|62|
Kerkenordening
opgesteld uit de
„Acta des Synodi Provinciali, ghehouden den 15 Junii Ao.
1574 te Dordrecht”.
I.
Wordt voor goet aenghesien dat in allen Consistorien ofte ten minsten in allen Classen eene copie vande Confessie ende Articulis Sijnodi bewaert worde.
II.
De versamelinghe heeft besloten datmen eenerleij Catechismum in
allen Kercken der Prouincie houden sal.
Ten anderden dat dit sal wesen de Heidelbergsche Catechismus.
Ten derden datmen desen Catechismum alleen opentlicken sal
leeren, ende dat de Dienaers in het besonder t’ cort Ondersoeck
den sommighen voorhouden mueghen.
III.
De broeders achten dat tot wtroeijinghe der valscher leeringhe ende dwalingen die door het desen der ketterischen boecken meer en de meer toenemen, dese nauolghende middelen gheuolcht behooren te worden. Ten eersten sullen de Dienaers vanden predickstoel
|63|
t’ volk tot de lesinghe der Bibelsche Schriftuijre vermanen ende vanden onghezonden ketterischen boecken afmanen, doch de namen der boecken spaerlick noemende. Ten tweeden sullen die boeckuercoopers der reijne leere toeghedaen vanden Dienaeren vermaent worden, datse sulcke boecken niet en drucken noch vercoopen. Ten derden sullen de Dienaers inde huijsbezoekinghen der lidtmaten der Ghemeijnte besien of in haren huijsen eenighe schadelicke boecken sijn, op datse haer vermaenen mueghen sulcke boeken wech te doen.
IV.
Tot verklaringhe des 6 artikels des Embdtschen Sijnodi, soo sullen de Dienaers des Woordts, OuderIinghen ende Diakenen de Consistorie maecken, Alsoo, dat de Dienaren ende Ouderlingen alleen onder hen versamelen sullen, oock de Diaconen bijsonder, orn hare eijghen saecken die d’ armen aengaen te verhandelen. Doch in plaetsen daer weinich Ouderlinghen sijn sullen de Diakenen toeghelaten mueghen worden na de begheerte der Consistorie. Ende de Diaconen sullen ghehouden worden te verschijuen, wanneer se in de Consistorie beroepen worden.
V.
De Dienaer ende Ouderlinghen sullen wel voor hen sien datse niet en handelen inden Consistorien, Classen ende Sijnoden, dan t' ghene dat Kerkelick is. Maer die dinghen, die ten deel Kerckelick, den deel politisch sijn, alsoo daer veel dinghen in huwelixen saacken vooruallen, soo daer eenighe swaricheijt in voor valt, soo sullen sij aen het oordeel ende autoriteijt der Ouerheijt aensoecken.
|64|
VI.
In een ieghelick Consistorie sat een boeck wesen waerinne neerstelick ende ghetrouwelick opgheteijkent sal worden wat tot de regieringhe der Kercke dient, ’t welck alles geschreuen sijnde t’ elcke mael sal herlesen worden, of daer iet af of toe te doen ware, Ende men sal inde naestuolghende versamelinghe lesen wat inde leste besloten is.
VII.
Item men sal een boeck in alle Ghemeijnten hebben, daer in men
teijckenen sal de namen der kinder die gheboren ende ghedoopt
worden, met den namen der ouderen ende ghetuijghen. Item der
gheenen die men trowt ende diemen tot lidtmaten der Ghemeijnte op
neemt.
Oock sal een ieghelick
Dienaer opteijckenen de namen, der lidtmaten die afsteruen, ende
die Oeuericheijt bidden datse den graefmaeckeren ofte den gheenen
die last daer van hebben beueelen boeck te houden van allen den
gheenen die afsteruen, op datmen altijdts als het noot doet,
vereijsschen can wie daer ghestorven is.
VIII.
Is besloten dat de beroepene Dienaren des Woordts oordentlicken bij ghebeurten inden Consistorio presideeren sullen.
IX.
[geeft alleen de verdeeling der classen voor dien tijd.]
|65|
X.
Aengaende den tijdt der Classische versamelinghe, is besloten dat de Classen alle maenden versamelen sullen, wtghenomen Dort ende ter Gouw die alle twee maenden tsamen sullen comen, tot datse op hetseluen gheset worden. Sullen doch de Dienaers van allen Classen ghehouden sijn bij een te comen telcken datse om eenighe nootsaecken beroepen worden.
XI.
Men sal de Classische versamelinghen op verscheiden plaetsen d'een na d'ander houden, ende het sal der Classe toestaen eerse scheijt t’ elcken de plaetse der naestcomende versamelinghe te benamen.
XII.
Om die confusie ende verwerringhe te vermijden die wt de verkiesinghe des ghemeijnen Volx ontstaen mochte, hebben de broeders besloten dat de Dienaers des Woordts vander Consistorie der plaetse daer sij dienen sullen beroepen worden, doch alsoo dat het gheschiede met aduijs der Classische versamelinghe, ende datse alsoo der Ghemeijnte voorghestelt worden, na wtwijsen des 13 Embdtscben artikels.
XIII.
De Dienaers sullen opentlicken inder Classische versamelinghe gheexamineert worden.
|66|
XIV.
Op de voorstellinghe watmen met den Dienaren doen sal die nu inden Dienst sijnde noch niet gheexamineert noch wettelicke beroepen noch ghesonden en sijn, R. De Classe salse examineeren als ofse noch nooit ghedient en hadden. Ende in val datse onbequaem beuonden worden in leere ofte leuen, soo salmense van haren Dienste suspendeeren tot datse bequaem don. Ende soo sij bequaem sijn, of in hun eenighe hoope van bequaemheijt ghespuert wordt, soo salmen hun met voorgaende behoorlicke correctio van hare voorighe ongheschickheijt ende lichtueerdicheijt op eenighen text der Schriftuijre een predick laten doen, de confessie ende articulen doen onderschrijuen, inde ghehoorsaemheijt ende t’samencoomste der Classe verbinden, door een vande Ministers der Classe laten presenteeren, ende een forme van Consistorie inder Ghemeijnte stellen daermense ghebruijcken wil.
XV.
De Dienaren des Woordts die vrij sijn sullen henseluen inden dienst der Kercke gheroepen sijnde verbinden. Die elders verbonden sijn sullen daer van bijden Classen ghewisse reden laten blijcken, welcke oordeelen sal of de oorsaecken ghewichtich ghenoech sijn om in anderer Kercken dienst te treeden.
XVI.
