octavo ad minus die populo denuncietur, ne quis aut
puer aut alius minus instructus ad eam accedat.
6. Admoveantur exteri &
hospites ut prius sese offerant ministro, ut ab ipso si ita res
postulet instituantur, nequis ad coenam in iudium & perniciem
suam accedat.
7. Quin etiam ad caenam
admittatur nemo, nisi qui bene cognitus aut testimonio probatus
sit, atque etiam redderit rationem fidei suae.
8. Ut hoc commodius fiat,
quisque seniorum curam gerat eorum qui ipsi commissi fuerint in
decuria sua aut etiam viciniore, prout commodius earum partitio
fieri poterit: ut diligenter observet omnes, at si quid desideret
quod emendare non possit, pastorem admoveat, imprimisque observet
hospites qui non multo tempore hic versati erunt.
De ordine erga pueros observando priusquam ad coenam admittantur.
Quotquot isti ecclesiae nomen dederunt liberos suos si quos habeant, mittant ad Catechismum: at illic una cum aliis de fide doceantur.
17 De tekst geeft: ‘batismo’.
18 Niet zozeer als alternatief voor de Franse kerk
bedoeld, maar ter goedkeuring van de praktijk in de
Nederlandstalige zusterkerk in Londen.
19 De tekst geeft: ‘reverenria’.
|272|
10. Interrogentur vero pueri ex ea catechismi formula quae in hac
ecclesia recepta est, atque iterum eorum quae responderint ratio
ab ipsis petatur, ut ita periculum fiat an probe teneant id
q[uod] antea responderunt.
11. Posteaquam sic instructus
fuerit puer ut Catechismo facile carere possit, eius summam palam
recitet atque ita coram ecclesia religionis suae professionem
edat.
12. Nullus puerorum ad caenam
admittatur priusquam suam fidem publice sit professus, ac
significetur parentibus ne ante tempus prepopere ad caenam ipsos
adducant, est enim periculosissimum tum liberis tum parentibus
ipsos minus instructos ac fidei ignaros ad caenam temere
protrudere. Ut ergo ipsorum fides cognosci & probari possit, hic
ordo tenendus est.
pag. 18.
Qui hunc ordinem sequi
noluerit ad consistorium vocetur. Quod si pastoris & seniorum
consilio parere nolit, deferatur ad episcopum, qui gravius in eum
adnimadvertet.
14. Ut dignoscantur ii qui
his in rebus officio fungi volent, quisque seniorum diligenter
gregem suum observet.
DE MATRIMONIO
[1.] Ne clam aut furtim ullae coniugii sponsiones fiant, ullumve
matrimonium legitimum censeatur quod parentum, aut propinquorum
qui vocandi erunt consensu approbatum non sit.
2. Qui aliter fecerint, ac
presertim ii qui liberos substraxerunt ab obsequio parentum
suorum aut propinquorum aut ullo modo subornarint coerceantur
severè, atque etiam castigentur sicuti res postulabit.
3. Ut obviam eatur huic
periculo, qui sponsionem aliquam matrimonii facere volent,
consilium petant a seniore aut diacono qui eorum decuriae
praeest, ut si res difficilior fuerit aut deliberationem
requirat, eam cum pastore communicet.
4. Priusquam celebretur
coniugium palam in ecclesia trinis diebus dominicis
denuntietur.
5. Qui vero has
denuntiationes fieri volent, prius ad pastorem vel ad
consistorium accedant, atque si minus noti sunt probos viros
secum adducant qui ipsis testimonium reddant: ac si res ita
postulet subscribant denunciationibus, ut hac ratione, periculis
multis, quae inter ignotos accidere solent occuratur.
6. Celebretur autem
matrimonium quoties ii quorum interest postulabunt, tum dominicis
tum profestis diebus modo in concione, excepto die quo
sacrosancta coena administratur.
pag. 19.
7. Quod si denunciationibus
factis, ii qui desponsi sunt diutius coniugii sui celebrationem
differrent, post sesquimensem admonendi erunt, ne rem frustra aut
periculose diu protrahant.
De visitandis aegrotis.
Quum aliquis in morbum inciderit, tunc ei vel maxime ad Deum confugiendum esse omnibus in confesso est. Pauci tamen nisi ad extrema redacti, veram ex eius verbo consolationem petunt, ac potius de sanitate corporis quam de salute animae solliciti sunt. Ita crebro accidit, ut prius eripiant é vita, quam de Deo & animae salute cogitare coeperint, ac privantur salutari doctrina eo tempore quo vel maxime opus habent. Admonendi igitur erunt omnes, ut in ipsis morbi initiis & animae & corpori praecipuum remedium quaerant ex verbo Dei, ac significent in tempore valetudinem suam diacono illius decuriae, in qua habitant, ut eos in tempore consolari possit. Parum enim prosunt exhortationes iis qui ad extrema redacti sunt: Diaconus vero, si ita res postulet, admoneat pastorem, ut ipse quoque aegrotum visat. Admoneat autem oportune, ne pastor a praecipuo munere, quod communiter ad omnes pertinet, distrahatur
|273|
De sepultura.
[1.] Mortuorum corpora sepeliantur honeste & humaniter ac
condantur terra in coemiterio cuiusque parrochiae, uti communi
usu receptum est.
2. Quod attinet ad eos, qui
funus prosequi & comitari debent, id propinquorum & amicorum
arbitrio relinquimus, modo ne ulla superstitio aut inanis pompa
toleretur.
