|35|
Acta ofte Handelinghen der versamelinghe der Nederlandtsche Kercken die onder ’t Cruys sitten, ende in Duytschlandt, ende Oost-Vrieslandt verstroyt zijn, gehouden tot Embden den 4 Octobris Anno 1571.
1. Gheen Kercke sal over een ander Kercke, gheen Dienaer des Woorts, gheen Ouderlinck, noch Diaken sal d’een over d’ander heerschappie voeren, maar een yeghelijck sal hen voor alle suspicien, ende aenlockinge om te heeschappen wachten.
2. Om die eendrachtigheydt in de Leere tusschen de Nederlandtsche Kercken te bewijsen, heeft het den Broederen goet ghedocht de belijdinghe des Gheloofs der Nederlandtsche Kercken te onderschrijven, insgelijcx oock de belijdinghe der Kercken in Vranckrijck te onderteeckenen, om daer mede hare verbindinghe ende eenigheyt met der selver Françoischer Kercken te betuygen, seeckerlijk vertrouwende, dat de Dienaren der selver Françoischer Kercken oock op hare zijde de belijdenisse des Gheloofs der Nederlandtscher Kercken, tot ghetuyghnisse der onderlingher eendrachtigheyt, onderschrijven sullen.
3. Men heeft vercooren Petrum Dathenum en Iohannem Taffinum, die dit den Kercken-Dienaeren ter naest-comende versamelinghe in Vranckrijck aensegghen, ende ter naester t’samencoomste der Broederen der Nederlantsche Kercken, antwoort weder inbrengen sullen.
4. Men sal oock de Nederlantsche Kercken-Dienaers die in dese versamelinghe niet en zijn, vermanen, dat sy in die selve onderschrijvinghe bewillighen: T’selve salmen oock allen anderen doen, die van nu voortaen,
|36|
tot den dienst des Woorts beroepen sullen worden, eer sy in haren dienst treden.
5. De Broeders hebben gheacht, datmen in den Ghemeenten der Françoischer spraecke die forme des Geneefschen Catechismi, ende in de Ghemeenten der Nederduytscher spraecke, de forme des Heydelbergschen behoort te ghebruycken; doch alsoo, dat, of daer eenighe Kercken, eene andere forme van Catechismus den woorde Gods gelijckformigh zijnde gebruyckten, die sullen te veranderen niet ghedwonghen worden.
6. In een yegelijcke Kercke salmen t’ samen-coomsten ofte Consistorien der Dienaren des Woorts, Ouderlinghen ende Diaconen hebben, die ten weynighsten alle weecken eenmael ghehouden sullen worden, ter plaetse ende tijt die een yegelijcke Ghemeente sal achten bequaemste ende gheleghenste te wesen.
7. Beneven desen Consistorien, sullen oock alle drie ofte ses maenden Classische versamelinghen ghehouden werden van sommighe Kercken die by een gheleghen zijn, nae hare gheleghentheyt ende nootdruft.
8. Daer beneven sullen jaerlijcxsche versamelinghen, aller verstroyde Kercken in Duytslandt ende Oost-Vrieslandt besonder, aller Engelscher Kercken besonder, ende aller Kercken onder’t Cruys besonder, ghehouden werden.
9. Voorder salmen alle twee jaren eens, een alghemeyne versamelinghe aller Nederlantsche Kercken houden.
10. Beyde de Franckfortsche Ghemeenten, die Schoenausche, die Françoische tot Heydelbergh, die Franckendaelsche, ende die van S. Lambert sullen eene Classem maecken. Een ander Classem sullen maecken beyde de Ceulsche Kercken, beyde die Aecksche, die van Maestricht, die van Limburgh, die van Nuys, ende die int Landt van Guylick zijn. Een ander Classem sullen maecken die van Wesel, van Embrick, van Gogh, van Rees, van Gennep, ende anderen die daer meer int Landt van Cleef souden mogen zijn. Een ander Classem sullen maecken die Kercke van Embden met den
|37|
vreemden Dienaren des Woorts ende Ouderlinghen van Brabandt, Hollandt, ende West-Vrieslandt.
11. Beyde die Ghemeenten tot Antwerpen, die Ghemeente van ’s Hertogen-Bosch, van Breda, van Brussel, ende andere die in Brabant zijn mochten, sullen oock een Classem maecken. Een andere Classem sullen maecken die van Gent, van Ronsen, van Oudenaerden, van Comen, ende die andere die in Oost- ende West Vlaenderen zijn. Een ander Classem sullen maecken die Doornicksche, Rijsselsche, Atrechtsche, Armentiersche, Valencijnsche, ende die andere Walsche Kercken. Een ander Classem sullen maecken die Ghemeente van Amsterdam, van Delft, ende andere Hollandtsche, Overijsselsche, ende West-vriessche Kercken.
12. Men sal die in Enghelandt vermanen, datse hare Kercken in Classen afdeylen.
13. De Dienaren des Woorts sullen van den Consistorie met het oordeel ende goet duncken der Classischer versamelinghe, ofte twee ofte drie Ministers uyt de genabuerde Kercken vercooren worden. Vercoren zijnde, sullen sy der Ghemeente voorghestelt worden, op dat sy, ofte door stilswijghen der Ghemeente aenghenomen worden, ofte soo daer yet ware daerom die Ghemeente in de Verkiezinghe niet verwilligen en wilde, dat binnen 15. dagen onghevaerlijck voortghebracht werde. Nochtans of eenighe Kercken, daer de Verkiesinghe by ’t Ghemeene volck staet achteden, dat hare ghewoonheyt niet te veranderen en ware, die sullen ghedragen worden ter tijt toe, dat het door die alghemeene Synodale versamelinghe anders sal verordent zijn.