Op de 16 propositie van Delf is besloten dat gheen Dienaer wt de Classe daer hij in is vertrecken en mach in eene andere Kercke, sonder eerst van sijner Classe oorlof vercreghen te hebben, op dat hij niet alleen van sijner Kercke, maer oock vander Classe schritelick bescheijt brenghe. Doch dat de Classen
|67|
wederomme den Dienaren met behoorlick onderhoudt ende andersins versorghen. (*)
XVII.
Gheen Minister wt anderen Kercken comende sal aenghenomen worden sonder ghetuijghenisse te brenghen vander Classe ende Consistorie van daer hij coomt, of daer gheen Classe ofte oordentlicke Consistorie en is, van gheloofweerdighe Ministers ende anderen personen, van welcke attestatie de Classe ende Kercke, oordeelen sal, of se ghenoegsaem is.
XVIII.
De broeders hebben voor goet aenghesien datmen neerstelicke te boecke stellen sal den afscheijdt ende ghetuijghenisse der Dienaren die vertrecken, Maer aengaende d'andere lidtmaten, dier namen ende tijdt des vertreckens mitsgaders d' oorsaecken (na datmen vindt datter veel aen gheleghen is) sal men opteijckenen.
XIX.
Die buijten de oordeninghe der Kercke sich inden Kerckendienst indringhen, sullen vander Classe eens twee of meermael gheroepen ende vermaent worden datse reden haers doens gheuen. Ende ist datse dit hartneckelick weijgheren te doen, soo sullen sij verclaert worden Schismatici ende loopers te wesen, ende haer naemen sullen den anderen Classibus te kennen ghegheuen worden. Doch indien sij sich beclaeghden dat hun onghelijck gheschiede, soo sullen sij sich op den
(*) Nog komt elders in de Acte deze bepaling voor:
Teghen die Dienaren die lichtueerdelicken in andere Kercken
sonder wil ende weten der Classe vertrecken, sal men de
kerckelicke censure ghebruijcken.
|68|
Sijnodum Prouincialem beroepen mueghen. Hier en tusschen sal mijn heer de Prince ghebeden worden dat hij den officieren der plaetsen ghebiede dat sij niemandt toe en laten te predicken dan die ghetuijghenisse hebben van haren Classe etc.
XX.
Die Monicken ende Papen geweest sijn, ende sich tot den Kerckendienst begheeren te begheuen, salmen niet toelaten dan vander Classe gheexamineert, na deser preuue, Ten eersten datse de leere des pausdoms versaecken, ten tweeden datse haer vocatie versaecken, ten derden datse wel gheoeffent ende doorsocht sijn door ootmoedicheijt ende patientie, ten vierden datse een gaue van wel te leeren hebben, ten vijfden datse de rechte leere bekennen ende sich der Discipline onderwerpen.
XXI.
Aengaende de propositie, Ofmen die gheene die niet ghestudeert en hebben, ende nochtans goet verstandt hebbende begheerich sijn hun tot eenighen Kerckendienst te begheuen, toelaten sal te proponeeren, Is besloten datmen die alleen toelaten sal inden welcken alle deze dinghen beuonden en worden, Ten eersten godtsalicheijt ende ootmoedicheijt, Ten tweeden, gaue van welspreeckenheijt, Ten derden, goet verstandt ende discretie.
XXII.
Van den scholen is besloten dat Ten eersten de Ministri van allen Classen sorch draghen sullen op welcken plaetsen schoolen behoeuen te wesen.
|69|
2. Of de schoolmr. der plaetse daermen van handelt voortijdts een
openbaer ende ordinaris stipendium ghegheuen is.
3. Sullen sij vande Magistraet begheeren, dat het hun gheoorloft
sij, een schoolmr. te setten, ende dat de Magistraet t’
stipendium beuele te betalen twelck eertijds betaelt plach te
worden.
4. De Ministri sullen verschaffen dat de Schoolmrs. de
belijdinghe des gheloofs onderschrijuen, ende sich der Discipline
onderwerpen, oock mede den Catechismum ende andere dinghen die
der ieucht nut sijn leeren.
5. Ende soo daer eenighe Schoolmrs. waren die dit niet doen en
wilden sullen de Ministers hare Ouerheijt bidden, dat se gheweert
ofte afghesettet worden.
6. Soo de Dienaers iet van desen verhaelden dinghen vander
Ouerheijt niet vercrijghen en conden, Soo sullen sij het der
hooghe Ouerheijt bij requeste vercladeren ende de saecke
voortdrijuen.
XXIII.
Aengaende t’ vasten ende bidden omtrent de verkiesinghe der Dienaren is besloten dat wanneermen handelt van eenen seeckeren Dienaer des woordts te verkiesen die der Kercke Godts van te vooren ghetrouwelick ghedient heeft, datmen niet en sal behoeuen eenich vasten te houden. Maer wanneermen vergaderen sal om te besien wie te verkiesen sij, soo salmen de lidtmaten der Ghemeijnte tot huijsvasten ende bidden vermanen, het welcke niet soo naw en sal behoeuen onderhouden te worden inde verkiesinghe der Ouderlinghen ende Diaconen.
XXIV.
Ouermidts d’oplegghinghe der handen in deser ionckheijt der Kercke tot superstitie ghetoghen ende sommigher
|70|
bespottinghe onderworpen soude mueghen wesen, hebben de broeders besloten datmen deselue alsnoch onderweghen laten sal, ende de Dienaers alleen Gode ende der Ghemeynte beuelen, als hierna volcht.
XXV.
Is besloten, datmen de Dienaers, die elders inden Dienst gheweest sijn, ende van nu voortaen nieuwelick inder Kercke aenghenomen sullen worden, Gode met den ghebede ende der Ghemeijnte met eener cleijne vermaninghe na d’onderlinghe stipulatie beueelen sal, ghelijck alsmen oock dien sal doen die nu eerst in den Dienst opghenomen worden, inden welcken doch een breeder vermaninghe ende stipulatie voor gaen sal.1)
XXVII.
Aengaende t’ verkiesen der Ouderlinghen ende Diaconen, dat sal gheschieden na het wtwijsen des 14 Artikels der Embdtsche versamelinghe, dat namelick de Consistorie t’ recht der verkiesinghe hebben sal.
XXVIII.
De Consistorie sal dubbel ghetal der Ouderlinghen ende Diaconen der Ghemeijnte voorstellen de welcke de helft daer wt sal kiesen.
1) Art 26 is niet in de Acta te vinden. In de gewone uitgave is daarvoor in de plaats gesteld de vraag, die in het begin van de Synode is gedaan: “Op de vraghe of de Kerckendienaeren in hare Kercken Ouderlinghen ende Diakenen hebben die wettelicke vercoren sijn, is gheantwoort, Ja.”
|71|
XXIX.
