|417|
1
In Prooemio Evangelii St. Joannis invenimus duobus locis combinationem illorum verborum: gratia et veritas (1, 14, 17). Magna poetica forma Evangelista loquitur de mysterio incarnationis (14) — sequitur cogitatio theologica discretione legis et Evangelii (17). Eminens modus istius introductionis altitudinem et dignitatem omnis loquendi de Evangelio praescripsit: nullus poeta laureatus comparabili modo canere polluit. Sed eiusdem textus sensus profundus fert et postulat interpretationem exactissimum.
Gratia species iuridica: quamquam divina actio sine illo aspectu satis non capitur. Illa dimensio non est symbolum vel imago aut comparatio, sed rei ipsi essentialis, quamvis in tali categoria humana vel historica non includitur vel exhauritur. Notionem iuridicam gratiae altero loco ipse definivi ut sequitur:
„Gratia est actio iuris, in qua destructa inter duas personas relatio iuridica restituitur vel nova conditur, ita ut donator, unilateraliter, ex potestate iuris supereminente per copiam concretam liberam, non-debitum favorem transfert aut status iuris nova conditione aut augmento non habentis. Gratia eget receptione ab accipiente; non dependet a muneribus propriis illius, obligat autem de iure et in iure ad referendam gratiam, ita ut violatio huius obligationis iacturam commodi commereat”2.
Sed si gratia definitionis et interpretationis iuridicae capax est et eget, quomodo veritas? An sit gratia in iure, veritas extra ius? Certe ex ante non iudicari potest.
Ad primum dualitas amborum examinanda. Non anteponuntur una alteri; non explicat una alteram; unaquaeque liber, suae ipsius virtutis: se supplent, sine altera una non sufficit. Duplicitas commonet usum linguae hebraeae, in qua plenus sensus tali iuxtapositione evolvitur.
Sed qualis est dimensio iuridica veritatis? Videtur neganda: „auctoritas, non veritas facit legem”. Veritatem contra necessitatem duram auctoritatis directe vindicare non licet. Sed qualis esset lex, nisi veritatem vitae humanae includeret? Notitia humanarum rerum — non solum legum — facit iuris consultum. In ea notitia conflictus, relationes, commoda legitima hominum ad peritiam, perpetuam dilegentem deliberationem, sapientiam conectuntur: ingenium clarissimae solutionis gloria et vertex iurisprudentiae. In processu criminali detegenda veritas est dolorosa pro reo, tamen liberatrix quia sine confessione culpae — ad extra aut ad intra — superatio malae cupiditatis fieri non potest. Magna dubitatio publica et inter peritos, quo modo rationali poena legitima malefico ad vitam legitimam futuram servire possit: Illa convictione certum adiutorium praebet ius homini sub culpa — quamvis saepe memoria vix deponitur, ex conscientia depellitur. Processes non solum est medium practicum
|418|
ad exquirenda facta: ad eum finem confessio pessima, ut notum, probatio: sed convictio publica sola paene limen aut impedimentum iterationis.
In ordinibus iuris processualis historicis locus vel functio veritatis valde differunt: In agonalibus formis vetustis — servatis tamen ad partem in circulo traditionis anglosaxonicae — veritas ipse apparet ut potestas quae se praestat certis probationibus, multitudine testium, maiore pervetusta traditione, convictione publica contra minorem numerum vel vigorem talium probatinum. In modernis, ex processu canonico ortis formis si de bonis privatis agitur, veritas formaliter est disponibilis ut res contentiosa ipsa conseqenter. In causis publicis, de poenis aut matrimonio veritas ex officio quaerenda. Sed illi duo modi separationem veritatis a persona manifestant: veritas aut formalis positio aut consistit per se et in se absque persona. Quamvis si persona responsabilis pro factis veris ex suis actionibus, tamen non dici possit: haec mea veritas: subsidium immo tale agendum de rebus hominis: exempta ut dicam persona cuius dignitas super omnia externa valet.
An veritas ut species iuridica definiri possit? Veritas in iure omnis facta quae momenti sunt pro iudicio inveniendo: sed non omnis veritas in mundo, sed pars solum isto modo iudicabilis. Veritas autem in mundo et mundi ipsius in historia humanitatis, immo omnis veritas iudicabitur in ultimis diebus a iudice qui reveniet. Itaque veritas duplex: discernenda veritas aperta et intelligibilis quae nunc a nobis iudicari potest, externa praesertim: — a veritate latente, quae apparebit tunc: „quidquid latet apparebit” — Signum indulgentiae vel clementiae Dei qui sinit oriri solem super iustos et iniustos, externa solum iudicari posse in mundo humano. Si autem omne internum, status vel dignitas et valor historiae universalis iudicari possit, omnis mundus et libertas in ea naturalis destrueretur. Philosophia historiae marxistica praetendit iudicium de statu dialecticae historicae, itaque etiam super unamquamque actionem concretam in historia, an praecox, an retroversa sit. Quamvis talis cognitio veritatis transgressum in libertatem promittit — tamen, si homo sellam regalem Domini occupare audet, consequitur solum iactura libertatis.