14. Die selve wijse salmen oock in die Verkiesinghe der Ouderlinghen ende Diaconen houden, behalven dat men niet behoeven en sal t’ ghevoelen des Classis ofte der omlegghende Kercken-Dienaren te verwachten.
15. Alle jaren sal ’t halve deel, soo wel der Ouderlinghen, als der Diaconen, verandert werden, andere in haer plaetse ghestelt zijnde, die oock twee jaren lanck dienen sullen, doch dat de Kercken (voornamelijck die
|38|
onder ’t Cruys sitten) hare vrijheyt van langher ofte corter tijt te nemen, nae hare gelegentheyt ende nootdruftigheyt behouden.
16. De Dienaren des Woorts sullen gheëxamineert, dat is, ondersocht worden van den ghenen daer van sy vercooren worden. Ist dat haer Leer ende leven voor goet bekent wort, soo sullen sy met Ghebeden daer toe dienende, ende oplegginghe der handen (doch sonder superstitie ende nootsaeckelijckheyt) bevestight worden.
17. Het en sal gheen Kerkcken-Dienaer gheoorloft zijn in een andere Ghemeente te Predicken sonder bewillinghe des Dienaers der selver Ghemeente ende der Consistorie, ofte int afwesen des Dienaers, sonder consent der Consistorie.
18. Die sich in den Kercken-Dienst indringhen in die plaetsen daer den Kercken-Dienst nu inghestelt is, die selve sullen van den Consistorien vermaent worden, datse afstaen, maer ist datse evenwel hartneckelijck voortvaren, soo salmen terstont drye ofte vyer, ofte oock meer, ist moghelijck, van den omlegghende Kerckendienaren dier Classe onder welcke dese Kercke is, beroepen, ende hem die het is verclaeren een Scheurmaecker te zijn. Ende aengaende die toehoorders, ist dat se alle vermaninghen ende waerschouwingen hartneckelijk verachtende, den Scheur-maecker (welcke hem nu verclaert is, sulck een te zijn) voortvaeren aen te hooren, soo sal de Consistorie nae uytwijsen der Kercken tucht ofte Christelijcke straffe handelen.
19. Eens, ofte drye mael in den Doop met water te besprenghen wort voor een middelmatigh ende vry dinck ghehouden: daerom laten wy den Kercken hare ghewoonheyt, diese hier in hebben, behouden, ter tijt toe dat anders in de naest-comende alghemeyne Synodale vergaderinghe verordent worde.
20. Ghetuyghen in den Doop te nemen, ofte niet te nemen, achten wy voor een middelmatigh dinck: derhalven salmen den Kercken haer oude ghewoonheyt
|39|
laten, een yegelijck nae hare vrijheyt, ter tijt toe dat daer van anders in de alghemeyne Synodale vergaderinghe besloten werde.
21. In den Ghemeenten, daer ons vrijheyt ghegheven wort te mogen reformeren, achten wy datmen ghemeyn spijsbroot ghebruycken, ende ’t selve in de uytdeylinge des Nachtmaels breecken moet. Maar staende ofte sittende ’t Nachtmael te ontfanghen, oordeelen wy middelmatigh te zijn. Derhalven sullen die Ghemeenten sulck eene wijse ghebruycken, die hen de alder-gheleghenste dunckt te zijn. Psalmen te singen, ofte yet wat uyt de heylighe Schrift te lesen ter wijle ’t heylighe Avontmael uytghedeelt wort, wort den Kercken vry ghelaten. Insghelijcx oock staet in de vrijheyt der Kercken die woorden Christi ofte Pauli te ghebruycken, in ’t uitreycken des Broodts ende des Wijns, waer in men toesien sal, dat het uyt-spreken der woorden, met der tijt niet tot een schijn ofte waen van Consecratie ghetrocken en werde.
22. Niemandt die noch onder de macht zijner Ouderen staet, ofte der ghener die in plaets der Ouderen zijn, en behoort hem selven sonder hare verwillinghe in den Houwelijcken staet te begheven, ende die houwelijcksche belofte sonder haer consent ghedaen, is van gheener waarde. Soo daer nochtans eenighe van de Ouders hier in sick soo onbescheyden ende hart bewesen te zijn, datse in gheenerley wijse wilden verwillighen (’t welck somtijts uyt haet der Religie, ende uyt andere oorsaecken geschiet) alsdan sal het int oordeel der Consistorie staen, of daer eenighe billicke oorsaecke zy, sulck eene heylighe ordeninghe te verhinderen ofte te breken.
23. De ondertrouwe Wettelijck ghedaen zijnde en sal gheensins moghen ghebroocken worden, al waert dat beyde partien daer in verwillighden. Daerom salt raetsaem zijn, als d’ Ondertrouwe gheschiet, dat de Kercken-Dienaer ofte een Ouderlinck daer by zy, opdat, eer der onderlinghe beloftenisse geschiede, vernomen
|40|
werde: of sy beyde die reyne Religie bekennen: of haer Ouders in haer Houwelijck verwillighen; Ende ist dat beyde partien ofte een van beyden, te vooren in den Houwelijcken staat gheleeft hebben: of men door gheloofwaerdighe ende seeckere ghetuyghenissen van de aflijvighe der eerster partie verseeckert is.
24. Die namen der persoonen die in den Houwelijcken staat te bevestighen zijn, salmen drye Sondaghen, ofte anders drye maal, mits datter een tamelijcken tijt tusschen zy, voor de Ghemeynte uytroepen.
25. Wy gevoelen dat de Kerckelijcke discipline ofte Christelijcke straffe in een yegelijcke Ghemeente behoort onderhouden te werden; derhalven salt der Dienaren des Woorts ampt zijn, niet alleen opentlijcken te leeren, vermanen ende straffen, maar oock int bysonder eenen yeghelijcken tot zijn plicht te vermanen, ‘t welk oock den Ouderlinghen toestaet te doene.