In den plaetsen daer de Christelicke Ghemeijnte gheen ghemeijnschap hebben en mach met de gasthuys, H. Gheijst ende andere arme goederen, maer alleijn d’aelmoessen vergaderen ende wtgheuen, die inder Kercke ofte andersins hun ghegheuen worden, daer salmen bijde oordentlicke verkiesinghe der Diaconen hier bouen verhaelt blijuen. Maer daer de Magistraet haer inde ghemeijnschap der voorghemelde goederen toelaten wil, daer sal de Consistorie dobbel ghetal van Diaconen kiesen, ende daer na t’ selue der Ghemeijnte voorstellen. Ende soo verre de Ghemeijnte die selue alle voor goet houdt, soo salmen de voorschreuen mannen der Ouerheijt voorstellen, om daer wt de helft te verkiesen, ende alsoo sullense vercoren blijuen. Maer daermen die eerste maniere van verkiesinghe euen wel hebben can, salmen de selue als die bequaemste volghen.
XXX.
Men sal oock d’Ouderlinghen en Diaconen met afeijsschinge der ghetrouwicheijt ende ghebede tot Godt in haren dienste beuestighen, na de forme ghelijck als bouen vanden Dienaren verhaelt is.
XXXI.
Der vercooren Dienaeren half deel sal alle iaers verandert worden na wtwijsen der 15 artijckels.
XXXII.
De Ouderlinghen ende Diaconen in haren dienste gheconfirmeert sijnde, sullen de belijdinghe ende articulen der Discipline onderschrijuen.
|72|
XXXIII.
De Diaconen sullen alle weecken op henseluen vergaderen om rijpelick van der armen saecken te spreecken.
XXXIV.
Aengaende d’ wtdeijlinge der aelmoessen, wien ende hoe veel, dat sal staen aende discretie der Diaconen, die tot dien eijnde hare versamelinghen houden datse niet en doen sonder malcanders aduijs in oordinaerlicken saecken. Ende in ghewichtighen saecken sal het welstaen datse den raet der Consistorie ghebruijcken.
XXXV.
Het sal oock der Diaconen ampt sijn t’ ghelt der armen selue wt te gheuen, ende niet door een ander.
XXXVI.
Is besloten dat inden plaetsen daer de Diaconen alleen die aelmoessen hebben diese versamelen, voor de Consistorie hare rekeninghe allen maenden doen sullen. Maer daerse ghemeijnschap hebben met de H. Gheest ende andere arme goederen, daar sullen sij de reeckeninghe doen voor die de Ouericheijt daer toe beneuen sommighe der Consistorie verordineeren sal. Ende dit salmen telcken der Ghemeijnte voordraghen, opdat een ieghelick die wil sich bijde reeckeninghe vinden mach.
XXXVII.
Men sal de predicatie beghinnen van desen woorden na t’ ghesang des Psalms, Onse hulpe sij inden naem des Heeren etc. Item de predicatie besluijten met den seghen Num. 6.
|73|
XXXVIII.
De Dienaers sijn vermaent haer toehoorders met te langhen predicken niet te beswaren, ende haer predicatien boven d’wre soo veel meughelick is, niet te vertrecken.
XXXIX.
De Sondaechsche Euangelien diemen int pausdom pleech te ghebruijcken, en sullen niet ghepredickt worden, Dan men sal een boeck der H. Schriftuijre oordentlick na malcanderen wtlegghen, Op dat de predicatien door te veel text niet te langh en vallen, t’ volck van den misverstande afghetoghen ende tot den rechten verstande der gheheeler schrift bequamelicker ghebrocht worde.
XL.
Aengaende de materie der predicatien, is goet gheuonden datmen aller meest wt t’Nieuwe testament t’ volck leeren sal. Het sal oock wel inde vrijheijt der Dienaren staen wt den Ouden testamente te predicken met raet ende aduijse des Consistorii.
XLI.
Is besloten dat na het ghebet voor de predicatie, dat ghesangh O Godt die onsen Vader bist etc. den Dienaren vrij sal staen te houden of te laten.
XLII.
Alle Dienaren sullen eenerleij forme van opentlicke Kerckghebeden ghebruijcken, doch datse cortelick ende wijsselick daer inne voeghen dat de teghenwoordighe noodt eijsschen sal, als voor speciale personen der Ouerheijden, voor eenighe crancken etc. Ende dit sullen sijn de ghebeden inden Catechismo veruatet. Ende ouermidts
|74|
t’alghemein ghebet t’Sondaechs na de predicatie te langh is, twelck op vast ende bidtdaghen bequamlick ghebruijckt can worden, Soo is den Praesidi belastet dat hij een corte dancksegghinghe begrijpe, diemen gebruijcken sal mueghen tot deze woorden toe Ende ouermits het v behaecht etc.
XLIII.
Op het voorstellen, Of het nut ware datmen beneffens den Psalmen Dauids ghedichtet door Dathenum enighe andere gheestelicke liedekens ende psalmen van anderen gheleerden luijden ghemaeckt inden Kercken ghebruijckte, Is vanden broederen besloten dat men met den Psalmen Datheni mitsgaders t’ gunt datter bij is te vreden sal wesen, tot dat inden Sijnodo generali anders besloten sal sijn.
XLIV.
Men sal t’ Sondaechs na het tweede ghebet der voormiddaegsche predicatie dese woorden aenhanghen, Wilt ons oock stercken inden waren ghelooue daer van wij etc. met den articulen des gheloofs. Ende voor den Catechismi predick, na het ghebet de 10 gheboden verhalen na den text, Ex. 20 ende Deuter. 5. Maer in den weeckpredicken en salmen gheen van beide lesen.
XLV.
Men sal Sondaechs smorgens ende snamiddachs int vergaderen des volx den Ghemeijnten vrij laten te lesen beneffens t’ Psalmsinghen, of alleen te singhen, Doch daermen leest, salmen alleen de Canonijcke boecken opentlicke den volcke voorlesen, ende soodane als de Consistorie oordeelen sal der Ghemeijnte stichtelickste te weesen. Doch datmen toe sie van lesen ende singhen op te houden teghen d’wre.
|75|
XLVI.
Den Dienaeren is vrij ghestelt voor ofte na de predicatie de afgheroepene personen te trouwen.
XLVII.
De Classen sullen van haren Ouerheijden begheeren, datse het coopen, vercoopen, drincken, arbeijden, wandelen etc., insonderheijt des Sondaechs te wijle men predickt verbieden willen. In welcke saecke soo daer eenighe Ouerheijden sich onwillich bewijsen, soo sal mijn Heer de Prince mueghen ghebeden worden dat hij de Ouericheijden tot dien ampte vermane, om sich na ’t exempel der ghenen die sulx alreede in t’ werck ghestelt hebben te schicken.