Nulla ergo veritas exempta a iudicio iudicis, ergo et ex aspectu iuris. Relevantia dependet a competentia iudicis. Veritas sub lege a homini iudicanda, veritas divina per Spiritum Sanctum, cognoscenda sub Evangelio.
Veritas fidei autem non sine oboedientia percipitur — potius: si homo occupatur seque occupari patitur potestate divina quae ipsa est veritas liberatrix. Iterum hic dimensio iuris: regnum, potestas, populus proprietatis etc. Omnes autem revelandi sumus ante tribunali Christi: veritas perniciosa malo, salutifera bono. Ita veritas sine relationibus vel formis iuris conspici et explicari non potest: hic autem, qui proprietas, servi, subditi aut alio modo dependentes demonstrantur; in illo obsequio et adhaesione cum in veritate tum in libertate se sciunt, dialectica conversione communis sensus.
Tamen: inter omnes modos percipiendi veritatem in existentia puros facilius describendos: fracta et inanis est nostra scientia: ambivalens intra errorem et veritatem — mixta, fallibilis. Non sine vestigiis vel particulis veritatis consistere
|419|
et propagari possit error — non sine commixtione falsi vel dubii succedit proclamatio veritatis. Tentatio sane in veritate, ne remaneat homo in veritate accepta ut in possessione. Ita illa cognita non liberat, sed perducit in novem servitutem legis, in qua spes liberationis iam consumpta. Veritas autem est processus per discrimen ad libertatem: non remanet veritas in se ipsa, sed se transcendit: vertias vos liberabit. Abscondita autem et in revelatione sola cognoscenda est perceptio veritatis superandae libertate. Doctus qui sincere vitam profundit pro veritate, sine voluntate et spe ad fidem conducitur, ubi veritas libertati confinis. Sed velle, urgere, cogere illam confinitatem expellit et destruit. Remanet libertas purum donum.
Ita refert Evangelista: Ego sum via, veritas, vita — dicit Dominus. Etiam hoc dictum ut processum interpretari licet: via per veritatem ad vitam, quamquam illae tres et in commutatione aut iuxtapositione leguntur. Nam via eunda ut medium ad veritatem, ita veritas transitoria elevatur ad vitam aeternam, ad libertatem creativam. Nam libertas creatoris includit omnem veritatem creaturarum.
Isto modo veritas cursus ascendens — gratia a superiore ad inferiorem se declinans, descendens describenda. Similis et nostrum dictum scalae coeli qua angeli descendunt et ascendunt. Isto modo ex interpretatione omnis contradictio tollitur, differentia autem servanda fit intelligibilis.
Tertium comparationis et forma immanens ambarum est processus — sed non formalis ad finem ignotum sine certis continentiis: Est immo processus Dei Patris cum mundo, de quo Sacra Scriptura agit perpetuo, in quo habet unitatem actionum vel sensus. In processibus convergentibus Deus se nobis communicat libera gratia, homines simul per crisim veritatis perducit ad suam libertatem. Discidium eius mysterii ex oppositis aspectibus propinquum.
Sed pro nobis: si gratia proclamatur, vertias acerba disparet, et vice versa. Famosus doctus scientiarum naturalium danicus Nicolaus Bohr pro exemplo complementaritatis usus est mysterio coincidentiae misericordiae et iustitiae in Deo ipso. Ille sibi ipsi non contradicit: nobis illae duae non uno visu comprehendae aut intelligendae.
Ex gratia — ut in definitione (vide supra) — certae obligationes oriuntur, quarum violatione illa deiicitur. Processu veritatis statis libertatis conditur quem perdere abusu perniciosum: peccatum erga Spiritum Sanctum non remittitur. Ut veritatem transgredimur in libertatem, ita et recidimus in errorem: semper in actione est veritas: non potest consistere. Ex quo Sacra Ecclesia fideles ad poenitentiam semper renovandam vocat.
Ingens motus historiae spiritualis, convictus Dei cum hominibus apparet ita in luce, tectus in profundo sensu publicae praedicationis Evangelistae.
|420|
1 Dombois, Meditationes Iuridicae de Gratia et
Veritate, erschienen in: FS Raymundi Bidagor, Ius Populi Dei, Rom
1972, Vol. I, 381-384.
2 RdG I, 178 f.
Eins möchte ich den Theologen unter Ihnen sagen, etwas, was sie wissen und die anderen wissen sollten: Sie bewahren die Wahrheit, die tiefer reicht als die Wahrheit der Wissenschaft, auf der das Atomzeitalter beruht. Sie bewahren ein Wissen vom Wesen des Menschen, das tiefer wurzelt als die Rationalität der Neuzeit. Der Augenblick kommt immer wieder unweigerlich, in dem man, wenn das Planen scheitert, nach dieser Wahrheit fragt und fragen wird. Die heutige geehrte bürgerliche Stellung der Kirche ist kein Beweis dafür, daß die Menschen nach der christlichen Wahrheit wirklich fragen. Überzeugen wird diese Wahrheit, so sie gelebt wird.