|251|
Handelingen
des
Nationalen Synodi van Dordrecht,
Na dat de uytheemsche Theologi waren vertrocken.
Sessione 155. 13 May, des ’s Maendaechs voor den Middach.
Js voorgestelt dat de Heeren Commissarisen goet gevonden hadden, dat de Regels vande kerckenordeninghe in het laetst-gehouden Sijnodus Nationael gestelt, van deze Sijnodo, zouden heryen ende geexamineert worden.
De Geduputeerde vande Suyd-Hollantsche kercken hebben versocht ende aengehouden, dat de gravamina tot de leere behoorende, die noch resteerden, eerst mochten affgehandelt worden, al eermen tot de verhandelinghe vande kercken-ordeninge aentrad. D. Praeses heeft haer belooft, datmen daer na van alle1) gravamina handelen zoude, als den handel vande kercken-ordeninghe zoude affgedaen zyn; onder welcke conditie ende belofte zy haer te vrede gegeven hebben.
Syn voorgelesen de Regels ofte Articulen vande
1) In den latijnschen tekst evenals in sommige hollandsche handschriften staat in plaats van alle: die.
|252|
Kercken-ordeninge ghestelt int laetste Nationale Sijnodus, twelck gehouden is in ’s Gravenhage a° 1586.
Is geordineert, dat men de Latynsche, Fransche ende Nederlandtsche exemplaren van de Nederlantsche confessie met malcanderen vergelycken zoude, nademael in alle de editien enighe verscheydentheyt in sommighe woorden bevonden wort, op dat in een yder van dese drye talen, uyt alle de editien, een exemplaer zoude moghen geformeert worden, t’welck men voortaen voor autentyck houden zal; ende datmen in deze vergelyckinghe insonderheyt letten zoude op dat exemplaer het welcke inde Nederlantsche ende Fransche kercken1) tot noch toe voor autentijck is ghehouden gheweest. Ende zyn tot desen arbeyt ghestemt Antonius Thysius, Hermannus Faukelius, Daniel Colonius, Festus Hommius ende Godefridus Udemannus.
Sessione 156. Desselven daechs na de middach.
De Articulen vande kercken-ordeninghe zyn, zoo veel als aengaet de substantie derselver van alle de Gedeputeerde Predikanten ende Ouderlinghen van een yder Provincie gheapprobeert. Sommige verclaerden dat zy hadden in hare Provincien seeckere bysondere articulen van kercken-ordeninghe door de authoriteijt vande Staten derselver provincien bevesticht, die in substantie met dese articulen over een quamen.
Js geordineert, dat men de Heeren Staten Generael zal versoecken dat hare Hooch Mog. gelieve dese articulen te authoriseren ende te approbeeren, op datse doorgaens inde Nederlantsche kercken, cracht van publycke Wetten zouden moghen hebben, ende dies te meer tot vrede ende stichtinge derselver ouderhouden werden.
Js gedebatteert over het jus Patronatus ten eynde dat het selve ofte gheheel end’ al uyt de Nederlantsche
1) In den Latijnschen tekst staat evenals in de meeste Hollandsche afschriften: inde Nederlandsche Fransche kerken d.w.z. de Waalsche kerken.
|253|
Kercken wechgenomen; ofte ten minsten zoo bepaelt mochte worden, dat de kercke daer door gheen nadeel en hadde. De Heeren Commissarissen hebben te kennen gegeven, dat het niet mogelijck en was dit recht geheelick wech te nemen, dewijle de Heeren Staten nimmermeer zouden toelaten, dat die ghene die in deuchdelijcke possessie van dit recht zyn, daer van door eenighe kerckelicke constitutie zouden berooft werden, ende dat daerom het Sijnodus zoude wel doen, beramende middelen niet om dit recht geheel aff te schaffen; maar liever om de abusen desselfs (zoo daer eenighe zyn) te verbeteren.
Sess. 157. 14 Maij, des Dinsdachs voor de Middach.
Js gelettet op behoorlycke limiten waer door het gebruyck van het jus patronatus alsoo mochte bepaelt worden, dat het selve den Patronen geheel1) gelaten zynde; niet te min het gebruyck vandien den kercken weynich ofte niet zoude moghen praejudiceeren; ende de abusen, zoo veel als mogelyck is, in volgende tijden zouden moghen voorgecomen worden. Tot welcken eynde gheordineert is, den Heeren Staten Generael over te leveren dese navolgende articulen, ende haare Hooch-Mog: te versoecken, dat zy desselve de respective Provincien zouden willen recommandeeren.
1. Dat het jus patronatus niemant toegestaen en werde dan die voor de Heeren Staten behoorlick can doen blijcken, dat hy daarvan is in duechdelycke possessie; op dat de kerck niet te vergeeffs met onnodige servituyten beswaert werde.
2. Dat den Patronen gheen ander recht toegestaen en werde, dan om te presenteren een habijl persoon, also zij2) int Pausdom geen ander recht gehadt en hebben.
1) De meeste handschriften hebben: in zijn
geheel.
2) De meeste handschriften voegen hier in het woord
zelfs, dat ook in de Latijnsche Postacta staat
(etiam).
|254|
3. Dat de Patronen de Dienaren der kercke voorzyen van zulcken onderhout, als behoorlick is, ende van gelycke dinearen der kercke genoten wort, sonder immermeer toe te laten, dat zy met ijmant over het stipendium zoo handelen, als off zy hem huyerden; ofte zulck een presenteeren, die niet meer als een geringh loontgen voor den dienst zoude moghen eyschen.
4. Dat de praesentatie gescheide binnen twee ofte ten hoochsten drije maenden na dat den dienst zal hebben gevaceert; ofte zoo niet dat zij voor die reyse om dese nalaticheyt, van het recht der praesentatie zullen versteecken zyn.
5. Dat de Patronen zulck een persoon presenteeren, die buyten alle suspicie zij van enige ongesontheyt inde leere, die oock van goeden leven zij, ende met sulcke gaven vecriert, dat hy de gemeente aengenaem zy, ende deselve genoech doen moge.
6. Dat de kercken het recht behouden, om den gepraesenteerden Persoon te moghen verwerpen, zoo zyn gaven ofte manieren de kercke niet aenstaen, op dat haer geen dienaer teghen haren danck opgedrongen werde.
7. Dat de gepraesenteerde Persoon vande kercke aengenomen zijnde, na dat de Classis daer van behoorlijcke kennisse zal gehadt hebben, voorts na de regulen der kerckelijke regeeringhe inde Classe werde geexamineert, de kercke voorgestelt, ende inden dienst bevesticht.
8. Dat de verschillen zoo daer enighe tusschen de Patronen ende kerckea mochten ontstaen over de praesentatie, bygeleyt ofte affgehandelt worden van het Classis, ofte Sijnodus particulier.
9. Dat den Patroon gheen macht gelaten werde, om de Dienaer van hem gepraesenteert, ende wettelick inden dienst bevesticht, door zyn eyghen authoriteyt alleen, sonder oordeel des Classis ofte des Sijnod van zijn dienst te verlaten.
|255|
Sess. 158. Deselve daechs na den Middach.
Syn voorghestelt eenighe gravamina:
1. Vande visitateurs der kercke ende haer ampt.
2. Vande gedeputeerde der Provinciale Sijnoden.
3. Vande correspondentie tusschen de particuliere Sijnoden van
ijder Provincie.
4. Vande vorderinghe der Idioten tot den dienst des woorts.
5. Vande kuerstemmen der Dienaren inde Classen, namelick, off
meer Dienaers uijt een kercke tot den Classem comende, in’t selve
elck een keurstemme behooren te hebben.
6. Van het stellen eens bequamen formuliers van onderteyckinghe
der confessie ende Catechismi voortaen by allen denghenen, die
inde kerckelycke bedieningen zyn, te doen.
Over alle welcke gravamina gedebatteert is.
Sess. 159. 15 May des Woonsdaechs voor de Middach.
De Collegien hebben elck haer advisen over de voorgestelde gravamina ingebracht, ende is byde meeste stemmen daer over geresolveert als volcht:
1. Een yder Classis zal eenighe Predikanten uyt den haren deputeren, ten minsten twee vande outste, ervarentste, ende voorsichtichste, die jaerlicx alle de kercken, zoo wel inde steden, als ten platten lande, visiteeren zullen, ende neerstelick letten, off de Herders, Ouderlingen ende schoolmeesters hare ampten oock getrouwelick waernemen, bij de suyverheyt der leere verblyven, de orde by de kercken aengenomen in alle deelen wel onderhouden, ende de stichtinge der kercke, midtsgaders oock der jeucht, na haer vermogen1) met woorden ende wercken vorderen: Op
1) De meest handschriften voegen hier in: behoorlyck, wat ook de latijnsche tekst heeft (debite).
|256|
dat zy die ghene , die in het eene ofte andere stuck hares ampts zouden moghen bevonden worden wat traech te zyn, in tyts ende broederlick vermanen, ende een ygelyck met raet ende daet dienen, ten eynde dat alle saecken tot vrede, stichtinge, ende ten besten der kercken ende scholen mochten aengeleyt worden. Ende ’t zal een yder Classi vrijstaen, de visitateurs in desen last te continueeren zoo lange het den Classi zal goetduncken; oft ten ware dat de visitateurs zelve om ghewichtige redenen (waer van het Classis oordelen zal) daer van begheerden ontslaghen te worden. Siet den 44 Artikel inde kerckenordeninghe.
2. Jder Synodus zal oock eenige deputeeren, om alles wat de Sijnodus verordineert heeft te verrichten, zoo wel bij de Hoghe Overheyt, als bij de respective Classen, onder haer sorterende; mede om te samen ofte in minder ghetal, over alle examina der aencomende predicanten te staen; ende voorts in alle1) voorvallende swaricheden den Classen de hant te bieden, op dat goede eenicheyt, ordre, ende suyverheyt der leere behouden ende ghestabilieert werden. Ende zullen dese van alle haer handelinghen goede notitie houden, om de Synodo daer van rapport te doen, ende, zoo het geeyscht wort, redenen te geven. Oock en zullen zij niet ontslaghen wezen van haren dienst voor ende aleer de Sijnodus selve haer daer van ontslaet. Art. 49 inde kerckenordre.
3. Het zal een ygelycken Sijnodo vrij staen, correspondentie te versoecken ende te houden, met zyn nabuyrighen Sijnodo, ofte Sijnoden, in sulcken forme als zy meest proffytich achten zullen voor de ghemeene stichtinghe. Art. 48.