XLVIII.
De Dienaers sullen d’ Ouerheijden bidden, datse de prophane ende werltlicke wtroepinghen, van coopinghen, vercoopinghen, verloren goet etc. inder Kercke, afsetten willen.
XLIX.
Hoewel het staen voor den deuren der Kercke om de aelmoessen te versamelen het allervoechelixte ende bequamste is, Soo is nochtans besloten dat de wijse van omme te gaen als noch inde vrijheijt der Kercke staen sal. Doch soo sullen de Dienaers arbeijden, dat sij het ommegaen soo veel mueghelick is sonder erghernisse afbrengen.
L.
Aengaende het speelen der Orghelen in den Kercken houdt men dat het gantsch behoort afgheset te worden,
|76|
volghende de leere Pauli 1 Cor. 14: 19. Ende hoe wel men het alsnoch in sommigen deser Kercken alleen int eijnde der predicatiën gebruijckt opt scheijden vanden volcke, soo dienet nochtans meest om te doen vergheten, watmen te voren ghehoort heeft, ende is te besorghen dat het hiernae tot superstitie ghebruijckt sal worden, ghelijck het nu tot lichtuaerdicheijt dient; twelck soo het afgeschaft ware, men soude den aelmosen bequamelicker aen de deuren int uijtgaen des volx versamelen dan datmen sulcx int midden der predicatie tot groote hindernisse des diensts Gods doen moet.
LI.
Aengaende d’ opentlicke auontghebeden hebben de broeders besloten, datmense niet invoeren en sal daerse niet en sijn, en daerse in ghebruijck sijn, soo stichtelick ende voorsichtelick afschaffe als het mueghelick is, insonderheijt om dese nauolghende oorsaecken. Ten eersten, op datmen d’ oordentlicke predicatien des te vierigher ende neerstelicker besoecke, Ten tweeden dat de huijsghebeden des auonts, (die een ieghelick huijsvader met sijn huijsghesin schuldig is te doen) te neerstigher onderhouden worden. Ten derden, op dat d’alghemeijne ghebeden op den vastdaghen, diemen somtijdts om eenighen bijsonderen noodt gebruijckt, te vierigher en solenneelicker mueghen ghebruijcket worden.
LII.
Van den lijckpredicken is besloten datmense met grooter
voorsichticheijt, soeckende d’ opbouwinghe der Kercke,
daerse ingheuoert sijn afsette, daerse niet ingheuoert en sijn
niet in en voere, om de periculen der superstitie die daer wt
comen te vermijden.
T’ luijen der clocken omtrent
de begraeffenisse der
|77|
dooden achten wij dat allesins afgheset behoort te worden.
LIII.
Aangaende de feestdaghen neffens den Sondach, is besloten datmen
met den Sondach alleen te vreden sijn sal. Dan salmen de
ghewoonlicke materie vander gheboorte Christi Sondaechs voor den
Christdach inder Kercke handelen, ende het volk vande afdoeninghe
deses feestdachs vermanen, ende oock vander selue materie op den
Christdach predicken, soo hij valt op een predick dach.
Men sal oock op Paesch ende Pinxter dach vander Verrijsenisse
Christi ende seijndinghe des H. Gheestes leeren mueghen, t’ welck
inde vrijheijt der Dienaren staen sal.
LIV.
Is besloten datmen op den vastdaghen eenerleij forme houden sal, Eerstelick salmen de Ghemeijnte t’ samen roepen ende eenighen text voornemen ende verclaren, ende vierighe ghebeden voor ende naer ghebruijcken. Ende om sulx beter te doen salmen t’ volck tot abstinentie van spijs ende dranck ende anderen toeghelaten dinghen vermanen. Men sal t’ volck oock vermanen inden tempel te blijuen sonder nochtans iemandt hier toe te dwinghen. Men sal oock in eenighe bequame plaetse des tempels den volcke wat voorlesen wt den ouden ofte nieuwen testamente tot de gheleghenheijt des tijdts dienende. Ende men sal op den vast daghen met 2 predicatien te vreeden sijn, ten ware dat den Vastdach op den Sondach gheleijt ware, inden welcke men andersins driemael ghewoonlick is te predicken.
|78|
LV.
Het is der Dienaren des Woordts ampt de crancken te besoecken, ende het is gheuaerlick seeckere personen daer toe te ordineeren. Daeromme sullen de Dienaers op d’ Ouderlinghen ende Diaconen begheeren, datse hun hier inne met haren arbeijt helpen willen, ouermidts dat haer ampt meer dan anderer Christenen in de siecke, arme ende troostloose lidtmaten te besoecken troosten ende te stercken.
LVI.
Der Dienaeren ampt is oock als het noodt doet bij t’ bedde der crancken den naem des Heeren aen te roepen.
LVII.
Het verbondt Godts sal inden kinderen soo haest alsmen den Doop Christelicken becomen can, met den Doope verseghelt worden, ten sij saecke datter eenighe sware oorsaecke sij, om den Doop eenen tijdt langh wt te stellen, van welcke de Consistorie oordeelen sal. Maar die affectie der ouderen die den Doop harer kinderen begheeren wt te stellen ter tijdt toe dat de moeders selue haer kinderen presenteeren, ofte op die gheuaders langhe wachten, en achten de broeders gheen wettelicke oorsaecke te sijn om den Doop wt te stellen.
LVIII.
Men sal den Doop niet aendienen dan alleen in
|79|
den openbaren versamelinghen der Kercke bijde vercondinghe des goddelicken woordts.
LIX.
Inden plaetsen daer selden predicatien gheschieden, ende nochtans kinderen te doopen sijn, sal eenen tijdt gheordonneert worden, datmen de kinder inde Kercke ten doop brenghe, Ende men sal een teijcken met der clocke gheuen, t’ volck te samen roepen, ende een corte predick van den Doope doen.
LX.
Aengaende den tijdt des Doopens voor of na de predick, Hoe wel de bedieninghe des Doops op haer selue behoorde te wesen, soo is nochtans besloten dat mense tusschen de predicatie ende t’ alghemeijne ghebet sluijten sal mueghen, tot dat anders inden Prouinciali of Generali Sijnodo besloten sal worden.
LXI.
De Vaders sijn ghehouden ende behooren vermaent te worden bijden Doop harer kinderen te sijn, op dat sij met den gheuaderen de voorghestelde vraghen beantwoorden, ten sij datse door ghewichtighe oorsaecken verhindert worden.
LXII.