26. Daerom indien yemant in der reynigheyt der leer ghedwaelt, ofte in de oprechticheyt des levens ghesondicht sal hebben: soo verre alst verborghen ende sonder opentlijcke Erghernisse toeghegaen is, soo salmen den reghel onderhouden, welcken Christus uytdruckelijck voorschrijft. Matth. 18.
27. Ende die verborghen sonden, daer de sondaer (int heymelijck, ofte van eenen, ofte met twee ofte drye ghetuyghen vermaent zijnde) leetschap van bewijst, en salmen der Consistorie niet aendraghen: maer die verborghen sonden, die der alghemeyne welvaert, ofte der Kercken, eenige merckelijcke schade ende verderffenisse toebrengen moghten, als daer zijn verraderije, oft verleydinghe der zielen, die salmen den Kercken-Dienaer aensegghen, op datmen nae zijnen raet toe sie, wat hier in te doen staet.
28. Indien yemant heymelijck ghesondight hebbende, de vermaninghe van twee ofte drye persoonen niet en hoort, ofte die eene openbare sonde begaen heeft, die salmen voor de Consistorie brenghen.
29. Die sonden welcke van haer naetuere openbaer
|41|
zijn, ofte die der Ghemeente (om der verwerpinghe der vermaninghen wille) gheopenbaert werden, die salmen opentlijck versoenen, niet nae het ghevoelen der gantscher Consistorie, ende dat op sulcker wijse ende forme, welcke men achten sal tot opbouwinghe eener yegelijcker Ghemeente die alderbequaemste wesen.
30. Soo wie hartneckelijck die vermaeninghen der Consistorie verwerpen sal, dien salmen vander ghemeynschap des Nachtmaels afhouden, ende afghehouden zijnde, ist dat hy nae vele vermaninghen geen teecken van berou en bewijst, soo sal dit den voortgangh zijn der uytsluytinghe.
31. De Kercken-Dienaer sal den hartneckighen sondaer opentlijcken van den Predickstoel vermanen, hy sal zijn sonde duydelijck verclaren, ende wat naersticheyt men ghedaen heeft hem bestraffende ende vant Nachtmael afhoudende, hy sal de Ghemeente vermanen datse vyerighlijck voor desen onboetvaerdighen Sondaer bidde, eer dat die Ghemeente tot de laetste remedie der uytsluytinghe te comen ghedwonghen werde. Sulcke drie vermaningen salmen doen: In d’ eerste en sal de Sondaer niet ghenoemt worden, op datmen hem eenighsins verschoone: In de tweede salmen hem noemen: In de derde salmen der Ghemeente aensegghen, datmen excommuniceren ofte uytsluyten sal, ten zy dat hy sick bekeerde, opdat hy, ist dat hy hartneckigh blijft, door stilswijghende verwillinghe der Ghemeente, afgesneden werde. Maer aengaende den tijt hoe langhe d’een een vermaeninge nae d’ander geschieden sal, dat sal int oordeel ende goetduncken der Consistorie staen. Indien hy oock door dese naersticheyt der Dienaren tot bekeeringhe niet en can gebracht worden, soo sal eenes sulcken hartneckighen mensches verbanninghe ende afsnijdinge van den lichame Christi voor de Ghemeente vercondight worden. De Kercken-Dienaer sal ‘t ghebruyck ende ‘t eynde des Bans in ‘t breede verclaren, ende sal den ghelooviighen vermanen,
|42|
dat sy gheene alte ghemeensame ende onnoodighe conversatie ende gheselschap met den verbanneden hebben, maer zijn gheselschap schouwen tot dien eynde voornemelijck, op dat die verbande ofte uytgheslotene beschaemt zijnde, ernstelijck bedencke sick te bekeeren.
32. Die daer sware ende der Ghemeente Gods lasterlijcke sonden begaen hebben, ofte sulcke stucken die door die authoriteyt ende ‘t ghewelt der Overheydt behooren ghestraft te werden, hoe wel sy met woorden boetvaerdicheyt betuyghen, soo sullen sy nochtans vanden Nachtmale afghehouden werden. Doch, hoe dickwils dat geschieden sal, sulcx sal int oordeel der Consistorie staen.
33. Ist dat die Dienaers des Woorts, die Ouderlinghen, ofte Diaconen eenige openbare sonde die tot schande ende lasteringhe der Ghemeente streckt, ofte door de macht der Overheydt behoort ghestraft te werden: Soo sullen die Ouderlingen ende Diaconen door de authoriteyt der Consistorie terstont van haren dienst afgeset werden: Maer den Dienaren des Woorts salmen haren dienst voor een tijt lanck opsegghen, doch of mense ‘t eenmael van haeren dienst afsetten sal, daer van sal de vergaderinge des Classis oordeelen, met welckers oordeel, ist dat sy niet te vreden zijn, soo sullen sy haer beroepen opdien Provinciale ofte Lants-Synode.
34. Maer of die Dienaren des Woorts, ende die Ouderlinghen, ende Diaconen afgheset zijnde, nae dat sy de Kercke door hare boete voldaen hebben, wederom tot den dienst behooren toeghelaten te werden, waert datse wederom vercoren wierden: Soo veel d’Ouderlingen ende Diaconen aengaet, sal het in der Consistorie discretie ofte oordeel staen: maer soo veel als de Dienaren des Woorts belanght, sal die Classicale vergaderinghe oordeelen.