4. Men zal gheen schoolmeesters, hantwerckxlieden, ofte andere die niet gestudeert hebben, tot het Predickampt toelaten, ten zy datmen verseeckerst is van hare
1) De meeste handschriften voegen hier in: andere, wat het Latijnsche H.S. niet heeft.
|257|
singuliere gaven, godtsalicheyt, ootmoedicheyt, sedicheyt, goet verstant, ende discretie, midtsgaders gave van welspreekentheyt. Soo wanneer dan sodanighe persoonen sich tot den dienst praesenteeren, zal de Classis1) (indient de Sijnodus zoo goet vint) eerst examineeren, ende na dat se deselve int examen bevint, haer een tyt langh laten int privé proponeeren, ende dan voort met haer handelen, als zy oordeelen zal stichtelick te wesen. Art. 8 der kerckenordre.
5. Daer in een plaetse meer Predikanten zijn als een, zullen die al t’samen inde Classe moghen verschijnen, ende keurstemmen hebben, ten ware in zaecken die haer persoonen, ofte kercken int bysonder aengaen. Art. 42.
6. Is geordineert datmen stellen zal een accuraet formulier van onderteeckeninghe, waer naer de kerckendienaers de Confessie, Cathechismo ende de sijnodale verclaringhe van de vyff articulen der Remonstranten onderteeckenen zullen, om daer mede haer gesont gevoelen duydelick te betuyghen, ende de verkeerde uytvluchten van sommige, omtrent de onderteeckeninghe te voorcomen.
Syn daer na voorgestelt sommighe andere gravamina der Sijnoden,
ten eynde een yeder collegie daer over inde naeste sessie zyn
advys inbrenghe; als
1. Vande eenparicheyt die te houden zy in de feestdaghen,
kerckelycke gesanghen ende bedieninghe des doops omtrent de
kinderen ende voljarigen.
2. Vanden doop der mis-priesteren, die in dese landen omswerven,
der wederdooperen, ende der geexcommuniceerden.
3. Vande publycke insegeninge des huijwelyckx der ongedoopte.
4. Vande correspondentie met de uytheemsche, insonderheyt met de
Fransche kercken.
5. Van een generale huywelyckx ordinantie, die
1) De meeste handschriften voegen hier in deselve.
|258|
door alle de geunieerde Provincien mochte onderhouden werden.
6. Vande nauwer discipline des volckx, ende voornemelick der
ghener die in kerckelycke bedieninghe zyn.
Sess. 160. Des selven dachs na den Middach.
Js voorgelesen een formulier uyt de advysen van alle de Collegien ontworpen, nopende de ordre diemen houden zoude int beroepen vande Dienaren der kercke; waer over gedebatteert is. Ende also het selve allen noch niet aen en stont, zyn de Collegien vermaent, datse wilden in bedencken nemen, off het selve formulier niet zoude mogen blyven, met byvoeginghe van dese clausule, namentlick: mits dat het een yder Provincie vrij zij, behoudende al het ghene tot de substantie van de beroepinghe behoort, in sommighe omstandicheden te blijven bij die ordre, die in haer Provincie aengenomen ende gebruyckelick is.
Sess. 161. 16 May, des Donderdaechs voor den Middach.
Js voorgelesen een ander formulier van beroepinghe der kercken-dienaren bij D. Praesidium ontworpen, het welcke in sommighe dinghen verandert zynde, aldus gearresteert is.
De wettelicke beroepinghe derghener die te vooren in den dienst niet gheweest zyn, zoo wel inde Steden als ten platten lande bestaet, ten eersten: in de verkiesinghe, de welcke, na voorgaende vasten ende bidden, gheschieden zal door den kerckenraet, ende diaconen, ende dat niet sonder goede correspondentie mette Christelycke Overheyt der plaetse respectivelijck, ende voorweten ofte advys vande Classe, daer hetselve tot noch toe ghebruyckelick is gheweest. Ten tweeden: int examen ofte ondersoeck beyde der leere, ende des levens, ’t welck staen zal by den Classe ten overstaen vande gedeputeerde des Sijnodi, ofte eenige derselver. Ten derden: inde approbatie ofte
|259|
goetkenninghe der Overheyt, ende daer na oock vande ledematen der ghereformeerde ghemeente vande plaetse, wanneer den name des dienaers den tyt van 14 daghen inde kercke vercundicht zynde, gheen hindernisse daer teghen en comt.Ten vyerden ende laetsten, inde opentlycke bevestighinge voor de ghemeynte, dewelcke met behoorlycke stipulatie ende affvraginge, vermaninghe, ghebedt ende oplegginghe der handen vanden dienaer, die de bevestiginghe doet, ofte door eenen anderen, daer meer dienaers zyn, toegaen zal, naer het formulier daer van zynde; wel verstaende dat de oplegginghe der handen zal moghen gedaen worden inde classicale vergaderinghe, aen een nieu gepromoveerden dienaer, die gesonden wort tot een kercke onder’t cruijs. Siet Art. 4 der kerckenordening.
Nopende de dienaers, die nu alrede in den dienst des Woorts zynde tot een ander ghemeete beroepen worden, zal desgelyckx sodanighe beroepinghe met correspondentie alsvooren gheschieden zoo wel inde Steden als ten platten lande, by den kercken-raet ende diaconen, met advys ende1) approbatie vande Classe, alwaer de voors. beroepene goede kerckelicke attestatie van leere ende leven verthonen zullen, ende alzo (onvercort2) t’ ghene te vooren geseyt is, ijmant zyn duechdelick recht van praesentatie ofte enich ander recht, voor zoo veel t’ selve stichtelick can werden ghebruyckt, sonder nadeel van Godes kercke, ende goede kercken-ordre, waer op de Hoghe Overheden ende Synoden der respective Provincien wel ghelieven te letten, ende ten besten vande kercke nodighe ordre te stellen by den Magistraet vande plaetse respectivelick geapprobeert, ende de ghemeente den tyt van 14 daghen voorgstelt zynde als boven, zullen met
1) De meeste handschriften evenals de
latijnsche tekst hebben: ofte.
2) De meeste handschriften voegen hier in het woord:
in. In het latijn staat: salvo in ijs.
|260|
voorgaende stipulatien ende gebeden bevesticht worden. Art. 5 der kerckenordre.
Js oock geresolveert datmen de examina vande kerckendienaren in de Classen niet zal aenstellen dan in tegenwoordicheyt van enighe van de gedeputeerde des Synodi, ende dat tot dien eynde den dach van het examen henlieden vande Classe bytyts zal bekent gemaeckt worden.
Js oock voorgelesen een articul van vriendelycke correspondentie tusschen de Christelycke Magistraten ende de kerckendienaren te houden, die de Sijnodus heeft goet gevonden de reste van de articulen der kerckenordeninge in te lyven in maniere als volcht.
Gelyck het ampt der Christelycke Overheden is, den h. kerckendienst in alle manieren te bevorderen, denselven met haer exempel hare onderdanen te recomandeeren, ende den Predikanten, Ouderlinghen ende diaconen in allen voorvallenden noot de hant te bieden, ende bij hare goede ordeninghe te beschermen; also zyn alle Predikanten, Ouderlinghen ende diaconen schuldich de gansche ghemeente vlijtichlich ende oprechtelick in te scherpen de gehoorsaemheyt, lyeffde, eerbiedinghe, die zy den Magistratien schuldlich zyn. Ende zullen de1) kerckelycke persoonen met haer goet exempel in desen de ghemeente voorgaen, ende door behoorlick respect ende correspondentie de gunste der Overheden tot de kercken soecken te verwecken, ende te behouden; ten eynde een yder het zyne inde vrese des Heeren aen weder zyden doende, alle achterdencken ende wantrouwen moghe werden voorgecomen, ende goede eendracht tot der kercken welstant onderhouden.
Sess. 162. Desselven daechs na den Middach.
De Collegien hebben ingebracht haer advijsen over de laetst voorgestelde gravamina, ende is daer van aldus geresolveert.
1) De meeste handschriften hebben evenals de Latijnsche tekst: alle.
|261|
1. De ghemeenten zullen onderhouden beneffens den Sondach oock den Christdach, Paesschen ende Pinckxteren, met den volgende dach: ende dewyle inde meeste steden ende Provincien van Nederlant daerenboven noch gehouden werden, den dach vande besnydinghe ende hemelvaert Christi, zullen de dienaers over al, daer dit nog niet int gebruyck is, by de Overheden arbeyden, datse sich met de andere moghen conformeeren. Art. 67.
Jn de kercken zullen alleen de 150 Psalmen Davidis, de thyen geboden, het Vader onse, de twaelff articulen des ghelooffs, de loffsanghen Mariae, Zachariae ende Simeonis gesonghen worden. T’ gesangh, O Godt die onse Vader bist, etc. wort inde vryheyt der kercken gestelt, om het selve te ghebruycken ofte na te laten. Alle andere gesangen zalmen uyt de kercken weeren, ende daerder enighe alrede ingevoert zijn, salmen deselve mette ghevoechlijckste middelen affstellen. Art. 69.
De dienaers zullen int doopen zoo der jonghe kinderen als der bejaerde persoonen, de formulieren vande instellinghe ende gebruyck des doops, welcke tot dien eynde onderscheydelick beschreven zyn, gebruijcken. Art. 58.
De bejaerde worden door den doop de Christelycke gemeente ingelyft, ende voor ledematen der ghemeente aengenomen, ende zyn daerom schuldich het Avontmael des Heeren oock te gebruycken, twelck zy by den1) doop beloven zullen2). Art. 59.
2. Men zal den doop der Papen, die in dese landen omswerven, ende der Mennonisten niet onbedachtelick itereeren; maer naerstelick onderstaen off zy de forme
1) De meeste handschriften hebben:
haren.
2) De meeste handschriften voegen hieraan toe de
woorden: te doen.
|262|
ende substantiele dinghen des doops onderhouden1); het welcke bevonden zynde by haer te geschieden, en zal den doop geensints moghen geitereert worden. Ende insgelyckx zal men oordeelen vanden doop die bedient is door een geexcommuniceert dienaer, zoo hy enighe ordinaire beroepinghe van enighe vergaderinge heeft: Op welcke alle dinghen de kercken neerstelick zullen ondersoeck doen ende letten.
3. De huywelijcken van dieghenen die door den doop de Christelicke kercke noch niet ingelyft zyn, en behoort men met den publycken ende solemnelen seghen inde kercken gebruyckelick niet te solemiseren voor ender aleer zy haren doop ontfangen hebben.
4. Hoe ende op wat wyse men met de uytheemsche ende insonderheyt met de Fransche kercken correspondentie zoude moghen ende behooren te houden, datselve zal met de H. Mog. Heeren Staten generael; werden gecommuniceert.