Om dat wij gheen ghebot van den Heere en hebben gheuaders ofte ghetuijghen te nemen om de kinder ten Doope te presenteeren, soo en machmen niemandt hier van eenen bijsonderen noot oplegghen. Nochtans nademael het een oudt ghebruijck is, ende tot goeden eijnde ingheuoert, te weeten om vanden ghelooue der ouderen ende den Doope des kindts te betuijghen, ende op hen te nemen den last van het kindt t’onderwijsen, in val
|80|
dat hem sijn vader ofte moeder afstorue, Item om d’onderlinghe ghemeijnschap ende verbindinghe der vrientschap tusschen den gheloouighen t’onderhouden, Die dit ghebruijck niet en begheeren te volghen, maer hare kindere selue willen presenteeren, sullen met neersticheijt aengeporret ende vermanet worden, dat sij gheen twist en soecken, dan datse sich na de ghewoonlicke ende oude oordeninghe schicken die goet ende profitelick is.
LXIII.
De forme vande vraghen voor den Doop salmen houden alsoo se achter den Catechismum staen, behaluen dat de Kerckendienaers de ouders verbinden ende de bijstaende ghetuijghen vermanen sullen.
LXIV.
Het sal vrij staen dat deselue Minister die d’insettinghe ende t’ gebruijck des Doops verclaert oock doope, of dat het verscheiden Dienaren doen. Dan sullen de Dienaers de forme dat een minister alle beijde doe, in haren Kercken, soo veel als sij sonder erghernisse ende ongheleghentheijt doen connen, in voeren.
LXV.
De broeders gheuoelen dat het raedtsaemste ende beste ware dat de Kercken eene besprenghinghe inden Doop ghebruijcten, Doch hebben besloten dat de maniere van driemael te besprenghen ghedraghen sal worden in Kercken daerse in is, ter tijdt toe dat men die andere maniere beter inuoeren can.
LXVI.
Ouermits het gheuaerlick is dat alle Dienaren elck
|81|
eene bijsondere vermaninghe voor de bedieninghe des Doops doen souden, soo isset besloten dat de forme eenerleij sal wesen, welke corter begrepen ende den Dienaren toeghestelt is.
LXVII.
Is besloten datmen de dancksegginghe die na den Doop volcht, voor t’ alghemeijn Ghebet doen sal.
LXVIII.
Men sal gheen Auontmael des Heeren wtreijcken daer gheen forme van Ghemeijnte en is, dat is, daer niet eenighe Ouderlinghen ende Diaconen en sijn, die soo wel op de aenneminghe ende regeeringhe der ghenen die toeghelaten worden, acht hebben, als de Dienaren des Woordts, ghelijk bouen verhaelt is.
LXIX.
De Kercken sullen daer na arbeijden datse het Nachtmaal des Heeren allen twee maenden houden, soo veel mueghelick is.
LXX.
Is besloten dat d’ ontfanghinghe ende examinatie der gheenen die sich tot der Ghemeijnte begheuen, gheschieden sal voor een Minister ende twee Ouderlinghen, of twee Ministers alleen, welcke sij bestemmen sullen bij hun te comen na hare gheleghenheijt, Ende de belijdinghe des gheloofs ende onderwerpinghe der Discipline sal opentlick gheschieden, in sulcken plaetsen daer een ieghelick bij comen can, t’ sij inde Consistorie of inden tempel, ende daer sullen de namen
|82|
der gheenen die ontfanghen worden stichtelick verhaelt worden.
LXXI.
Die een wettelicke ghetuijghenisse brenght sal tot den Nachtmale toeghelaten worden, ten sij dat het langhen tijdt te voren gheschreuen is, want alsdan moetmen na sulcken vernemen, euen als of sij gheen ghetuijghenisse en hadden. Doch soo betaemt het dat wij gheneichder sijn om die toe te laten dan af te sluijten, welcker godtsalicheijt gheprobeert wordt of door gheschreuen, of door leuendighe ghetuijghenisse.
LXXII.
Is besloten dat de belijdinghe des gheloofs vanden gheenen die te voren gheexamineert sijn in deser ionckheit der Kercke met een ia woort gheschieden sal.
LXXIII.
Het is der Dienaren ende Consistorien amt vlijtich acht te nemen wie de lidtmaten der Ghemeijnte sijn, of voormaels gheweest hebben. Item ofse telcken Nachtmale communiceeren, soo niet hun int bisonder aen te spreecken of door andere bequamen laten aenspreecken, of daer achterdencken is in leer of leuen, Soot niet helpt voor de Consistorie ontbieden ende vermanen, de verachters waerschouwen ende dreijghen met Godts gherichte, ende soo dit alles niet en helpt, met de Classe beraetslaghen. Doch datmen niet lichtueerdelicken tot der Excommunicatie en come.
LXXIV.
Inde voorbereijdinghe tot den Nachtmael des Heeren
|83|
salmen eene simpele predicatie doen, na der ghewoonte, inder welcke ghehandelt sal worden, vander beproeuinghe des menschen ende versoeninghe met Godt ende den naesten, met vierighen ghebeden.
LXXV.
Men sal oock voor het houden des Nachtmaels in desen beghinsselen der Kercken eenen eigentlicken text die tot den Nachtmale dienet ende de mijsterien daer inne begrepen verclaert inde predick voor hem neme wt te legghen, ten ware dat den oordentlicken text bequamelick daer toe gheleijt conde worden.
LXXVI.
De broeders achten dat het staen in het houden des Nachtmaels des Heeren het voechelickste is, maer ouermidts t’ exempel van sitten inden Kercken ingheuoert is, so houden wij datmen het alsnoch sonder arghernisse niet achter laten en can. Men sal nochtans middelerwijl den volcke leeren dat het middelmatich is ende na ghelegener tijdt al staende voeghelicker can ghehouden worden.
LXXVII.
Is besloten datmen in de wtreijckinghe des Broodts des Nachtmaels ghebruijken sal de woorden Pauli 1 Cor. 10, Het broot dat wij breecken, etc. met den aenhangh, Neemt, eet, ghedenckt ende ghelooft dat het lichaem Iesu Christi ghebroocken is tot een volcomen versoeninghe aller onser sonden. Ende in de wtreijckinghe des beeckers, De drinckbeecker der dancksegginghe etc. Neemt, drinckt alle daer wt, ghedenckt ende gheloouet dat het dierbaer bloet Iesu Christi vergoten is tot versoeninghe al onser sonden.
|84|
LXXVIII.
Is goet gheuonden datmen in allen Kercken eendrachtelick eenighe plaetsen wt der H. Schrift lesen sal te wijle men het Nachtmael houdt, ende pauseeren, te wijle men de woorden Pauli leest 1 Cor. 10.