35. Die Kercken-Dienaren geboren uyt Nederlant, die sick in vreemder Kercken dienst begheven hebben, soo sy wederom van de Nederlantsche Kercken gheroepen
|43|
werden, sullen naerstigheyt doen datse die beroepinghe volghen, haren Kercken eenen seeckeren tijt bestemmende, in welcken sy haer met anderen Kercken-Dienaren voorsien moghen. Maer soo de uytlantsche Ghemeenten haer niet willen laten gaen, soo salmen die saeck betrecken tot andere Kercken, die niet suspect en zijn. Ende die sick noch aen niemant verbonden hebben, salmen vermanen datse hare vrijheyt behouden, op datse connen volghen, soose beroepen werden.
36. Men sal oock de Lidmaten der Kercke vermanen, die eenighes Kercken-Dienaers dienst in den tijt der vrijheyt ghebruyckt hebben, dat sy den selven met onderhout, soo hy ghebreck heeft, versorghen.
37. Die uyt deser verstroyinghe in eenigher Stadt ofte plaetse vergadert zijn, sullen etlijcke Studenten onderhouden, die aan hen verbonden sullen zijn, der welcker dienst, soo die ghenen diese onderhouden hebben, ontbeeren moghen, ende toelaten dat een andere Kercke de selve gantschelijck tot haer met verbindighe overneme, soo sullen sy die ghedaene oncosten wederom mogen eyschen, maer dat en sullen sy niet moghen doen, ist dat zijse alleen voor eenen tijt uyt lenen.
38. Daer is een Register beschreven der Kercken-Dienaren die nu geen dienst en hebben, item der ghener die tot den Kerckendienst bequaem zijn. Ende is uyt elcke Classe der ghener die hier zijn, eenen Kercken-Dienaer vercooren, die de Kercken-Dienaers zijnes Classis in den naem deser Synodale vergaderinghe vermanen sal, dat sy naerstelijck vernemen, of eenighe Kercken in haren Classe sonder Kercken-Dienaers zijn, ende soodanighe Kercken vermanen eenen Dienaer te beroepen, dat sy oock sommigen uit den register voorstellen, op dat met ghemeynen rade yemant beroepen werde.
39. Tot Emden zijn vercoren Dominicus Iulius, Cornelius Rhetius, Iohannes Arnoldi. Te Wesel, Iohannes
|44|
Lippius, Petrus Rijckius, Michaël Iordaens, op dat de Nederduytsche Kercken die gheen Dienaren hebben, weten datse aen dese Mannen schrijven sullen, ende op dat dese den Kercken eenige Dienaren in hare, ofte in de naest-gheleghene plaetsen woonende, aengheven.
40. Soo daer eenighe Kercke soo arm ende behoeftigh ware, dat sy den Dienaer welcken sy beroept niet onderhouden en conde, soo sal de Classe sulcx versorghen: ende sullen voor eerst sommighe naeburighe Kercken t’ samen gevoeght moghen werden; Daer beneven sullen de Dienaren der verstroyder Ghemeenten vermaent worden, dat sy de Litmaeten der Kercken tot bystant te doen aenporren: doch insonderheyt sullen sy die aenporren die uyt die selve Provincie oft Lantschap zijn, daer indie Kercke leyt, en de de Kercken-Dienaren sullen anderen in desen deele met haer exempel voorgaen.
41. Die Dienaren des Classis sullen in die plaetsen, daermen den dienst des Woorts niet sal connen oprechten, Lesers, Ouderlinghen ende Diaconen verordenen op dat alsoo de Kercken versaemelt moghen werden.
42. Die Dienaren ende Ouderlinghen der Classen die onder ‘t Cruys zijn, sullen in allen Steden ende Dorpen onder haren Classe, ofte daer omtrent gheleghen, naerstelijck ondersoecken ende vernemen nae den ghenen, die tot de reyne Religie gheneghen zijn, om de selve tot haren schuldighen plicht te vermanen: Derhalven sullen sy pooghen, Kercken, ofte ten minsten beginselen der Kercken te vergaederen; Ende om sulcx te beter na te comen, soo sullen de Classes, alle die naest-gheleghen Steden ende Dorpen onder haer verdeylen, op dat niet versuymt en werde. Die selve sorghe sullen die verstroyde Ghemeenten over die Steden ende ander by-legghende plaetsen draeghen, voornamelijck die wijt van den Classe ghelegen zijn. Die verstroyde gheloovighen sullen die Kercken-Dienaeren der Classen onder ‘t Cruys hier in helpen, hen
|45|
voorsichtelijck aenghevende die namen der ghener die sy weten dat tot de Religie gheneghen zijn gheweest in die plaetsen, daer sy uytgeworgen, ofte uyt gheweken zijn.
43. T’ is seer oorbaerlijck datter sulcke eene vereeninghe der Kercken zy, datse dickwils met onderlinghe Brieven malcanderen te kennen gheven, wat daer dienstelijck sal zijn tot de onderhoudinghe ende wasdom der Kercken int ghemeen, ofte oock sommigher int bysonder, ende dat sy voornamelyck van die Ketters, scheurmaeckers, huerlinghen, landt-loopers, ende andere soodanighe schaedelijcke menschen malcanderen verwittighen, op dat de Kercken sick voor soodanighen wachten connen.
44. Op datmen de sware belastingen der Kercken voorcome ende verlichte, welcke dagelijcx toenemen door de lichtvaerdicheyt der ghener die al te lichtelijck hare woonplaetsen veranderen, ende der ghener die onder ‘t dexel datse geloovigh ende behoeftigh zijn, d’ Aelmoessen, den huysghenoten des Gheloofs toecomende ende van nooden zijnde, onttrecken: Soo hebben wy voor raetsaem aenghesien, dat in allen ende yegelijcke Kercke vercondight werde, dat de ghenen die van daer vertrecken, voortaen niet en sullen als huysghenooten des Geloofs gheholpen werden in andere Ghemeenten, ten zy datse attestatie ofte ghetuyghenisse hebben, hoe sy sick te vooren in leere ende leven by de Ghemeynte van daer sy ghecomen zijn, ghedraeghen hebben.