5. Welckers H. Mog. oock versocht zullen worden, dat deselve ghelieve door hare authoriteyt, metten eersten te doen stellen ende publiceren een huywelijckx ordinancie inde welcke op de voornaemste ende swaerste huywelyckse casus yets seeckers gestelt werde, ende die eenpaarlick door alle de geunieerde Provincien mach geobserveert werden.
6. Alle kercken zullen ernstelick vermaent werden, ten eynde dat de articulen der kercken-ordeninghe vande discipline zoo des ghemeenen volckx, als der ghener die in kerckelicke bedieninghe zyn neerstelyck ende strictelick onderhouden werden: Waer op de visitateurs der kercken insonderheyt zullen letten, op dat de kercken in dit deel niet suymachtich en zyn.
Syn wederom eenighe andere gravamina voorgestelt.
1. Vande bedieninghe des doops buyten kerckelycke
1) De meeste handschriften hebben: behouden; het latijn heeft: retineant.
|263|
vergaderinghe, als van siecke kinderen, crancke ende ter doot
verwese menschen.
2. Van seeckere proeffjaren te stellen voor die ghene die uyt het
Pausdom tot ons overcomen, aleer zy tot den kerckendienst
toegelaten werden.
3. Vande scholen, zoo grote ofte Universiteyten, als cleyne ofte
triviale wel te bestellen.
4. Vande insegeninge der huywelycken met geexcommuniceerde, ende
die vande gereformeerde kercken gansch vreemt zyn.
5. Van de wechneminghe der prophanatien des Sabbaths.
6. Vande bedieninghe der heymelycke kercken onder ’t cruys.
7. Vande voortbreydinghe des Evangeliums in Oost-Jndien, ende
andere plaetsen die van d’onse pleghen besorcht1) te
worden.
Js geordineert dat ontworpen worde een accuraet formulier van onderteeckeninghe der Confessie, Cathechismi, ende Synodale verclaringhe waer mede alle kerckendienaren hare overeenstemminge om de rechtgevoelende leere claerlicke betuygen, ende uytvluchten van sommighe, waermede zy de kercken pleghen te bedrieghen, voorcomen werden. Jtem een Formulier vande vraghen, dien den gejaerden op haren doop zullen voorgehouden worden. Ende dit werck is opgheleyt den Gelderschen, Suydhollantschen, Zeelanders ende Groningers.
Sess. 163. 17 May, des Vrydachs voor den Middach.
Syn ingebracht de advysen der respective Collegien op de vorighe gravamina vande welcke aldus gereolveert is:
1. Men zal den doop aen siecke kinderen ofte krancke buyten vergaderinghe der kercke niet bedienen
1) Dit is blijkbaar een schrijffout; in alle handschriften staat evenals in het latijn: besocht (commeare).
|264|
dan in zeer grote noot, ende dat met voorweten ende in tegenwoordicheyt des kerckenraets; oock niet aen gecondemneerde misdadighe dan met goet advys vande gedeputeerde des Classis.
2. Nieuwelinghen, Mispriesters ende Monicken, ende die andersints enige secte verlaten, zullen niet toegelaten worden tot den kerckendienst dan met grote sorchvuldicheyt en de voorsichticheyt, nadat zy oock eenen seeckeren tyt eerst wel beproeft zyn. Art. 9 inde kerckenordre.
3. Jnde Provincien daer Universiteyten ofte vermaerde scholen zyn zullen de Staten vande selve Provincien versocht worden, dat hare E.M. inde bestellinghe vande selve Universiteyten ofte vermaerde scholen ghelieven te letten op dese navolgende articulen.
I.
Dat over de inspectie ende regieringhe vande Academien gestelt werden geleerde mannen, leden der gereformeerde kercke, vande welcke men seecker gaet, dat zy de leere, die van’t begin der reformatie onder ons aengenomenis, toegedaen zyn.
II.
Dat de Curateurs der Academien niet altyt blyven; maar alle drye ofte vyer jaren verandert werden, also dat jaerlickx sommighe affgaen, sommighe aencomen.
III.
Dat behalven de politycke mannen een predickant ofte twe, tot dese opsicht ghebruyckt werden, op dat te beter op de faculteyt der Theologiae moghe gelet worden.
IV.
Dat niemant tot de professie der Theologiae beroepen
|265|
werde dan met toestemminghe des Sijnodi, ende1) de gedeputeerde van dien, Den welcken het vry zal staen uyt een ieder Classe by haer enighe kerckendienaren te roepen, om over dese beroepinghe met malcander te beraetslaghen, zoo den tyt gheen uytstel tot den naesten Synodum soude moghen lyden. Ende ware goet dat desen voet oock gehouden wyerde inde beroepinghe vanden Regent ende onder-Regent vande Theologische Collegien2).
V.
Dat inde beroepinghe der Professoren, niet alleen der Theologiae, maar oock der andere faculteyten, ende insonderheyt der Hebreeusche ende Griecksche spraecken, oocke mede der Philosophiae, ernstelick gelet werde dat gheen andere beroepen werden, dan die uytnemende zyn, van welckers godtvruchticheyt ende vromicheyt van leven men wel verseekert zij, ende die haer vasthouden aende van outs gereformeerde religie3) ende noyt in wettelycke suspicie van onsuyverheyt der leere gheweest zyn.
VI.
Dat de4) Professoren van yder faculteijt ende conste tot betuyginghe van hare overeenstemminghe inde rechtgevoelende leere, op het aenvaerden van hare bedieninghen, der formulieren der overeenstemminge,
1) De meeste handschriften hebben:
ofte.
2) De meeste handschriften hebben: des
theologischen Collegij, evenals het Latijn.
3) De meeste handschriften hebben leere; het
latijn : doctrinae.
4) Alle ander handschriften hebben evenals de latijnse
tekst: alle.
|266|
namelick de Confessie ende Catechismo deser kercken onderschryven.
VII.
Dat de Professoren der Philosophiae ende der talen niet toegelaten werde, ofte in hare lessen, ofte in hare disputatien, te tracteren theologische materien ofte controversien, voor dat zy de saecke mette Theologanten gecommuniceert, ende verloff daer toe vercreghen hebben.
VIII.
Dat den Professoren vande H. Theologiae verboden werde nieuwe gevoelens voor te stellen, strydich tegens de leere, die inde kercke aangenomen is: Ende dat haer niet toegelaten werde problematice eenighe scrupulen teghen de aengenomen leere lichtelick te moveren.
IX.
Off het niet geraden en zy, dat de Professoren der Theologiae, ende Regenten der theologische Collegien, op de Sijnoden verschijnen, ende aldaer reeckenschap geven van haer leere ende het oordeel des Synodi onderworpen zyn.
X.
Dat d’ Alumni der kercken dickmael geexamineert werden, soo inde Collegien als elders wonende, ende dat in tegenwoordicheyt der gedeputeerde des Synodi.
Ende aengaende de triviale scholen, salmen de Heeren Staten Generael versoecken, dat met advys van enighe geleerde mannen, die haer op de maniere van goede onderwysinghe der jeucht verstaen een generale ordinantie ofte schoolordeninghe geraemt, ende bevestiget moghe
|267|
werden, waer bij het ghebreck, dat doorgaens inde scholen gevonden wort, gebetert ende (zoo veel mogelick is) eenparicheyt inde onderwijsinghe vande jeucht, ende insonderheyt inde fundamenten van Grammatica, Dialectica ende Rhetorica onderhouden moghe werden.
4. Ten betaemt niet dat huywelycken, aengegaen met geexcommuniceerde, ende die van de gereformeerde kercke gantsch vreemt zyn, met den solemnelen seghen, in de gereformeerde kercken opentlick bevesticht werden.
5. Men zal de Heeren Staten Generael versoecken dat de veelvuldighe ende daechlyckx toenemende abusen ende ontheijliginge vanden Sabbath doorgaens in dese Provincien door nieuwe ende scherpe placaten wechgenomen ende voorgecomen mochten worden.
Door occasie van de constitutie op de wechneminghe der onteringen des Sabbaths is geventileert een quaestie van de nootsaackelickheyt der onderhoudinghe des Sondaechs, die inde kercken van Zeelant was begonnen gedreven te worden: Ende zyn de Professoren versocht om met de Broederen van Zeelant over dese quaestie te treden in een vriendelicke conferentie, ende te zyen, off niet seeckere generale regulen, met ghemeen consent beraemt ende ghestelt zouden connen worden, binnen welckers limiten beyde de parthyen int verhandelen van deze quaestie, zoo langhe zouden moghen opgehouden worden, totdat in het naeste Sijnodus Nationael dese quaestie nader zoude mogen verhandelt worden.
6. Js geordineert dat de de saecke van de heijmelicke kercken, die inde verheerde Provincien onder het cruys suchten den Heeren Staten generael ernstlick zal gerecommandeert worden oft gebeurde datter van verlenginge vanden trefues1) ofte van enige condicie van vrede, schier oft morghen2) gehandelt wierde.
1) Beteekent Treves of wapenstilstand.
2) Schier oft morghen beteekent: vandaag of
morgen.
|268|
Sess. 164. Desselven daechs na de Middach.
Syn voorgelesen ende geapprobeert dese navolgende regulen vande onderhoudinghe des Sabbaths ofte Sondaechs, die de Professoren met toestemminghe vande Broederen van Zeelant hadden ingestelt.
I.
Jint 4º. ghebodt vande godtlycke wet is yet ceremoniaels ende yet Moraels.
II.
Ceremoniael is gheweest de ruste vanden sevenden dach na de scheppinghe, ende de strenge onderhoudinghe vanden selven dach, die het Jodische volck bysonderlyck opgeleyt was.
III.
Morael, dat een seeckeren ende gesetten dach den goodtsdienst zij toegeeygent, ende daer toe zoo veel ruste, als tot den Goodtsdienst ende heylighe overdenckinghe des selffs van noden is.
IV.
Zynde den Sabbath der Joden affgeschaft, moeten de Christenen den Zondach solemnelick heylighen.
V.
Desen dach is sedert de Apostelen, inde oude Catholycke kercke altyt onderhouden gheweest.
VI.
Deselve dach moet alsoo den goodtsdienst toegeeygent worden, datmen op den selven moet rusten van alle
|269|
slaeffwercken (uytgesondert dieghene, die de lyeffde, ende de teghenwoordighe nootsaeckelickheden1) vereyschen), midsgaders van alle sodanighe recreatien die den Goodtsdienst verhinderen.