LXXIX.
Men sal oock eene corte inleijdinghe maecken tot der dancksegghinghe na het Nachtmael des Heeren, waer inne de Christenen van der groote liefde Christi tonswaert ende danckbaerheijt die wij schuldich sijn vermanet worden.
LXXX.
Is besloten datmen s’ namiddaechs als het nachtmael ghehouden is de predicatie des Catechismi na der ghewoonte onderhouden sal.
LXXXI.
Men sal op des dach der Nachtmaels soo wel als op anderen daghen trouwen mueghen, maer niet op den vast ende bidtdagen. Ende hoe wel het beter ware datmen op den Sondach niet en trowde, op dat een ieghelick hem te beter inden dienst des Heeren oeffenen mochte, soo en salmen doch deze ghewoonte in deser tijdt niet lichtueerdelick veranderen, Middelertijdt sullen de Dienaers na het beste staen, daar het sonder onstichtinghe can ingheuoert worden.
LXXXII.
Op den 32 artickel van Embden vande straffinghe der
|85|
grouen sonden is dit vanden broederen tot verclaringhe bijgheuoeght, datmen met den gheenen die van grouen sonden eenich berow toonen niet terstont tot de leste excommunicatie comen en sal, maer hun voor een tijdt langh vanden Nachtmale afhouden.
LXXXIII.
De Dienaars en sullen niemant wtroepen dan die verclaren datse sich oock van hun willen laten trouwen. Ende men sal hun vermanen datse bij malcanderen niet en woonen noch slapen voor datse ghetrouwt sijn. Die hier teghen doen salmen berispen, die niet ghehoorsaem en sijn salmen den Magistraet aengheuen. Men sal oock niet lichtueerdelick tot de hooghe Ouerheijt gaen, voor datmen bijde oordentlicke Magistraet sijn best ghedaen heeft.
LXXXIV.
Niemant en sal wtgheroepen worden om te trouwen, dan eerst ghetuijghenisse van t’ consent sijner ouderen, ende (soo sij te voren ghehijlickt sijn gheweest) van de afsteruinghe der eerste partie, vertoont te hebben. Ende soo het gheschiede dat iemandt den Ministers ende Consistorie hier inne niet ghenoech en dede , soo sullen de partien dit de Magistraet te kennen gheuen ende derseluer consent den Dienaren ouerbrenghen.
LXXXV.
De personen die trouwen willen sullen opentlick inder Ghemeijnte afgheroepen ende ghetrowt worden. Ende soo iemandt door cranckheijt verhindert sijnde begheerde in huijs te trouwen, daer van sullen de Dienaers ende
|86|
de Consistorie oordeelen. Ende soo sij het toelaten (t’ welck niet sonder groote beraetslaghinghe ende swaren noot gheschieden sal) soo en salt euenwel niet gheschieden dan d’wtroepingen inder Kercke ghedaen sijnde, ende inde tegenwoordicheijt der vrienden ende nabuijren. Ende de Dienaer salt der Ghemeijnte opentlick aensegghen datse ghetrowt sijn.
LXXXVI.
Men sal de namen der ghenen die vercondicht worden om te trouwen op drie verscheiden Zondaghen vanden predickstoel vercondighen, of andersins driemael in grooten noot daer van de Consistorie oordelen sal.
LXXXVII.
Het huwelick sal beuesticht worden in eenich vanden plaetsen daer de namen wtgheroepen sijn. Doch soo iemant in een ander plaetse trouwen wilde, die sal ghetuijghenisse der proclamatien van der Consistorie mede brenghen. Ende Minister der plaetse daerse trouwen sullen, sal dit niet doen, sonder t’ aduijs sijner Consistorie.
LXXXVIII.
Ouermidts d’ Officiaelen des Antichrists int Pausdom, d’ autoriteijt ende recht der Ouerheijden inden echtscheijdinghen aen sich ghetrocken hebben, Soo sal de Magistraet vanden Ministers wt Godes woort ghebeden ende vermaent worden, datse na wtwijsen des woort Godts ende anderer wetten dien helpen welcke in soodane saecken hare hulpe behoeuen ende begheeren.
LXXXIX.
D’ ontschuldighe partie hare partie van ouerspel ouerwonnen hebbende sal vander Magistraet begheeren
|87|
een wtspraeck van scheijdinghe ende soo de Magistraet dit niet en begheert te doen, salse dan vanden Magistraet soecken te vercrijghen datse der Consistorie toelate te doen sulx als sij wt Godes woort oordeelen sal recht te wesen. Soo men dit oock niet en can vercrijghen, soo sal de Consistorie haer vermanen in een ander plaetse te trecken daerse de hulp der Ouerheijt ghenieten can.
XC.
Is besloten dat de Kerckendienaers die op den Sijnodum te gaen ghedeputeert worden, ghetuijghenisse brenghen vanden Consistorie ende Classe ende niet vander Ouericheijt.
Particuliere vragen op deze Synode beantwoord.
1. Op de vraghe van die van Walcheren, Of het niet goet en ware datmen goede Homilias op den Catechismum maeckte, R. is gheantwoort datmen dit sal laten blijuen, maer dat het goet ware dat de Dienaers oordentlicke bij ghebuerte in Classicis conuentibus een vraghe ofte twee wt den Catechismo cortelicken wtleijden, op datse alsoo malcanderen oeffenen ende scherpen mochten, ende den Catechismum oordentlicke grondelick ende stichtelick voor der Ghemeijnte leerden verclaren.
2. Op een andere vraghe van die selue broeders, van eene nieuwe ouersettinghe der Bibele in onse nederduijtsche tale, Is gheantwoordt datmen toeuen sal tot dat d’ouersettinghe der Bibel inde Francoische ende Latijnsche sprake die nu voorhanden is int licht ghecomen sal wesen, op datmense daer wt in onze spraecke te lichter ende te beeter ouersetten mach.
3. Op de vraghe van die van Walcheren hoemen de wederdooperen weeren ofte op den rechten wech brenghen
|88|
sal, Is besloten dat de Dienaren haren Ouerheijden bidden ende vermanen sullen datse niemandt ontvanghen noch lijden dan die wettelicke sweeren der Ouerheijt ghehoorsaem te sijn. Ende die daer nu schoon woonen vermanen tot den ghehoor des goddelicken Woordts, item hare kinderen ten doope te brenghen, ofte soo sij sulx weijgheren te doen datse hun inde teghenwoordicheijt der predicanten ontbieden ende hare opinien beuelen te verclaren ende te verandtwoorden. Het sal oock daerbeneuen goet wesen dat de Dienaers in hare heijmelicke versamelinghen soecken te comen, of te seijnden ende te bewijsen dat haren handel onrecht is.