3. Admoneantur omnes ne
praeproperè mortuorum corpora inhument: ut vitentur pericula in
quae permulti nimia festinatione inciderunt. Rursum ne
tar-
pag. 20.
dius expectent, tum ut
corruptio & contagio quae ex cadavere manare potest, tum etiam,
ut immodici luctus vitentur. Expediet igitur funus non citius
quam duodecim aut quindecim horis ab obitu, nec tardius quam post
viginti quatuor efferri.
4. Porro nomina eorum quos è
nostro coetu collegerit Dominus tenere atque obitum notare operae
pretium est. Ea ergo in libello describi oportebit, qui uni e
diaconis committetur, ad quem reliqui diaconi singuli è decuria
sua, conferent eorum nomina, qui unoquoque mense obierint, ac
diem obitus notabunt.
Formula promissionum quibus ministri sese ecclesiae
abtringunt.
Promitto Deo & ecclesiae
ipsius me fideliter officio functurum in hoc ministerio ad quod
sum vocatus, pure annunciaturum verbum Domini, ut aedificetur
haec ecclesia, cui me obligavit, neque abusurum eius doctrina, ut
pravo affectu cupiditative ulli indulgeam, aut placeam ulli
homini, sed eam me pura conscientia tractaturum, ut gloriae Dei &
populi, cui debitor sum, utilitati serviam.
2. Item promitto me
observaturum ecclesiasticas constitutiones & disciplinam quae hic
inter nos recepta est. Et quatenus iis iubeor admonere eos qui
lapsi fuerint, me fideliter facturum: ita ut neque odio, neque
favori, neque ultioni aut pravo affectui cupiditative carnis
locum praebeam: denique promitto me omnia facturum quae ad munus
boni & fidelis ministri pertinent.
3. Tertio promitto me
conservaturum quantum in me erit & procuraturum honorem &
utilitatem huius regni, pacique & tranquillitati eius
consulturum, nec ullomodo consensurum iis quibus perturbari,
ullove incommodo affici posset: sed revelaturum
pag. 21.
& patefacturum rum in tempore
episcopo vel aliis quorum20 ea scire intererit.
Denique promitto me
gratitudinis omnis exemplum populo daturum, ut beneficium
agnoscat quo afficimur in hoc regno, ubi humaniter excepti plena
invocandi & pure colendi Dei libertate donati sumus: perstiturum
in vocatione mea tam adversis rebus quam prosperis, sive bellum,
sive fames, sive pestis, aut alia calamitas ingruat:
obtemperaturum magistratibus pro ratione officii mei, hoc est
salva libertate, quae nobis verbo dei data & regia benignitate
concessa est.
Formula promissionis seniorum.
Promitto Deo & ecclesiae, cui me dedico, me fideliter functurum munere senioris ad quod sum vocatus: adiuturum pastores pro viribus meis, & observaturum omnes qui mihi commissi & assignati fuerint: curaturum tam exemplo vitae quam admonitionibus fraternis, ut quisque obsequatur verbo Dei, adsit concionibus, Deoque & proximo serviat: impediturum scandala
20 De tekst geeft: ‘quornm’.
|274|
quantum in me erit, pacique & concordiae ecclesiae consulturum, tum publicè tum privatim denique omnia facturum21 quae ad gloriam Dei & aedificationem ecclesiae pertinent.
Alii duo articuli ex superiore ministrorum promissione hic addantur.
Forma promissionis diaconorum.
Promitto Deo & ecclesiae me fideliter functurum officio diaconi
ad quod sum vocatus: pauperum & infirmorum curam habiturum, atque
iis opem laturum, prout muneris mei ratio postulat, tum mea
commendatione tum administratione eorum q[uae?] mihi commissa
fuerint: denique fidelem futurum in rationibus accepti & expensi,
& rationem redditurum quoties opus erit.
2. Item promitto me
observaturum ecclesiasticas constitutiones & disciplinam quae in
hac ecclesia recepta est: & quidquid ad huius muneris
administra-
pag. 22.
tionem pertinet me fideliter
relaturum sociis & collegis meis, nec quidquam pro libidine mea
aut favore aut odio gesturum, sed opem laturum & omnia
distributurum sine ulla personarum acceptione, ubicumque
postulabit necessitas, denique omnia servi Dei fidelis & boni
munia obiturum.
Tertius articulus huius promissionis addatur ex ultima promissione ministrorum.
Atque hec22 quidem hactenus. Sunt enim precipua que ad constituendam & formandam hanc ecclesiolam pertinere magisque necessaria esse, atque adeo sufficere putavimus. Si quid postea addi oporteat, usus ipse docebit, vel potius idem spiritus qui nobis aperuit viam, omnia revelabit. 21 Iulii. 1560.
FINIS
ERRATA SIC CORRIGITO.
In indicis ultima li[nea]. leg.
adstringuntur.
pag.2.1.9. leg. διδακτικος
pag.6.1. leg. diligenter.
pag.7.li.3. leg. indicio.
eadem pag.li.9. solemnes eadem
pag.li.23. leg. catalogum.li.25.modo ne.
pag.8.li.16. ipsum.
pag.9.li.4. probae.
pag.11.li.18. emendent.
pag.12.li.6. abiurarint.
pag.13.li.14. fuerunt.
pag.17.li.7. perniciem.
21 De tekst geeft: ‘factururum’.
22 Hier (en vaker) is de ‘ae’ als ‘e’ geschreven. Lees
in deze regel: ‘haec’, ‘praecipua’ en ‘quae’.