Js geordineert dat alle bedienaers des Woorts, tot een teecken van eenicheyt inde rechtgevoelende leere moeten onderteeckenen de Confessie ende Cathechismo deser kercken, midtsgaders de Canones ofte verclaringhe deses Synodi. Ende om te voorcomen in dese onderteeckeninghe de verkeerde uytvluchten van sommighen, zoo zal voor de selve onderteeckeninghe ghestelt werden dit formulier, het welcke is voorgelesen ende geapprobeert.
Wij ondergeschreve dienaren des Godtlycken Woorts, resorteerende onder de Classe van N.N. verclaeren oprechtelick in goeder conscientie voor den Heere, met dese onse onderteeckeninge, dat wij van herten ghevoelen ende geloven, dat alle de articulen ende stucken der leere in dese Confessie ende Catechismo der gereformeerde Nederlantsche kercken begrepen, midtsgaders de verclaringe over eenige poincten der voorss. leere inden Nationalen Sijnode aº. 1619 tot Dordrecht ghestelt, in alles met Goodts woort over een comen. Beloven derhalven dat wij de voorss. leere neerstelick zullen leeren, ende getrouwelyck voorstaen, sonder yet teghen deselve t’ sij opentlick, ofte int’ bysonder, t’ sij directelick ofte indirectelick, te leeren ofte te schrijven: Gelyck oock dat wij niet alleen alle dwalinghen daer teghen strydende, ende namentlick die inden voors. Sijnodo gecondemneert zijn, verwerpen; maer oock zullen tegenstaen, wederleggen, ende helpen weeren. Ende indien het zoude moghen gebeuren, dat wy na desen enich bedencken ofte ghevoelen teghen de voorss. leere, ofte eenich poinct deselver zouden moghen crijgen, beloven wij,
1) De meeste handschriften hebben evenals de latijnsche tekst: nootsaeckelickheyt.
|270|
dat wy t’selve noch opentlick noch heijmelick zullen voorstellen, dryven, predycken, ofte schryven; maer dat wy t’selve alvoren den kerckenraet, Classi ende Synodo zullen openbaren, om vande selve geexamineert te worden, bereyt zynde het oordeel derselver altyt ghewillichlick ons te onderwerpen; op pene dat wy hyer teghen doende ipso facto van onsen dienst zullen zyn gesuspendeert. Ende indien t’ enighen tyde de kerckenraet, Classis, ofte Sijnodus om ghewichtighe oorsaecken van nadencken zouden moghen goet vinden, tot behoudinge vande enicheyt ende suijverheyt inde leere, van ons te vereyschen onse naerder gevoelen ende verclaringhe1), zoo beloven wij oock midts desen, dat wij daer toe tot allen tijden bereyt ende willich zyn zullen op pene als boven, behoudens t’ recht van appel in casu van beswaernisse, geduerende welcken tyt van appel, wij ons naer de uytspraeck ende ordre des Sijnodi provincialis zullen reguleeren.
Js oock geordineert dat alle Rectoren ende schoolmeesters oock mede de Confessie, Catechismo, ende dese sijnodale verclaringe tot betuyginge van hare eenstemmicheyt inde gereformeerde leere, onder dit formulier zullen onderteeckenen:
Wij ondergeschreve Rectoren ende Schoolmeesters van N.N. verclaeren oprechtelick in goeder conscientie voor den Heere met dese onse onderteyckeninghe dat wij van herten ghevoelen ende geloven, dat alle der articulen ende stucken der leere in dese confessie, ende catechismo der Nederlantsche gereformeerde kercken begrepen, midtsgaders de verclaringe over enighe poincten der voorzeyde leere inden nationalen Sijnodo aº. 1619 tot Dordrecht ghestelt, in alles met
1) Alle handschriften, ook de latijnsche tekst voegen hierin: over eenich Articul vande voorss. Confessie. Catechismus ende Synodale verclaringhe. Blijkbaar zijn deze woorden in den tekst uitgevallen.
|271|
Godes Woort over een comen. Beloven derhalven dat wij de voorzeyde leere ghetrouwelick zullen voorstaen, ende de jeucht, naar eysch van onse beroep, ende haer begrijp, neerstelick inscherpen; op pene dat wij hyer teghen doende van onsen schooldienst sullen ontset wesen.
De kercken zullen vermaent worden als de herders by de onderschryvinghe van het boven-gemelde formulier beloven haer bereyt te stellen om haer meninghe vande poincten des gelooffs op de begeerte der Broederen breeder te verclaren, dat zulckx niet te verstaen zij, als off zij daertoe gehouden waeren op eens ygelyckx believen1); maer dan eerst, als zij rechtvaerdighe oorsaecke van suspicie zouden mogen gegeven hebben; waer van het oordeel bij de kerckelycke vergaderinghe bestaen zal.
Sess. 165. 18 May, des Saturdaechs voor den Middach.
Js voorgelesen ende geexamineert de oversettinghe vande sijnodale verclaringhe over den eersten Art: in de Nederlantsche tale.
Sess. 166. Desselven daechs na den Middach.
Men is voortgegaen int voorlesen ende examineren vande oversettinghe der synodale verclaringhe over den eersten Art.
Sess. 167. 20 May, des Maendachs na den Middach.
Js voorgelesen ende geexamineert de translatie van de Canones sijnodales des tweeden Artikels.
1) De meeste handschriften laten hierop volgen: opdat de rechtsinnighe Leeraren niet te vergeefs voor suspect gehouden worden. Blijkens den Latijnschen tekst zijn deze woorden hier metterdaad in te voegen.
|272|
Sess. 168. 21 May, des Dinsdaechs na den Middach.
Js voorgelesen ende geexamineert de oversettinghe vande sijnodale Canones des derden, vyerden, ende vyffden Artikels.
Alsoo de Provincie van Utrecht noch niet voorzyen was van bequame Predikanten, is de Synodus versocht, om enighe uyt het midden van haer te deputeeren, die het naest aenstaende provinciale Sijnodus van Utrecht met raet ende daet zouden mogen assisteren. Op welck versoeck tot dese saecke gedeputeert zijn: Eilhardus Menius, Sebastianus Dammannus, Johannes Dibbetius, Jacobus Triglandius, Godefridus Udemannes ende Johannes Bogermanus.
Sess. 169. 22 May, des Woonsdachs voor den Middach.
Also Everhardus Vosculius ende Johannes Schotlerus predikanten tot Campen voor desen Sijnodo beschuldigt, ende nu ettelijcke malen geciteert zynde, niet verschenen waren (om welcke hartneckicheyt deselve al voor desen van het predycken gesuspendeert waren) zoo is goet gevonden, datmen haer saecke zoude ondersoecken uijt die schriften die den1) Sijnodo zyn overgelevert. Ende zijn tot dien eynde gelesen de stucken der beschuldiginghe, midtsgaders de voornaemste bewys-stucken vande selve; is gheoordeelt dat zy geheel ende al van het predickampt zullen gedeporteert worden: ende datmen dit oordeel de Achtb. Magistraet midtsgaders de kercke ende Classe van Campen zal bekent maeken, ende daer en boven de Magistraet versoecken, dat deselve gelieve te besorghen, dat in plaetse derselver metten aldereersten andere bequame ende rechtgevoelende leeraers wettelick mogen inghestelt worden, ende in plaetse vande voorlesinghen die inde kercke
1) De meeste handschriften hebben evenals het latijn: desen.
|273|
geschieden, wederom publijcke predikatien in alle de kercken aangestelt worden.
Sess. 170. Desselven daechs na den Middach.
Js voorgelesen ende geexamineert de oversettinghe vande voorrede ende conclusie vande sijnodale Canones. Ende dewyle in dese oversettinghe noch enighe dinghen gedesidereert werden, zyn Jacobus Rolandus ende Antonius Walaeus versocht om alle1) gemelte oversettinghen vande Canones wat nader te doorsyen.
Sess. 171. 23 May, des Donderdaechs voor den Middach.
De verbeterde Fransche ende Nederlantsche editien vande belydenisse der Nederlantsche kercken zyn voorgelesen, de Nederlantsche van Godefrido Udemanno ende de Fransche van Daniele Colonio: ende is doorgaens rede vande verbeteringe aenghewesen.
Sess. 172. Desselven daechs na den Middach.
Men is noch voortgegaen int voorlesen vande voorgemelte verbeteringe, ende deselve affgelesen zynde, is een yder affghevraecht zoo zy meynden datter in dese recognitie yets nagelaten ware, waer op te letten stont, dat hij t’ selve zoude willen aenwijsen.
De Praeses heeft te kennen gegeven, dat de Theologi van Geneven bij hem gelaten hadden eenighe notulen op onze Confessie; waerop gelet is. Dat oock bij hem gelaten waren twee vermaen-stuckxkens; het eene vande Theologis vande Paltz, ende het andere vande Theologis van Hessen, die oock voorgelesen zijn. Ende ter occasie van dien is ghevraecht oft niet geraden ware datmen in den 22e Art. onser Confessie in plaetse vande woorden, Ende zoo veel zijne alderheylichste
1) De meeste handschriften hebben: alle de.
|274|
wercken, die hij voor ons ghedaen heeft, stelde het generale woort ghehoorsaemheyt Christi. Maer also dese vraghe1) werde tegengesproocken, ende de tyt nu verloopen was, is de saecke uijtgestelt tot s’anderdaechs: ende de Broeders zyn vermaent, dat zy collegialiter wilden antwoorden.
Sess. 173. 24 May, des Vrydaechs voor den Middach.
Js besloten met eendrachtighe stemmen aller Collegien, datmen bij de sententie, die inde Nederlantsche ende Fransche Confessie uytgedruckt is, ganschelijck zal blyven, ende dat het geensints geraden zij, datter eenighe veranderinghe inde woorden vande selve2) Confessie gheschiede, waer toe van velen treffelycke redenen zyn bijgebracht. Nochtans is ten versoecke van sommige goetghevonden, dat inden selven Art. bij de woordekens voor ons tot nader verclaringhe zouden bijgevoecht worden de woordekens ende in onse plaetse.
Ende na dat de andere Broeders oock hare observatien byghebracht hadden, ende deselve al te samen geexamineert zyn gheweest, zoo zyn noch enighe dinghen met ghemeyn advys verandert: Ende zyn also beyde de exemplaria in beyde de talen Nederlantsche en Fransche, zoo ghebetert, gheapprobeert. Ende is verclaert, datmen voortaen alleen dese exemplaria voor authentike houden zal, ende deselve tot zulck een eynde metten aldereersten zal3) affschryven, ende doen drucken.
1) Blijkbaar is dit een schrijffout. Alle
andere handschriften hebben evenals het latijn:
veranderinghe (mutationi).