45. De Dienaren sullen daer op letten, datse allen den ghenen die attestatie ofte ghetuyghenisse begheeren, vraghen uyt wat oorsaeck sy begheeren te vertrecken, ende bevindende d’oorsaeck des vertrecx niet genoeghsaem te zijn, den soodanighen attestatie weygheren. Die Dienaren ende Diaconen sullen oock toesien, datse niet te seer ghenegen zijn hare Kercken van de armen te ontlasten, met welcken sy andere Ghemeynten sonder eenighen noot beswaren. Ende soo wien sy attestatie geven, sullen haer naem, toe-naem, Vader-landt,
|46|
ende hant-werck in den Brief uyt-drucken, mitsgaders de oorsaeck hares vertrecx, ende hoe langhe sy in de Ghemeente verkeert hebben, hoese sick ghedragen hebben, wanneer sy van daer ghescheyden zijn, waerse henen gaen willen, ende andere dierghelijcke dinghen.
46. Den genen die vertrecken salmen soo veel geven, als men achten sal ghenoegh te wesen om tot de naeste Ghemeente, daer sy door passeeren sullen, te comen, doch hoe veel het zy, salmen op de attestatie teyckenen. T’ selve sullen oock andere Ghemeenten daer sy door-trekken, doen, yder nae zijne macht: sy sullen de attestatie besien, ende soo sy oprecht is, soo veel mede deelen, als noodigh is om tot de naest-legghende Gehmeente te comen, hoeveel sy geven, ende wanneer sy van haer vertrecken, sullen sy op de attestatie teyckenen. Alsoo sullen oock andere Ghemeynten haer draeghen, tot datse in die plaetse comen daer sy wesen willen, alwaer de overgheleverde attestatie sal ghescheurt werden.
47. Alle die nae de naest-comende maent Novembris, sonder eenighe ghetuyghenisse, ofte met gheen ghetuyghenisse nae dese forme beschreven, uyt de Ghemeynte vertrecken sullen, die sullen voor geen huysghenooten des Gheloofs, den welcke men, nae de leere Pauli, aldermeest behoort goet te doen, ghehouden worden. Soo daer nochtans eenighe comen uyt de Ghemeynten onder ‘t Cruys sittende, ofte uyt sulcke plaetsen daer gheen Kercken-dienst inghestelt en is, soo salmen die ondersoecken, ofse bidden ende reeckenschap hares Gheloofs gheven connen: item uyt wat oorsaeck sy vertrocken zijn, ende van dierghelijcke dingen meer, doch sal in de discretie der Diaconen staen, hoe veel men soodanighen tot onderstant sal gheven.
48. Men sal den Heer van S. Aldegonde bidden in den naem van deser Synodale verghaderinghe, dat hy een Historie der dinghen die in sommighe jaeren herwaerts gheschiet zijn, beschrijve: ende voornamelijck
|47|
van die dinghen, die de oprechtinghe der Kercken, de vervolginghe der selver, die afworpinghe ende wederoprechtinge der Beelden, de volstandicheyt der Martelaren, die grouwelijcke oordeelen Gods teghen de vervolghers, de veranderinghen der Politien, etc. betreffen.
49. Alle Kercken-Dienaren, mitsgaders alle andere die met haer hulp dit voornemen connen vorderen, sullen naerstelijck ondervraghen ende ondersoecken alles wat tot soodaenighen Historie dient, ende in gheschrifte oversenden aan yemandt der ghener die hier toe vercoren zijn, welcke dese dingen daer nae aen den Heer van S. Aldegonde ghetrouwelijck sullen overschrijven.
50. Ende zijn hier toe vercooren: tot Emden, Christophorus Becanus, ende Cornelius Rhetius: te Wesel, Pieter de Rijcke, ende Carolus Nielius: te Coelen, Adriaen van Conincksloo, ende Iohannes Regius: tot Aecken, Iohannes Christiani, ende Iohannes Heuckelom: tot Franckfort, den Heer van Bailleul, ende Sebastiaen Matte: tot Heydelbergh, Petrus Dathenus, ende Iohannes Taffinus: te Franckendael, Caspar van der Heyden, ende Petrus Anthonii: te Schonau, Fransciscus Iunius: te Sint Lamberts, Nicolaus Schoubrouck.
51. Niemant sla eenigh Boeck van hem selven, ofte van een ander ghemaeckt, waer in van de Religie ghehandelt wordt, doen ofte laeten drucken, ofte andersins int light brenghen, ten zy dat ‘t selve Boeck van den Kercken-Dienaren des Classis, ofte van de openbare Professoren der Theologie, die van onsen gheloove ofte confessie zijn, geëxamineert ende gheapprobeert zy.
52. In groote Ghemeenten salt oorbaerlijck zijn, datmen sommighen die hope geven, datse de Kercke Gods t’ eeniger tijdt sullen connen dienen, int besonder oeffene, int proponeren: ende op dat het ordentelijck gheschiede, sal een Kercken-Dienaer over die Actie presideren.
53. Deze Articulen de Wettelijcke ende behoorlijcke
|48|
ordre der Kercken betreffende, zijn alsoo met ghemeyn accoort ghestelt, datse, soo de nutticheydt der Kercken vereyschet, verandert, vermeerdert, ende vermindert moghen ende behooren te worden. Nochtans sal t’ gheen besondere Kercke vry staen sulcx te doen: maer alle Kercken sullen arbeyden deze te onderhouden, tot dat in een Synodale verghaderinghe anders besloten wort.
Tot EMBDEN den 13 Octobris
Anno onses Heeren 1571.