4. Op de vraghe van die van Zijrixee of een Minister notarius publicus vante vooren gheweest sijnde, noch in dien dienste blijuen mach, Is geantwoordt dat hij testamenten ende huwelixe voorwaerden maecken mach insonderheijt daermen gheen andere hebben en can, item in bequame ende stichtelijke plaetsen, Maer sullen hun wachten te comen in ergherlicke plaetsen, als in herberghen etc. ende hun oock niet bemoeijen met ander notaris handelinghen. Ende wt oorsaecke van deser vraghe is besloten, dat een Ministers huijsvrouwe in gheual van noodt gheen openbare of winckelneeringhe drijuen en mach.¹).
6. Op de 3 vraghe derseluer²), Of een Dienaer des Woordts, die aende pest cranck legghen laten mach te besoecken om dieswille, dat hij van den volcke gheschuwet wordt, Is gheantwoort, Nademael Godt de crancken beuolen heeft te visiteeren ende gheen onderscheijt van cranckheijt ghemaeckt en heeft, datse schuldich sijn tot sulcke menschen gheroepen sijnde te gaen, niet beroepen sijnde ende wetende datmen haerder van doen heeft, oock te gaen, doch dat de
¹) Vraag 5 ontbreekt, waarvoor in andere uitgaven het
laatste gedeelte van vraag 4 is genomen.
²) Nl. uit den Briel.
|89|
Dienaers hier inne niet stoutelick ende onuoorsichtelick en handelen, ende soo sij mercken datse meer breecken dan timmeren, dan sal de Consistorie hier van kennisse draghen ende oordelen.
7. Nademael het besloten is dat der Ouderlinghen ende Diaconen halfdeel alle iaren verandert sal worden, soo is de vraghe hoemen hier inne doen sal met den eersten, tot dat d’ oordeninghe in haren gangh coomt, op dat niemandt sich te beclaghen en hebbe. R. Men sal die swaricheijden der broederen die met t’ eerste iaer af begheeren te wesen, ouerweghen, welck de grootste sijn, ende sij sullen hun alle der discretie des Consistorie onderwerpen, welcke oordeelen sal wie onder hen allen blijuen sal of niet. Maer soose dit niet begheeren te doen, soo salmen t’ lot daer ouer werpen.
8. Op de vraghe van die van Ter Gouw, watmen met den Papen doen sal die int heijmelick doopen ende trouwen, R. Men sal sijn beste doen, om dit te weeren. Eerst bijde Ouerheijt der plaetse, daer na soo sij het weighert, bij den Prince.
9. Op de vraghe van die van Dordrecht, ofmen de kinder der afghesnedenen van der Ghemeijnte doopen mach, R. Ja, met conditie datmen de gheuaders vaster inde belofte van die kinderen ghetrouwelick te onderwijsen, verbinde.
10. Op de vraghe van die vanden Briel, Ofmen een kindt van eener vrouwe ghedoopt, inder Kercke doopen sal, R. Ja, Ouermidts dat vrouwen doop gheen Doop en is.
11. Op de 2 vraghe van die wt den Briel, Of een Ouerspeeler tot een huijsvr. nemen mach die met der welcke hij ouerspel ghedaen heeft, R. Men sal hier in niet handelen teghen de ciuile rechten, ende wel acht nemen, datmen alle erghernisse hier inne vermijde.
12. Op de vraghe van die vanden Briel, of een lidtmaet der Ghemeijnte willende trouwen een persoon die Papist, Doops ofte werlts ghesint is, vanden Dienaer ghetrouwt sal mueghen worden, of niet, R. Dat
|90|
men hem te voren vermanen ende waarschouwen sal, ende soo hij niet teghenstaende de vermaninghe euen wel ghetrowt wil wesen, datmense trouwen sal de wijle het openbaer trouwen Politisch is. Watmen nu doen sal met dien die de vermaninghen weijgheren aen te nemen, ia noch teghen de Dienaers quaet spreecken, is gheantwoort, dat de Consistorie met dien sal handelen na d’ omstandicheijt der saecke, t’ sij met schuldtbekenninghe voor de Consist. of opentlick, Of voor een tijdt vanden Nachtmael af te houden, of met den trappen der Excomminicatie voort te varen na hare discretie.
13. Op de Vr. van die vanden Briel van een man die van sijn huijsvr. nu langhe tijdt solenneelicken ghescheijden is, om des verscheijden gheloofs ende onderlinghen ghekijfs wille, ende bij een andere huijsvr. langhe gheseten ende kinderen ghewonnen heeft, ende den doot sijner vorighen huijsvr. niet bewijsen en can, Ofmen dese vrow persoon vanden Nachtmale sal afhouden, ende ofse behooren ghescheiden te worden, Is gheantwoordt datmense afhouden sal, tot tijdt toe dat hij bewesen sal hebben dat sijn vorighe huijsvr. doot is, ende alsdan soo salmen besien hoemen doen sal inde echtscheidinghe na d’ antwoordt van Geneuen ende Heijdelberch, tot welcke Kercken den broederen gheraden is van deser saecke te schrijuen. Ende soomen beuindt dat sijne vrouwe doot is, soo salmen hem om sijner sonde willen straffen, ende haer tot den Nachtmale toelaten.
14. Op eene andere vraghe derseluer broederen, Of een vrouwe niet wederomme en soude mueghen trouwen wiens man nu 7 of 8 iaren wt gheweest is, ende sij niet en weet of hij leuendich of doot sij, Is gheantwoordt datse consent ende losspreeckinghe bijden Magistraat aansoecken sal.
15. Op een vr. derselue broederen van een ionghghesel die met een dochter in belofte staende 15 iaer huijsgehouden heeft, daer na haer verlaten ende een
|91|
ander ghetrowt heeft, ende sij die verlaten is begheert datmen haer oock een scheidtbrief hebbende met een ander trouwe, R. Sij sal hare saecke der Ouverheijt recht voor stellen ende van haer beuel ende consent beheeren.
16. Op de 10 questie derseluen is gheantwoordt, datse met deser huwelixe saecke bijden Magistraet voortuaren, alsoo sij begonnen hebben te doen.1)
17. Op de Vr. van die van Dordrecht, Wat men doen sal met een man die int Paeusdom sijns broeders wijf ghenomen heeft, ende omtrent 14 of 15 iaer met haer ghewoont ende kinderen bij haer ghewonnen heeft. R. Sulcke eene bijwooninghe dewijle sij van Gode verboden is, en can vanden menschen niet toeghelaten worden. Maer aenghesien de man nu leedtwesen van sijner sonde heeft, ende te volgen sulx als Godes woort vermach, t’ sij te scheiden ofte blijuen ghewillich is, Is besloten dat de Classe van Dord. den gantschen handel aen die van Geneuen ende Heidelberch ouerschrijuen sal, Middelerwijl en salmen hem tot den Nachtmale niet toelaten.