2) De andere handschriften hebben evenals het
latijn: voornoemde (praedictae).
3) De meeste handschriften voegen hier in:
int net; het latijn heeft accurate.
|275|
Sess. 174. Desselven daechs na den Middach.
Syn voorgelesen ende geapprobeert de handelinghen van enighe voorgaande sessien, tot dese teghenwoordighe.
De Gedeputeerde van verscheijde Sijnoden hebben te kennen gegeven, datter noch resteerden enighe gravamina van hare kercken, waer van zij wel wenschten in desen Sijnodo resolutie te hebben. Maer alzo de tyt nu zulckx niet toe en liet, is besloten, datmen deselve tot den naesten nationalem Sijnodum sal refereren, ende dat zulckx onder de acten aengeteyckent werde, opdat de kercken zouden weten, dat hare Gedepden haer debuoir gedaan hebben.
Alzo de predikanten van Hoorn, die vande sententie des Sijnodi van Noort Hollant tot desen Sijnodum geappelleert hadden, ende oock de gedeputeerde des Sijnodi van Noort Hollant aengecomen waren, is in deliberatie geleyt, off hare saecke in desen Synodo selffs, dan offse door eenighe gedeputeerde deses Synodi zoude gehandelt worden. Ende is besloten datmen enighe uyt desen Synodo zoude deputeeren, die beyde de parthyen int bysonder zouden hooren, de saecken onderstaen, ende daervan aen desen Sijnodum rapporteeren. Ende is desen last opgeleyt, Joh. Polijandro, Wilhelmo Stephani, Balthasari Lijdio, Godefrido Udemanno, ende Cornelio Hillenio.
Sess. 175. 25 May, des Saturdaechs voor den Middach.
Js voorgelesen de verclaringhe Joh. Rhodingeni Predikant tot Hoorn waer in hij te kennen gaff, dat hij om redenen D. Praesidi bekent ghemaeckt, van zyn appel desisteerde.
D. Praeses heeft oock aengedient, dat Joh. Wallesius Predikant tot Hoorn, tyt van beraet beert hadde, off hij zyn appel zoude willen vervolgen ofte niet.
Isaacus Welsingius Predikant tot Hoorn is verschenen voor desen Sijnodo om zyn appel te vervolghen, ende
|276|
heeft versocht dat metten aldereersten van zyne saecke kennisse mochte genomen werden. Syn oock verschenen d’Eerw. Petrus Plancius Predikant tot Amsterdam, ende Hermannus Gerardi Predikant tot Enckhuysen, beyde gedeputeerde des Noort-Hollantschen Sijnodi, de welcke te kennen gaven, dat zij daerom aengecomen waren, opdat zy uyt name des Synodi van Noort-Hollant alhyer rekenschap vande sententie desselven Sijnodi teghen de Predikanten van Hoorn zouden geven, begherende dat de1) saecke metten aldereersten mochte by de hand genomen worden. De Broederen tot dese saecke gedeputeert zyn vermaent, dat zij haer terstont tot ondersoeck deser saecke inde vertreck camer wilden begeven. Ende is haer met ghemeene stemmen byghevoegt, D. Hermannus Faukelius, assessor.
Js voorgelesen ende geapprobeert het formulier waer na de Professoren Theologiae de Regenten ende onder-Regent2) der Theologische Collegien, de Confessie, Catechismo, ende synodale verclaringhe moeten onderschryven, aldus luydende:
Wij onderschreven Professoren der H. Theologiae inde Academie ofte illustre schole van N. Ofte, Wij Regenten ende onder-Regenten der Theologische Collegien3) van N. verclaren oprechtelick in goeder conscientie voor den Heere met dese onse onderteeckeninghe, dat wij van herten ghevoelen ende geloven, dat alle articulen ende stucken der leere in dese Confessie ende Catechismo der Nederlantsche gereformeerde kercken begrepen, midtsgaders de verclaringhe over eenighe poincten der voors. leere inden Nationalen Sijnodo aº 1619 tot Dordrecht ghestelt, in alles met
1) De meeste handschriften hebben evenals het
latijn: deze.
2) Alle handschriften hebben evenals het latijn:
onder regenten.
3) Alle andere handschriften hebben evenals het
latijn: des Theol. Collegij.
|277|
Godes Woort over een comen. Beloven derhalven dat wij de voorss. leere neerstelick zullen leeren, ende ghetrouwelyck voorstaen, zonder ijets teghen de selve t’ sij opentlick ofte int bijsonder, directelick ofte indirectelick, te leeren ofte te schrijven. Beloven derhalven1) dat wij niet alleen alle dwalinghen daer teghen strydende, ende namentlick die inden voorss. Sijnodo gecondemneert zyn, verwerpen, maer oock zullen teghenstaen, wederlegghen, ende helpen weeren. Ende indien het zoude moghen ghebeuren, dat wij na desen eenich bedencken ofte ghevoelen, teghen de voorss. leere ofte enich poinct derselver zouden moghen crijghen, beloven wij, dat wij t’ selve noch opentlick noch heymelick zullen voorstellen, dryven, ofte schryven: maer dat wy het selve ordentlick ende volcomentlick den Sijnodo Provinciali, daer onder wij sorteeren, ofte den gedeputeerden der selver sullen openbaren, op dat het selve ghevoelen inden Sijnodo voornoemt volcomentlick geexamineert mochte werden, bereyt zijnde ons het oordeel des voorss. Synodi altyt ghewillicklick te onderwerpen, op pene dat wy hyer teghens doende vande voorss. Sijnodo gecensureert zullen worden. Ende indien t’ enighen tyde de voorss. Sijnodus zoude mogehen goet vinden om ghewichtige oorsaecken van nadenken, tot behoudinghe vande eenicheyt ende suyverheyt inde leere, van ons te vereyschen onse nader ghevoelen ende verclaringh over enich Articul vande voorss. Confessie, Catechismo ende synodale verclaringhe: zoo beloven wij oock midtsdesen, dat wij daertoe t’ allen tyden ghewillich ende bereyd zullen wesen, op pene als boven; behoudens het recht van appel in casu van beswaringhe, gedurende welcken tyd van appel, wij ons na de utspraecke ende ordre des Sijnodi Provincialis zullen reguleeren.
1) De meeste handschriften vervangen deze beide woorden: beloven derhalve door: gelijck oock, zooals ook het latijn heeft.
|278|
Js besloten dat de cranck-besouckers de Confessie, Catechismo, ende Synodale verclaringhe onderschryven zullen, op ghelycke wyse als hijer vooren vande Rectoren ende Schoolmeesters geordineert is. Ende off oock, ende op wat wyse de Ouderlinghen der kercken onderschrijven zullen, zulckx wert gelaten ter discretie van yder Classis ende Synodus.
Js noch voorgelesen ende gearresteert het formulier vande bedieninge des doops omtrent de bejaerde, aldus inghestelt:
Ende alhoewel de kinderen der Christenen niet tegenstaende zij dit niet en verstaen, uyt cracht des verbonts moeten gedoopt worden, zoo machmen nochtans de bejaerde niet doopen tenzy dat zij eerst haer sonden ghevoelen1), belydenisse doen van hare boetveerdicheyt ende ghelove in Christum; want hierom ist dat niet alleene Johannes de dooper predikende door Godes bevel den doop der bekeringhe tot vergevinge der sonde, die ghene, die hare sonden beleden, gedoopt heeft Marc. 1. 4. 5. Luc. 3. 3. Maer oock onse Heere Jesus Christus heeft zyne Apostelen bevolen2) alle volckeren te leeren ende3) te doopen inden name des Vaders, des Soons, ende des H. Gheestes. Math. 28. 19. Marc. 16. 15.4) 16. dese belofte daer by voegende, wye ghelooft ende gedoopt wort, die zal zalich worden; gelijck oock de Apostelen volgende desen regul gheen andere bejaerde gedoopt hebben, dan die belydenisse deden van hare boetveerdicheyt ende ghelove, als blyckt uyt de handelinghe der Apostelen c. 2. v. 38:
1) De meeste handschriften hebben:
gevoelende, evenals de latijnsche tekst.
2) De meeste handschriften zetten de woorden om:
onze Heere Jezus zijne Apostelen bevolen heeft.
3) De meeste handschriften voegen hierin:
dezelve.
4) De meeste handschriften laten evenals de
latijnsche tekst vs. 15 weg.
|279|
c. 8. v. 39: c. 10 v. 471): c. 16. v. 14 etc. 312) Waerom het heden oock niet gheoorloft en is enighe andere bejaerde te doopen dan die de verborgentheyt des H. Doops uyt de predikatie des H. Evangelij geleert hebben, ende vertaen, ende daervan, midtsgaders van haer gelove door de belydenisse des monts weten rekenschap te geven.
Aaespraecke tot den bejaerde, die te doopen is.
Nademael dan ghy N. oock begeert gedoopt te worden tot een segel uwer inlivinghe inde kercke Goodts, opdat blycke dat ghy niet alleen de Christelycke religie aenneemt, waer in ghij van ons int bijsonder onderwesen zyt, ende waer van ghij voor ons belydenisse gadaen hebt: maer dat ghij oock gesint zyt u leven daer na aen te stellen door de genade Goodts, zoo zult3) voor Godt ende zyne kercke ongeveynsdelijck antwoorden.
1. Off ghy ghelooft in den enighen waren Godt, onderscheyden in
drye personen, Vader, Soon, ende H. Gheest, die hemel, aerde ende
alles wat daer in is, uyt niet gheschapen heeft, ende als noch
onderhout ende regeert, also datter niet en geschiet noch in
hemel noch op aerde sonder zynen Godtlycken wille?
Antw. Ja.
2. Off ghy ghelooft dat ghij in sonden ontfanghen ende geboren zyt, ende daerom een kint des toorns, van nature tot gheenen ghoede bequaem, ende tot allen quaden geneycht; ende dat ghy met ghedachten, woorden, ende wercken de geboden des Heeren dickmael
1) De meeste handschriften voegen evenals
de latijnsche tekst er aan toe vs. 48.
2) De meeste handschriften hebben evenals de
latijnsche tekst c. 16. v. 14, 15, 31, 32, 33.
3) Alle handschriften voegen in: ghy.
Blijkbaar is de uitlating van dit woord in den tekst een
schrijffout.
|280|
hebt overtreden ende off u dese1) sonden niet van
herten leet zijn?
Antw. Ja.