CASPAR VAN DER HEYDEN, Praeses Synodi.
IOHANNES POLYANDER, Scriba.
Aanhangsel op de voorige Synode, behelzende eenige particuliere Vraagen, mitsgaders eenige particuliere Statuten in dezelve beantwoord.1)
[1] Gehoord hebbende de klagten en het verzoek van beide de Kerken van Embden, hebben de Broeders des Synodi belooft, dat zy zoo haast als zij t’ huis gekoomen zullen zyn, bezorgen zullen, dat de Kerken van haare Classis aangedient en de weete gedaan werden, dat de Diakenen der Kerke van Embden, die geenen, die wettelyke getuigenisse haares voorgaanden vroomen en Godzaligen levens van de Kerke, uit welke zy gereist zyn, overgeeven zullen, als Geloofsgenooten bystaan zullen, den anderen Kerken door welke zy reizen zullen tot een exempel; maar die veel dagen of sommige maanden (gelyk het somtyds geschied) moeten stil op den Wind leggen wagtende, om naar Engeland te varen, nood hebbende, dat zy die voortaan
1) Van deze vragen volgen hier de voornaamsten. Die niet zijn opgenomen, zijn van geen algemeen belang te rekenen.
|49|
niet konnen bystaan, op dat niemand op eene ydele hoope vertrouwende, niet lichtelyk van de eene Plaatse, in de anderen vertrekke.
2. Op de eerst vrage van die van Keulen, of alle dingen met de H. Schrift bevestigt moeten worden? Zoo hebben de Broederen geantwoort, dat die dingen, welke de conscientie aangaan, met Gods Woort moeten bevestigt worden, maar die geene die de ordeninge der Kerken aangaan of middelmatig zyn, moeten tot zulk een noodzakelykheid niet gedreeven worden.
3. Op de tweede vrage van eene goede Nederlandsche overzetting des Bibels hebben de Broeders geagt dat men dit zal uitstellen tot den Generalem Synodum.
4. Op de derde en vierde vrage is geantwoort in den 51 en 52 Articul.
5. Op de vyfde vrage aangaande de handelingen des laatsten Synodi van Rochelle in Vrankryk, hebben de Broederen Datheno en Taffino opgelegt dat zy daar in voldoen.
6. Op de zesde vrage antwoort het 38. Articul van de beroepinge der Dienaren.
7. Op de zeevende vrage is aldus geantwoord, dat het geoorlooft is, in de Consistorien Getuigen voor te brengen en te hooren, en daar die niet en zyn, zal men in gewigtige zaaken den Eed afvorderen, doch niet gebiedender wyze, het welk alleen den Overheeden toekomt, maar vermanenderwyze, en door opwekkinge. En hoewel dat het geoorlooft zou zyn de openbaare forme te gebruiken die de Magistraat gemein is, zoo is het nogtans beeter, zig daarvan te onthouden en voor te stellen die ernstige wraake van God tegen de Meinëedige, en te begeeren dat elk de waarheid bekenne; dog is het allerraadzaamste dat men zelden Getuigen voorbrenge en den Eed afvrage.
8. Op de vrage van die van Keulen, van dien Man, diens Huisvrouw hem niet volgen wil? is geantwoort, dat de uitroeping door authoriteit der Overheid daar toe van nooden zy, daarom mag die Man in zulk eene
|50|
stad vertrekken, daar die Overheid haare hulpe en authoriteit daar tusschen stellen wil.
9. Op de tiende vrage der Broederen van Keulen of het toegelaaten is eens Papisten Kind te doopen, welke betuigt dat die forme des Doops, die in de Gereformeerde Kerken is, hun reiner dunkt te weezen, dan die welke in het Pausdom is gebruikt? is geantwoort, dat die hier in voldaan begeert te wezen, die neeme eene Copie van het geene de broeders van Geneve hier van geschreeven hebben.1)
1) Dit is die Copie des Artijckels van Geneuen
dienende tot een andtwoorde op de voorss. 10 vraege der Broederen
van Coelen.
Het beste ende alderseeckerste is geen kinderen tot den doop toe
te laten oft t’ ontfangen, dan van welcken die Vaederen
lidtmaeten des lichaems der Kercken sijn, ende voorwaer het is
den Ordinaris Regule diemen in deser saecken behoort te
gebruicken; nochtans om die te seer strengicheit te maetigen in
deser saecken, soo moet men altijt hierop acht nemen, dat Godts
verbondt sich strecket tot in het duijsenste geslachte, niet om
alzoo ouerhoop allerleij kinderen diemen te doopen anbiedt t’
ontfangen, onder het decxel dat die voorouderen daer van, van
ouer duijsent jaeren geleden Christenen geweest sijn, maer well
om door goeden en behoorlicken middel, tot der Kercken wederom
aen te nemen ende te voegen, t’ gene dat daervan vervrembt is
geweest; maer nu sijn die middelen verscheiden ende menigerleij,
nae dat die omstandicheden verscheiden ende menigerleij zijn:
Want waert saecken dat Godt sijnen vervallen Kercken wederom
belieffde op te richten, ende dat die Ordinaris bedieninge des
doops (welcke heden s’ daeghs de vijanden der waerheijt
misbruicken) wederom gestelt waere in handen vanden oprechten
herderen, all waere het schoon dat veele lyeden noch soo haest
niet gereformiert offt bekeert ende herboeren waeren, soo en
soude men nochtans sulcker leyden kinderen (dien der Kercken toe
koemen) vanden |51| doop niet moegen
affsluijten: Want men en soude den seluigen niet alleene te kort
doen, maar oock die gemeenschap der geloeuigen ende der beloften
Godts. Dergelijcke Andtwoorde hebben wij aen die vanden Rijcke
van Schotlandt gedaen, als sij ons advijs oeuer dese saecke
begeert hebben. Item ter plaetzen daer die Kercke onder den
Cruijce schuijlt oft affgesondert ende verborgen is: Indien daer
die ouderen der kinderen noch soo swack ende bevreest zijn, als
dat sij hun tot der gemeente niet en derren begeuen, Offt, noch
rouw, ende ongeschickt zijnde hun niet buijgen en willen onder
het jock Jesu Christi, ende daer en tusschen nochtans eenige van
haere vrienden last ende macht geuen van haer lyeden kinderkens
aen te bieden, om in aller behoorlicheit ende suijverheit gedoopt
te worden, soo en is daer geen oorsaecke noch redene die
verhinderen mach die selve kijnderkens angenoemen te wordene,
behaluen dat die Peters ende Meters, oft die getuijgen des doops
haer verbinden in desen haeren Ampte ende plicht hun seluen
getrouwelicken te quijten, oock verseeckeren ende betoegen, dat
sij van den ouderen voorss. volle last ende bewillinge hebben.