18. Op de Vr. derseluen, van een cruepel diens huijsvr. van hem gheweest is omtrent 20 iaeren, van welcker doot men noch niet recht seecker en is, ende sint bij een andere vrouwe gheseten heeft ende noch sit, Ofmen hem met deser trouwen sal, R. Men sal hem eerst tot den Magistraet seijnden om consent aldaer te halen, ende consent hebbende salmen hem in de Consistorie trouwen, ende eerst sijn sonde scherpelick voorhouden.
19. Op de vraghe van die van Delft of de huwelicken die met wtghdruckten woorden niet verboden en worden Leuit. 18, dan wt tegenstellinge ende consequentien besloten worden, voor verboden ende
3) Uit de instructie van den Briel blijkt dat dit gold eene zeer ingewikkelde huwelijks-quaestie, waarin ook de Overheid gemengd was. (Zie Rutgers, Acta enz. pag. 207).
|92|
ongheoorloft ghehouden sullen worden. R. Ia, dewijle sij van ghelijcker aert ende natuijre sijn. Ende voort op de vraghe, als d’Ouerheijt sulck een huwelick toelaet, wat de Minister doen sal, is gheantwoordt dat hij de personen niet en trouwe sonder schriftelick beuel vanden Magistraet te hebben, ende de Magistraet ende die personen ghenoechsaem van te vooren van deser saecke ghewaerschowt ende vermaent te hebben.
20. Op de vraghe van die van Vlissinghen, of een ionghghesel die teghen den danck sijner ouderen sijn trouw eener maghet ghegheuen heeft ende dese door t’beuel sijner ouderen verlaten hebbende, sich aen een ander die eens Papen dochter is wettelicke verbonden, ende na dese belofte (gheduijrende den tijdt der wtroepinghe) bij d’eerste gheslapen heeft, ende bouen desen vanden Prouisoor der eerste toeghewesen is, nu met een derder (dewijle de tweede namelick des Papen dochter int recht vrij van hem ghesproocken sijnde met een ander ghehowt is) trouwen mach? Is geantwoort, Dewijle des Papen dochter vrij ghekent is vanden rechteren, hoe wel Papistisch, soo is het huwelick datse namaels begaen heeft wettelick. Want hoewel men hier wel mocht vraghen, ofse recht gheoordeelt hebben of niet, Soo wordt nochtans een wtghesproocken vonnisse eens rechters daer van gheen appel en valt voor recht ghehouden. Ende hoewel de rechters niet wettelick sijn, soo worden sij nochtans als wettelick gheleden, ende haer vonnisse moet stat grijpen. Aende eerste dien hij teghen den wil sijner ouderen belooft heeft, ende die hij onteert heeft, en is hij niet verbonden, insonderheijt dewijle sijn ouderen noch daer teghen spreecken. Ende hier teghen en strijdt de wet Godts Ex. 22, 16 en Deut. 22, 29, niet, want aldaer wordt ghesproocken van manspersonen die haer eighen voocht sijn, ende niet van soodanen die onder de macht harer ouderen staen. Hier wt volcht, Dewijle de Ouerheijt desen man tot behoorlicker tijdt niet ghestraft en heeft, ende noch duldet, Dat hij der derder, die hij met verwillinghe
|93|
sijner Ouderen belooft verbonden sij, ende soo d’ Ouerheijt sulx beueelt, trouwen mach.
21. Aengaende die ouer 7 iaren te Nachtmael gheweest sijn, ende
’t pardoen ghehaelt hebben, hoemense toelaten sal tot den
Nachtmale, Is gheantwoordt, Soo de erghernisse openbaer is, soo
salse oopentlick ghebetert worden. Maer ouermidts in desen
ghemeijnen val onghelijckelick ghesondicht is soo sal de
Consistorie na gheleghentheijt der daet oordeelen of het ghenoech
is met de belijdinghe voorder Consistorie ende verclaringhe op
den stoel, of niet.
Desghelijcks is d’antwoorde
op de vraghe vanden Francoischen Minister te Middelburch van
eenen die te Misse ghegaen heeft na de bekende waerheijt.
22. Op de vraghe van de afsnijdinghe der ghenen, die tot den Mennoniten veruallen sijn, is geantwoordt, datmen tot de afsnijdinghen derseluen sal voortuaren door die trappen die inden Embdtschen Sijnodo voorghestelt sijn.
Op de vraghe van die van Xijrixee, watmen doen sal met eenen broeder die door de bijwooninghe van eener vrouwe in een huijs quade suspitie van hem gheuende ende hier van vermaent sijnde, nochtans in t’ selue huijs blijft: R. Nademael men hem meermaels broederlicken sal vermaent hebben, soo hij niet hooren en wil, salmen hem vanden Nachtmale afhouden, ende segghen soo hij sich niet en betert dat men hem excommuniceeren sal.
23. Op de vraghe van die van Delft, Ofmen een Lombardier ten Nachtmale mach toelaten, R. Neen, want hoewel sulcke hanteeringhe vanden Magistraet toeghelaten is, Soo isse nochtans meer om de hertheijt ende boosheijt der menschen hertes wille dan na den wille Godes toeghelaten. Daarbeneuens souden veele hondert menschen door die toelatinghe eens sulcken mensches gheerghert worden.
24. Onze broeders de Dienaers der Classe vander Paltz sullen den Sijnodum generalem beroepen, soo
|94|
haest als sij beuinden sullen dat het nut ende noodich wesen sal, ende bequamelick gheschieden sal connen, Ouermidts hun desen last opgheleijt was vanden Embdischen Sijnodo, dan en hebbent om der veranderinghen wille die in Hollandt ende Zeelandt sint gheschiet sijn niet en connen volbrenghen. Is oock gheordonneert, ouermidts datter weinich Prouincien sijn dat eene ieghelicke Classis eenen Dienaer des Woordts met eenen Ouderlingh tot den Sijnodum generalum seijnden sal, Ende hebben de broeders inden naem harer Classen belooft sich hier inne ghewilligh te laten vinden.
Gheeijndighet tot Dordrecht Aº 1574, den XXVIII Junii.
CASPARUS HEIJDANUS,
Praeses noie Synodi ssi.
ARNHOLDUS CORNELIUS,
Scriba Synodi et Delftensis Eccliae Minister. e.a.