3. Off ghy gelooft dat Jesus Christus, die te gelyck waerachtich
ende eeuwich Godt is, ende waerachtich mensche, die zyne
menschelycke nature uijt het vleesch ende bloet der maghet Maria
heeft aengenomen, u tot een salichmaker van God geschoncken
zijt2): Ende dat ghy door dit ghelove ontfanght
vergevinge der sonden in zynen bloede, ende door cracht des H.
Gheestes geworden zyt een lidmaet Jesu Christi ende zyner
kerkcke?
Antw. Ja.
4. Off ghy voorders alle de articulen der Christelijcke religie,
ghelyck die hyer inde Christelijcke kercke uyt den Woorde Goodts
geleert worden, toestemt: ende off ghy voor u hebt genomen inde
selve leere stantvastelick te volharden tot den eynde uwes
levens: Ende met eenen versaeckt alle ketterijen ende dolinghen
teghen dese leere strijdende; ende belooft dat ghij inde
ghemeenschap der Christelycke kercke, niet alleen door t’ghehoor
des Godtlycken Woorts, maer oock door t’ghebruyck des H.
Avontmaels wilt blyven?
Antw. Ja.
5. Off ghy van herten voor u genomen hebt, dat ghij altyt
Christelyck wilt leven, ende de werelt met hare boose
begeerlickheden versaecken, gelyck leden Christi ende zyner
ghemeente betaemt; ende off ghy u alle Christelycke vermaninghen
geerne wilt onderwerpen?
Antw. Ja.
De goede ende almachtighe Godt verleene u tot dit3)
1) Alle handschriften voegen hier evenals de
latijnsche tekst in: uwe.
2) Alle handschriften lezen: zij; zijt
is blijkbaar een schrijffout.
3) Alle handschriften hebben evenals de
latijnsche tekst: dit uw h. voornemen.
|281|
heilig voornemen zyne Godtl. genade ende seghen, door onsen Heere Jesum Christum. Amen.
Off, en hoe den doop in gevalle van nootsaeckelyckheyt int bysonder sal moghen bedient worden, wert gelaten inde discretie ende vrijheyt der kerckenraden ende Classen.
Sess. 176. 27 May, des Maendachs voor den Middach.
Die tot de saecke Isaaci Welsingij gedeputeert waren, hebben vande selven aenden Sijnodum rapport gedaen, ende met eenen haer advys geopent, verclarende hoe zy meenden daer1) te zullen moeten gehandelt worden.
Js oock voorgelesen de sententie vande Gedeputeerde der Sijnodi van Noort-Hollant, inde welcke de voornaemste poincten van beschuldinghen begrepen waren, ende oock de antwoorde Isaaci Welsingij op deselve. Ende zyn2) gehoort de gedeputeerde des Noorthollantschen Sijnodi D. Petrus Plancius, ende D. Hermannus Gerardi; midtsgaders de gantsche saecke rypelick overwoghen zijnde, is geoordeelt, dat de sententie des Noorthollantschen Sijnodi teghens Welsingium was gefondeert op billycke redenen, doch dat het voorss. Sijnodus zoude vermaent worden, dat het selve na dat het volcomen informatie soude genomen hebben vande rechtsinnicheyt des gevoelens Welsingij, zoo door zyn eygen selffs belydenisse, als oock door de onderteeckeninghe der Confessie, Catechismi, ende verclaringe deses Synodi, zoude arbeyden, dat hy met de Magistraat ende kercke van Hoorn versoent, ende in zyn dienst herstelt mochte werden in sulcken plaets, alwaermen
1) De meeste handschriften hebben:
daerinne.
2) De meeste handschriften hebben:
zijnde.
|282|
zoude moghen oordeelen, dat hij de meest vrucht ende stichtinge zoude mogen doen, ende oock sorghe dragen, dat hy middelertyt van behoorlick onderhout voorsyen wyerde.
D. Assessor1) Faukelius heeft aengedient, dat Joh. Wallesius hem hadde te kennen gegeven, dat deselve besloten hadde zyn appel te laten vallen, alleenlick begerende, dat zyn saeck den Synodo van Noortholland mochte gerecommandeert worden. Ende zyn de Noort-hollanders vermaent, dat zy met dieghene, die bereyt zyn de formulieren van eenicheyt, ende de verclaringhe deses Sijnodi te onderteyckenen, ende met onse kercken vrede ende enicheyt te houden, op het aldersachtste handelen willen, zoo veel waerheyt ende stichtinge connen lijden.
Sess. 177. Desselven daechs na den middach
De sententie des Sijnodi aengaende de saecke Welsingij is voorgelesen den gedeputeerden2) van Noortholland, ende oock Welsingio, de welcke als zy copie versochten, is haer deselve verleent.
De gedeputeerde bedancten den Synodo voor dit oordeel. Welsingius zeyde, dat hy een andere sententie van desen Synodo verwacht hadde, maer dewyle het den Synodo also goet gedocht hadde, wilde hij sich dit oordeel onderworpen, ende dat alles oprechtelick nacomen, twelck hij ten besten vande kercke met een goede conscientie conde doen.
Js aengedient dat de twe mindere Catichismi, die de kercken gebruyken zouden3) behalven den groten Catechismum, inde onderwysinge vande teedere jeucht,
1) De meeste handschriften voegen evenals
de latynsche tekst de voornaam van den assessor er bij:
Hermannus.
2) De meeste handschriften evenals de latynsche tekst
voegen in: des Synodi van.
3) De meeste handschriften laten zouden
weg.
|283|
alrede gereet ende beschreven waren vande ghene, die daer toe vanden Synodo waren gedeputeert. De cleynste is gelesen ende geapprobeert, met die conditie, dat noch enighe dinghen uyt de groter Catechismo daer by zouden gedaen werden.
Aengaende de andere, die noch wat groter is1), D. Praeses meynde, dat deselve niet diende voorgelesen te worden, om datse wat te langh scheen te zyn: Ende is goet gevonden, dat de kercken2) desen zouden mogen ghebruycken, ofte die andere, die vande kercke van Middelburch ghestelt ende uytgegeven is.
Syn gedeputeert van desen Sijnodo D. Joh. Bogermannus, Praeses deses Sijnodi, D. Herm. Fauckelius, Assessor, D. Festus Hommius, Scriba, den welcken uyt de Professoren is bygevoecht D.D. Joh. Polijander, om uyt den name deses Sijnodi de Heeren Staten Generael vande vereenichde Provincien te bedancken vande weldaden aen onse kercken bewesen, zoo inde genadighe bescherminghe vande selve, als oock inde t’samenroepinghe deses Sijnodi: Ende met eenen hare Hooch Mog. dienstelick te versoecken, dat deselve ghelieven de decreten deses Sijnodi met hare toestemminghe ende approbatie te bevestigen, ende door hare authoriteyt ter executie te doen stellen.
Js oock denselven gedeputeerden opgeleyt om by requeste hare Hooch Mog. te verthonen de grieven der kercken, die in desen Synodo tot hare dispositie gereserveert zyn: ende deselve hertelick te versoecken, dat zij daer op metten aldereersten ten besten vande kercken zouden willen disponeeren.
1) De meeste handschriften hebben evenals
het latynsche: was.
2) De meeste handschriften voegen in:
offte.
|284|
[Dit request luidt aldus:]1)
Aende Hooch Mogende Heeren de Heeren STATEN GENERAEL vande Vrije Vereenichde Nederlanden, onse gebiedende Heeren,
Verthoont met behoorlycke eerbiedinge, ende schuldige onderdanicheyt, het SYNODUS NATIONAEL der Gereformeerde kercken inde Vereenichde Nederlanden, op uwer Hooch Mog. beschrijvinge vergadert binnen de Stadt Dordrecht, hoe dat deselve volgens de goede Ordonnantie van uwe Hooch Mogen haer voorgeschreven, ende het lofflyck gebruyk in de Synoden Nationael altyt gepleecht, in des HEEREN vrese heeft gelet, so op de Leere ende Orde deser kercken in ’t gemeyn, als op verscheydene gravamina int bysonder van de kercken deser Provincien tot dese vergaderinge Synodael ingebracht, ende daerover sodanighe kercklijcke Resolutien heeft genomen, als uwe Hooch Mogen bekent sal gemaeckt worden door de Acten desselvigen Synodi, die met den eersten aen uwe Hooch Mogen sullen overgelevert worden.
Ende alsoo dese kerckelycke Resolutien niet en connen inde kercken deser landen in onderhoudinge gebracht worden (gelykse oock niet en behooren) sonder ’t believen, goetvinden, ende toestemminge van uwe Hooch Mogen onse Christelycke Hooghe Overheyt in dese Landen, so ist dat de Synodus voorss. zeer onderdanichlyck bidt ende versoeckt dat uwe Hooch Mogen believe de voorss. Acten gesien ende geexamineert hebbende, met uwer Hooch Mogen Christelijcke goetvindinge ende toestemminge te stabilieren, ende door
1) In de Hollandsche handschriften van de Post-acta is het nu volgende rekwest weggelaten; het komt echter wel voor in de Latijnse Post-acta en de hier afgedrukte Hollandsche tekst is ontleend aan het officieele stuk, dat op het Rijks-archief berust.
|285|
uwer Hooch Mog. autoriteyt tot ruste, vrede, ende stichtinge der kercken in dese Landen alomme te doen onderhouden.
Insonderheyt alsoo de Leere deser Kercken begrepen ende verclaert inde Confessie derselve ende inde Heydelberghse Catechismo by dese kercken aengenomen, volgens uwer Hooch Mog. expresse ordonnantie inde voorss. Synode, na Godes woort rypelyck van nieuws ondersocht zijnde, met eendrachtige stemmen so wel van alle de Uytheemsche Theologen by uwe Hooch Mog. tot desen Synodum versocht, als van alle de Gedeputeerde vande Nederlantsche kercken, verclaert is bevonden te sijn met den woorde Godts, ende met de Belydenissen van alle andere Gereformeerde kercken, te accorderen, gelijck uyt de aengehechte Acte can blijcken, so bidt ende versoeckt oock de voors. Synodus gansch onderdanichlyck, dat uwe Hooch Mogen gelieve de voorseyde Leere voortaen, so langher so meer inde kercken deser Landen te hanthouden, bevestigen, ende beschermen, gelyck ook mede de breder Verclaringe derselve Leere, die de Synodus voorss. uyt Last van uwe Hooch Mogen na Godes Woort gestelt ende gedaen heeft over de vijff gecontroverteerde Articulen met verwerpinge van de dwalingen tegen de voorss. gesonde leere hier te lande by sommige gedreven.