van alsulcx te doene. Want dat is effen soo veele, als oft die
Vaeders der vorseider kinderen, haer vaederlich Recht ende Actie
te buijten gegaen ende ouergegeuen hadden in handen van den
voorss. Peteren ende Meteren etc. Maer soo daer eenich persoen
is, dien vanden Evangelio gansch niet en weet, ende daarin
geheell onverstandich sij , soo en wilden wij alsulckes kindt
eene niet raeden tot den doop aengenoemen te worden, sonder den
seluen persoen te doen belouen eerst ende voor all, dat hij
gedoegen sall, dat sijn kindt vanden Peters ende Meters t’ zijner
tijt sall |52|
onderweesen ende geleert worden inde suijvere leeringhe des
Evangeliums, ende dat hij door sijne vaderlick auctoriteit oft
vermoegen t’ zelve kindt nu noch nummermeer en sall dwingen oft
daer toe brengen, dattet wederomme sall koemen ofte gebracht
worden totte superstitia ofte auergeloeuicheden des Paussdoms,
maer dat hij den seluen kinde veel meer sall vrijheit geuen tho
leuen nae die leeringe des Evangeliums, daer het inne onderwesen
is. Indien men in deser saecken den toom langer gaeue ende meer
toe liete, soo soude d’ ambitio oft die vermeetenheit te seere
regneren, ende daer soude veele verwoestinghe ende groote
ongeschicktheit uijt volgen.
|51|
11. Op de elfde vrage van die van Keulen of men Gevaders zal moeten toelaten, dewelke, hoewel dat zy de reine Leere toestaan, zig nogtans niet tot de Gemeente begeeven? is aldus geantwoort, dewyl het den Broederen goedgedagt heeft het gebruik der Ghevaders vry te laaten in den Doop, dewelke in de
|52|
Kerken genoomen worden, op dat zy Getuigen zyn, dat het Kind gedoopt is, zoo zullen die geene, daar van gevraagt word, mogen toegelaaten worden; maar daar zy genoomen worden, op dat zy ook zorgen voor de onderwyzinge des Kinds, de zoodanige behooren Lidmaaten der Kerke te zyn.
11a. De Broeders van Aken en Keulen hebben gevraagt, of een Broeder die ongoddelyk leeft, na veele vermaaningen te vergeefse aan hem gedaan, moet afgesneeden worden, als hy de Kerke dreigt te verscheuren? is geantwoort, dat men dien uitsluiten zal, die anders naar Gods woort behoort uitgeslooten te worden, al is ‘t dat de Kerke te verstooren bedreigt word. Maar overmits dat de tyden der vermaaningen die opentlyk geschieden en de verkondiging der uitsluitinge in het oordeel der Kerke gelaaten zyn, zoo zullen de tyden der vermaaning ende uitsluiting mogen uitgesteld worden, alzoo dat men agt hebbe op de behoudenisse der Kerke, en dat ook de noodzakelyke uitsluitinge niet verzuimt worde.1)
12. Op de voorstelling van de broederen van Antwerpen
1) De nummering der artikels is in de war, waarom we dit art. noemen: 11a.
|53|
van den Kerken-Dienaren, die leedig zynde, en elders beroepen wordende, weigeren zulks aan te neemen, is aldus geantwoort, dat de Ministers die zonder dienst zyn, zoo zy van eenige Kerken geroepen zynde, weigeren te volgen, dat de Classische verzameling oordeelen zal, of men ze daar toe dringen of dryven zal.
13. Op der zelver vrage, of een geloovige Vrouw die met eenen ongeloovigen Man verbonden is, zou mogen zyn Kind, tegen zyn dank in de Gemeente ten Doop præsenteren? is geantwoort; dat het wel geoorlooft is, en behoort te geschieden, maar dewyl het mooglyk niet altyd profytig zoude weezen om de gestalte der Kerken, zoo zal het van nooden weezen, dat zy in deeze zwarigheid den raad der Consistorie begeeren zal, dewelkers bescheidentheid het zal toestaan hier in alzoo te handelen, dat men noch den vreesagtigen den toom niet te lang geeve, noch de conscientie door al te groote hardigheid niet en bezwaare.
14. Op de vrage von sommige Kerken, of het den Broederen toegelaaten is Koopmanschap te bedryven met andere Heeren Munte, dezelve te smelten, of te maaken dat zy gesmolten of erger gemaakt worden, of oorzaak daar toe gegeeven worde? is geantwoord, dat het wel is geoorlooft Koopmanschap te dryven, maar geld te verzamelen op dat het tot erger geld gesmolten worde, of anderzins geld te slaan of te doen slaan waar door den gemeene welvaart agterdeel en schade ontstaat, onaangezien dat dit door de oogluikinge der Magistraat dier Plaatse geschiede, dat het nogtans meer ongeregtigheid en der liefden vijand is, en daarom dien welke de reine Religie belyden, onbetaamelyk.