Daarenboven dat uwe Hooch Mog. believe goet te vinden ende te belasten dat de kercken-ordeninge gelyck deselve in dese Synode oversien, ende in sommige poincten tot meerder stichtinge ende vrede vermeerdert is, overal inde kercken deser Landen, so veel doenlyck sal wesen, eenpaerlyck onderhouden moghe worden.
Ende alsoo by dese Synode oock noodigh bevonden is, dat de Nederlantsche kercken, na het exempel van alle Gereformeerde kercken van andere Natien ende Talen, moghen hebben een goede ende getrouwe Oversettinge des Ouden ende Nieuwen Testaments in goet Nederlandsch uyt de originele Talen uytgedruckt, (gelyck oock in voorgaende Synoden Nationael dickwils
|286|
is geresolveert, ende volgens dien dit werck door ordre van uwe Hooch Mogen by wylen den Edelen Heere van Sanctaldegonde, ende na hem van Wernerus Helmichius ende Arnoldus Cornelij begonnen is geweest) so heeft de Synode tot dien eynde, opt goed vinden van uwe Hooch Mogen gedeputeert dry kerckendienaren tot de Oversettinge des Ouden Testaments, ende noch drij andere tot de Oversettinge des nieuwen Testaments ende der Apocryphe Boecken, de welcke om dit werck te beter te voorderen, ende des te spoediger tselve te moghen voltrecken, onderdes souden vaceren van alle kerckelycke diensten, ende in een plaetse tsamen besoigneren: Ende alsoo tot sulck een werck, volgens dese ordre, merckelycke Oncosten sullen gedaen moeten worden, so versoeckt de Synodus mede dat uwe Hooch Mog. gelieve dese ordre goet te vinden, ende daartoe te ordonneren sodanighe penningen als tot draghen van deselve costen noodigh sal wesen, ende boven dien te schryven aen de respective kercken, daer de Dienaren tot dit werck gedeputeert, in dienst zijn, dat deselve geen swaricheyt en willen maecken, om deselve onderdes van hare diensten so langhe te licentieren.
Ende nademael uwe Hooch. Mog. ten besten bekent is, hoe veel de kercken deser Landen daeraen gelegen is, dat de scholen, so Hoghe, als Triviale, behoorlyck moghen wesen bestelt, ende de ervarenheyt geleert heeft, wat groote onheylen by gebreecke van dien in de kercken ende Landen zijn ontstaen, dat oock bij uwe Hooch Mog. over deselve sodanige Ordre moghe gestelt worden, waerdoor alle misbruyken wech genomen zijnde, de behoorlijcke vruchten uyt deselve te beter souden connen becommen worden.
Tot welcken eynde aengaende de Universiteyten ende Illustre Scholen de Synodus als vooren versoeckt, dat uwe Hooch Mogen gelieve te letten op de poincten in den voorledenen jare by Synodus van Suydt-Hollandt aende Ed Mog. Heeren Staten van Hollandt ende
|287|
West-Vrieslandt ten selven eynde overgelevert hier by gaende, ende dat deselve by uwe Hooch Mog. aen de respective Provincien, daer Hooghe ofte Illustre scholen zijn, gerecommandeert moghen worden.
Aengaande de Triviale scholen is mede des Synodi ootmoedigh versoeck, dat uwe Hooch Mog. gelieve goet te vinden, dat, met advys van geleerde mannen op de Institutie vande Jeugdt haer best verstaende, een algemeyn School-ordre soude moghen worden beraemt ende gestelt, waer door de faulten der Scholen die overal vele worden gevonden, gebetert, ende so veel doenlyck is, eenparicheyt inde onderwysinge vande Jeughdt, voornamelyck inde praeceptis Grammaticae, Dialecticae, ende Rhetoricae moghe worden onderhouden.
Dewyle men oock dagelycks verneemt, dat de Misbruycken in het stuck vant Houwelyck meer ende meer toenemen ende over dat stuck inde kercken deser Landen veele swaricheden dagelycks voorvallen, ende geen eenparigen ordre en wort gehouden, dat uwe Hooch Mog. mede gelieve goet te vinden, dat met advys van kercklycke Personen een algemeyne Houwelyckse Ordonnantie by uwe Hooch Mog. gestelt, ende by alle de kercken deser Vereenichde Nederlanden, so veel doenlyck sal wesen, eenpaerlyck onderhouden ende gevolght moghe worden.
Dat oock beneffens de goede ordonnantien ende Placcaten van uwe Hooch Mogen tegen het drucken ende vercopen van allerleye Schriften, naerder ordre moghe worden gestelt, so op de Visitatie van de Boecken, die gedruckt sullen worden, als op het stuck vande Druckerie selve, om des te beter te weeren het uytgeven van alle schadelycke ende impertinente Boecken, met de welcke dese Landen nu etlycke jaren herwaerts tot groote schade ende onruste van de kercke, vervult zijn.
Ende nademael alle ware Christenen, door de Liefde, die sy behooren te dragen tot de verbreydinge van Gods eere onder de menschen, ende tot de
|288|
salicheyt van hare naesten, verplicht zijn alle middelen aen te wenden daertoe dienstigh, ende de Heere dese Landen den wech geoopent heeft tot verscheydene Landen in Indien ende elders, die van de ware ende salichmakende kennisse Godts ontblootet zijn, so is meer des Synodi ootmoedigh versoeck, dat uwe Hooch Mog. gelieve met Christelycken ernst ende yver dese saecke te behertighen, ende tot dien eynde te beramen, ende by der handt te nemen alsulcke middelen, als tot voortplantinge des h. Euangeliums in deselve Landen dienstigh ende allerbequaemst sullen wesen.
Dat mede uwe Hooch Mog. gunstelyck gelieve te dencken op de vrome Christenen ende kercken, die inde naburige ende overheerde Nederlanden onder het Cruys suchten, dat tot hare bedieninge ende versterckinge inde ware Christelycke Religie, mede eenige middelen moghen gevonden worden: ende dat tot dien eynde uwe Hooch Mog. gelieve te beweghen de samentlycke Provincien om eenige bequame personen tot deselve dienst te onderhouden gelyck de Heeren Staten van Hollandt ende West Vrieslandt, als oock van Zeelandt al voor vele jaren twee dienaren des Woords respectivelyck daer toe hebben gegageert ende onderhouden, ende alsnoch onderhouden.
Dat oock in tijden ende wylen geleth moghe worden, dat de Papen noch staende in openbaren dienst onder de Limiten vande Vereenichde Nederlanden, voornamelyck in de Baronije van Breda ende ’t Marquisaetschap van Bergen op den Zoom, uyt deselve publycke diensten geweert, ende Gereformeerde Predicanten in hare plaetsen gestelt moghe worden, gelijck in andere plaetsen by uwe Hooch Mog. gedaen is.
Dat desgelycks op de executie van de goede Placcaten ende Ordonnantien van uwe Hooch Mog. tegen het incruypen ende ommeloopen van de Papen ende Jesuiten in dese landen tot verleydinge van vele eenvoudighe zielen, ende tegen de oeffeningen vande Pauselycke Affgoderije ende Supersititien naerder Ordre
|289|
moghe gestelt worden: alsoo men bevindt dat de misbruycken dagelycks meer ende meer toenemen. Ende dat met een oock geleth moghe worden op de Godslasteringen der Joden onder ons woonende, ende op degene die van deselve verleydt zijnde van de Christelycke Religie tot het Jodendom affvallen.
Dat alle die menichvuldighe Profanatien des Sabbathdaeghs door Merckthouden, kermissen, Maeltyden van gilden, schutteryen, gebuyrten, bruyloften ofte andere door erffhuyshouden, danspelen, comedien spelen, caetsen, dronckengelaghen setten, schieten inde doelen, jaghen, vlieghen, visschen, onnodighe dienstwercken te doen, ende diergelijcke andere meer, die tot grooten blame ende schande der Gereformeerde Religie, ende verhinderinge des Godsdiensts, overal in dese Landen toenemen, wel scherpelyck verboden ende verhoedt moghen worden.
Dat oock alle de schandelycke misbruijcken, waer door de menschen van de ware Godsalicheyt tot de ydelheyt ende ongebondenheyt deses Werelts afgetrocken worden, gelyck daer zijn Vastenavont houden, ’t spelen vande Rhetoryckers ende Comedianten, Guychelspelen, Drinckherberghen, dansscholen, ende danspelen, ende diergelycke meer in dese landen mogen affgeschaff worden. Ende dat insonderheyt oock op het grouwelyck vloeken ende sweeren twelck dagelycks by velen gebruyckt wort, met schrickelycke onteeringe van Godes heylige Name, met politycke straffe moghe gestelt worden.
Ende alsoo bevonden wort dat in sommige plaetsen noch gebruyckt worden formulieren van Eedt-sweren, die niet vry en zijn van Pauselycke Affgoderie, dat in deselve formulieren overal eenparicheyt moghe worden gehouden ende sodanighe misbruycken wech genomen.
Eyndelyck alsoo in verscheydene Provincien het Onderhoudt van de Dienaren des Godlycken woorts, ende harer weduwen, zeer zober is, daar nochtans geestelycke goederen genoegh zijn, so versoeckt oock de voors.
|290|
Synodus, dat uwe Hooch Mog. gelieve dese saecke aende respective Provincien gunstelyck te recommanderen, ten eynde dat in desen na den noodt ende ter eeren des heyligen kerckendienst behoorlyck moghe voorsien worden.
Twelck doende enz.
uyt de Name en door last des voors.
Synodi Nationalis,
J. BOGERMANNUS, Synodi Praeses.
JACOBUS ROLANDUS, Assessor.
HERMANNUS FAUKELIUS, Assessor Praesidis.
JOHANNES POLYANDER, SS. Theologiae Doctor ac. Professor.
FESTUS HOMMIUS, Synodi Scriba.]
Also D. Sebastianus Dammanus scriba geoccupeert zynde, om de handelingen deses Sijnodi, vanden Scriba D. Festo Hommio beschreven, te becorten voor de scheydinge deses Synodi, om verscheyden inciderende verhinderinghen met dit werck niet conde veerdich zyn, is goet gevonden uijt yder Collegio eenen te deputeeren, die na het voleynden van dit werck van D. Dammanno zullen te samen geroepen werden, om de becortede Acten te examineeren, ende uyt den name des Sijnodi te approbeeren.
Sess. 178. 28 May, des Dinsdachs voor den Middach.
Tot de revisie ende examen der acten van D. Dammano ghecontraheert, zijn bestemt: Uyt de Professoren D.D. Joh. Polyander; uyt Gelderlant Eilhardus Menius; uyt Suyd-Holland Balthasar Lydius; uyt Noort-Holland Jacobus Rolandus; uyt Zeeland Cornelius Regius; uyt
|291|
Utrecht Joh. Dibbetius; uyt Vriesland Joh. Bogermannus; uyt Overyssel Hieronimus Vogelius; uyt Groeninghen ende Omlanden Corn. Hillenius ofte in zyne plaetse Wigboldus Homerus; ende uyt Nederlantsche-Fransche kercken Daniel Colonius.
Het Classis van Dordrecht als Classis Synodael sal in tyts besorgen, dat de t’samenroepinghe van het naeste Sijnodus Nationael tot zyner tyt gheschiede, ende zulckx alles voortaen doen, als tot noch toe vande Nationale kercke pleegd besorcht te worden.
Js geresolveert, dat inde uytschryvinge van het naeste Synodus Nationael de heeren Staten Generael versocht zullen worden, om daer toe oock te nodighen de Nederlantsche kerken der beyde talen, die in Duytsland, ende groot Britannien verstroyt zyn, als leden van het Nederlantsche Nationale Sijnodus, waer voor zy, ghelyck eertyts, oock also van desen Synodo bekent werden.
Op dat die dinghen, die uyt den name des Synodi int voornoemde request by de H. Mog. H. Staten generael versocht zullen werden, des te beter mogen versorcht worden, zyn tot dien eynde bestemt van desen Sijnodo D.D. Joh. Polyander, Festus Hommius, Henr. Arnoldi ende Henr. Rosaeus, die in het naestcomende nationale Synodus van t’ghene by haer gebesoigneert zal zyn, rapport doen, ende rekenschap geven zullen.
De Nederlantsche Liturgie waer in begrepen zyn de publycke gebeden; ende formulieren vande bedieninghe der Sacrementen; oeffeninghe der kerckelycke discipline; bevestinghe der kercken-dienaren, Ouderlinghen ende diaconen; ende insegeninghe des huywelijckx, zal vande reviseurs der gecontraheerde acten, ofte vande Scriben deses Synodi overzyen ende overzyen zynde by de publycke schriften ghevoecht worden.
Js aengedient, dat D. Thomas Erpenius Professor vande Orientale talen inde Academie tot Leyden, voorheeft een treffelick werk over het nieuwe Testament,
|292|
gheintituleert: DEN TABERNAKEL ONSES HEEREN JESU CHRISTI: Ende is gedelibereert, off niet dit werck inden name des Sijnodi, den Heeren Staten generael diende gerecommandeert te worden? Doch alles wel overwogen zynde, is geresolveert, datmen eerst een monster van dat werck, t’welck hy belooft, verwachten zal, op dat het selve gezyen, en de Provincialen Synodo1) verthoont synde, de kercken naderhant op de recommandatien2) desselven werckx letten moghen.
Js oock geordineert, dat dit Sijnodus solemnelick besloten zal worden met een publycke dancksegginghe tot Godt, die in tegenwoordicheyt des volckx, ende des ganschen Synodi gedaen zal werden door D. Balthasarum Lydium Predikant deser Gemeynte; na de publyck predikatie inde grote kercke.
D. Praeses ende zyne Assessores zyn gedeputeert, om na het scheyden des Synodi de Achtbare Magistraet deser Stede Dordrecht inden name deses Sijnodi te bedancken voor harer sonderlinghe beleeftheyt ende vriendelickheyt aen desen Synodum bewesen.
Sess. 179. Desselven daechs na den Middach.
Syn voorgelesen ende geapprobeert de acten vande voorgaende Sessien t’sedert den 22en Meij tot dese teghenwoordighe toe.
Sess. 180. 29 May, des Woonsdaechs voor den Middach.
Als nu door de genade Godes de Sijnodale handelinghen ten eynde ghebracht waren, zyn de heeren Commissarissen ende alle de gedeputeerde vande Nederlantsche kercken te samen gecomen inde ordinaire vergaderplaetse: Ende zynde aldaer een cort ghebedt
1) De meeste handschriften hebben evenals het
latijn: Synoden.
2) De meeste handschriften hebben:
recommandatie.
|293|
gedaen, zyn zy alle t’samen ordentlick uyt gegaen na de grote kercke; hebbende de Heeren Commissarissen den voorgangh, geaccompagneert met de Achtb. Magistraet deser Stede; Alwaar D. Balthasar Lydius, Predikant deser kercke, in een grote vergaderinghe van volck heeft gedaan een predikatie, uyt Esa. 12 v. 1. 2. 3. inde welck hij verclaerde den droevigen staet van dese kercken inde voorleden jaren, ende de sonderlinghe ende wonderlycke weldaden Goodts onlanckx aen deselve bewesen, eenen ijgelycken ernstelick, ende met vele redenen tot behoorlicke danckbaerheyt vermaent heeft, ende Godt Almachtich opentlick ende solemnelick gedanct, zoo voor alle de1) weldaden aende Nederlantsche kercken bethoont, als ook int bysonder voor den sonderlinghen seghen inde handelinghen deses Sijnodi bewesen, ende voornamentlick dat het selve tot eenen2) ghewenschten eijnde was uytgevallen; voegende daer by eene ernstighe smeeckinghe tot Godt, dat het ghene in desen Synodo ten besten vande kercken beraemt was, geluckelick ter executie mochte gebracht worden. Uyt de kercke zyn zij al te samen in gelycke ordre wedergekeert na de vergaderplaetse.
D. Praeses ende de Assessores hebben de Achtb. Magistraet, die op het Stadthuys vertrock, aldaar inden name des ganschen Sijnodi bedanct voor haer sonderlinghe godtvruchticheyt, beleeftheyt ende weldadicheyt, zoo aen alle de Nederlantsche kercken, als insonderheyt aende3) Sijnodale vergaderinghe derselver bewesen.
1) De meeste handschriften hebben evenals de
latijnsche tekst: dese.
2) De meeste handschriften lezen evenals het latijn:
sulcken.
3) De meeste handschriften hebben evenals het latijn:
dese.
|294|
Ende als zy nu alle waren wedergecomen inde vergaderplaetse, zoo heeft na voorgaende aenroepinghe vanden name Goodts door den Praesidem gedaen, den Heere Hugo Muijsius van Holij inden name vande heeren Commissarissen den Sijnodum aengesproocken, ende het selve inden name van de heeren Staten1) bedanct voor haer neersticheyt ende getrouwicheyt int verdedighen vande waerheyt der gereformeerde Religie teghen de dolinghen, waer mede zij nu eenen langhen tyt was bestreden gheweest, verclarende dat desen arbeijt des Synodi den Heeren Staten Generael zeer aengenaem was, ende verseeckerde alle de kercken, dat de heeren Staten Generael niet en zouden nalaten van al dat ghene t’welck tot behoudinghe ende voortplantinghe vande Gereformeerde Religie midtsgaders tot vrede ende opbouwinghe der kercken zoude mogen dienen; Dat oock hare Hooch Mog. de saecke vande gereformeerde Religie altyt opt’ hoochste voor gerecommandeert zouden houden. Waeromme zyne E. allen ende eenen ygelycken vermaende, dat zy de rechtgevoelende waerheyt in broederlycke lyeffde, vrede ende onderlinghe eendrachticheyt voortaen eenmoedelick wilden bewaren, ende voorderen ter eere Godes, ende tot stichtinghe ende gerustheyt der kercken.
De eerw. Praeses, hebbende int brede verhaelt de genade ende seghen Goodts aen desen ganschen Sijnodum bewesen, insonderheyt dat sy in sulck hoghe ende verborghe saecken sulck een wonderbare enicheyt onder alle zoo uytheemsche als Provinciale Theologos, door de genade zynes H. Gheestes gegeven hadde; heeft uyt gemene name des ganschen Synodi de heeren Commissarissen bedanckt, dat zy zoo voorsichtelick , neerstelick, ende onverdrietelick de handelingen deses Synodi hadden gemodereert, ende het selve met zoo heylsame
1) Verschillende handschriften hebben evenals het latijn: Staten Generaal.
|295|
advysen dickwils geholpen. Ende heeft begeert, zoo ijmant inde Sijnodo yets menschlyckx mochte wedervaren zyn, dat zy datselve ten besten wilden duyden, ende de menschelycke swackheden ten goeden houden.
De heeren Commissarissen hebben door den heere Musium gheantwoort, dat haer in desen Sijnodo overvloedich contentement gegeven was, ende dat zy ten hoochsten verblyt waren over de genade van God aen desen Synodum bewesen, ende insonderheyt over de grote eenstemmicheyt inde rechtgevoelende leere.
Daer na D. Praeses sich keerende tot de Synodale Broederen, heeft hij deselve alle, ende elck int bysonder bedanckt voor den arbeyt ende advysen, waer mede zy desen Sijnodum geholpen hebben: ende sich selven geexcuseert, dat hy met verscheyde moeijten overvallen zijnde niet alles heeft doen connen, als hy wel wilde, ofte het Synodus mochte begeert hebben, begerende dat zy zynen arbeyt aen desen Synodum met goeder conscientie bewesen, wilden voor lyeff nemen. Ende heeft aan allen ende eenen ygelycken alle mogelycke diensten int brede aengeboden; ende Godt gebeden, dat hy allen den Synodalen die genade wilde doen, dat sy ten laetsten eens in dat hemelsche Sijnodo zouden moghen te samen comen, ende aldaer Godt eenmoedelick inder eeuwicheyt prysen.
Hier op heeft de Ed. heere Musius geantwoort, dat den heeren Commissarissen in desen Sijnodo ten vollen genoech gedaen was, ende dat zij de Eerw. Praesidi, Assessoren, Scriben ende alle de Leden deses Sijnodi bedancten voor de diensten, ende den arbeijt van haer aende Nederlantsche kercken in desen Synodo bewesen.
Alle de andere Sijnodale Broederen hebben het selve collegialiter verclaert, ende betycht ende met eenen de Heeren Commissarissen bedanckt voor hare grote weldaden aen desen Sijnodum bewesen, belovende denselven in t’langhe daer voor alle dankbaerheyt ende haer toewenschende den seghen des Heeren.
|296|
Ende alsoo is de vergaderinghe na solemnele dancksegginghe tot Godt door den Praesidem, ende na onderlinghe ende vrientlycke begroetinghe, ende gevinghe van de rechterhant der gemeynschap met overvloedighe betuyginghe van broederlijcke eendrachtigcheyt ende leyffde, inden name des Heeren verlaten ende ghescheyden.
Onder stont
Tot oirkonde der waerheyt hebben wij desen onderschreven.
Ende was onderteeckent,
Sebastianus Dammanus,
Sijnodi Scriba.
Festus Hommius,
Sijnodi Scriba.