15. Op de voorstellinge der Broederen van Gent en Antwerpen is geantwoort, dat de Consistorie naar gevoegtheid der zonde, naar de grootheid der ergernisse, naar de feilen dikwils geschieden en vernieuwt worden, en naar de gestalte der Plaatze en andere omstandigheeden overleggen en met rypen raade oordeelen zal, of
|54|
iemand niet alleen van de Nagtmaale maar ook van de verzamelinge der Kerken onder het Cruis, zal gehouden worden, en zo daar iet meer of voorder vereischt word, zulks zal tot de Classiche verzameling uitgesteld worden.
16. De Broeders van Gent, vraagden of deeze zonde voor openbaar of heimelyk zou te houden zyn naamlyk in ‘t heimelyk parden of aflaat te haalen, by de Papisten te trouwen, de Kinderen daar te laaten doopen, in byzondere huizen voor den Burgemeester of iemant van de Overheid Jezum Christum te verloochenen, bij den Heiligen te zweeren, of iet anders? Deeze vrage, om dat er verscheidentlyk van gedisputeert en gesproken wierd, is uitgesteld tot eene andere Vergadering.
17. De vrage van die van Aken, van een Jongeling en Dienstmeid, stellen de Broederen uit tot vlytige onderzoekinge van alle de omstandigheeden deszelven handels, dewelke de Consistorie doen zal, en daar na der Classische Vergadering aanbrengen.
18. Op die vrage van de Walsche kerke van Antwerpen, wat dat men met eene Vrouwe doen zal dewelke zegt dat haar Man voor vyf of zes jaaren in den Kryg gestorven is, en kan nogtans zynen dood met geen gewisse kondschap bewyzen? is hier op geantwoort, dat hier in moet gebruikt worden het middel van uitroeping door de authoriteit van de Overigheid, dewelke zoo zy niet en kan verkrygen, zoo zal zy van de Overigheid begeeren, dat zy ordonneeren, hoe langedat zy nog zal moeten wagten. Indien zy geen van beiden verwerven kan, zoo zal zy haar in zulk een staat begeeven tot de hooge Overigheid, om haare hulpe en authoriteit daar tusschen te stellen.
19. Op die andere vreage van dezelve kerke van eene Weduwe, die een maand of twee maanden na haar Mans door begeerde te trouwen? is geantwoort dat de Consistorie niet vermag noch behoord zeekeren tyd te beschryven, dewyle den Apostel Paulus toelaat de Weduwen
|55|
te hertrouwen zonder zeekeren tijd te bestemmen, nochtans zo eischt de eerbaarheid dat zy haar tot den tweeden Huwelyke niet en begeeve voor vier of vyf maarden, en zoo zy bevrugt gebleeven ware niet voor omtrent twee maanden na het Kinderbaren.
20. Op de derde vrage van dezelve Kerke van der geene die om eene groote zonde van den Nachtmaale afgehouden zynde, eene Huisvrouwe in der Gemeente trouwen wilde, eer dat hy zyn schuld van de zonde opentlyk bekend heeft? is geantwoort dat men die Kerkelijke vermaaning tegens hem gebruiken zal; zoo hy hem bekeert, zoo zal men hem toelaaten; zoo niet, zoo zal men de Vrouwe vermaanen, dat zy niet trouwe met eenen Man, die met groote en openbaare zonde besmet is, en die een Veragter der Gemeente is, hem die van dezelve afgehouden en uitgeslooten word.
21. Daar is gevraagd in hoe veelsten graad der Maagschap en Bloedvriendschap het Huwelyk verbooden is? en is geantwoort, dat het allerbeste is, voornamelyk daar de Overigheid ongeloovig is, de Wetten en Ordonnentien van die Plaatze na te volgen, aangezien zulkis zonder God te vertoornen geschieden kan, op dat het Huwelijk tegen zoodanige gedaan, van der Overigheid niet voor nietig verklaart en worde, en de Kinderen voor onwettig, en het goed en have niet op een ander vervreemde, en dierlyke dingen daar uit niet ontstaan.
22. Op de vrage van dien Minister, die eene kettersche huisvrouwe heeft, van die van Aken voorgesteld, is geantwoort, dewyle dat hy in den Kerkedienst ingesteld is, zoo zal er naarstige onderzoekinge geschieden van den Consistorie, wat vlyt en moeyte hy gedaan heeft, zoo wel met een heiligen wandel als met geduurige vermaaninge uit Gods woord, op dat hy zyne Huisvrouwe Jezu Christo wonne; maar zoo hy onagtzaam bevonden word in zyn plicht, zoo zal hy met het oordeel en authoriteit der Consistorie opgeschort of opgehouden worden van zynen Dienst; en zoo de Consistorie al te
|56|
zagt en te slap hier inne handele, zoo zal door het oordeel eeniger Broederen der Kerke de zaake van de onagtzaamheid en het oordeel der Consistorie tot de Classis beroepen en betrokken moge worden.
23. De Synodus Generalis zal te samen geroepen worden ter naaster Lente zoo verre de Kerken van Engeland verklaaren, dat zy daar eenige zenden willen en konnen, alwaar 't ook dat zy niet alle daar in verwilligden, maar indien niet, zoo zal de Synodus uitgestelt worden tot den andere toekoomende Lente des jaars 1573.
24. De Classis van de Paltz is bestemt om den Synodum Generalem te beroepen.
Cap. II. Eenige Statuten van de Classische Verzamelingen.
1. In de Classische Verzamelingen zal een van de Ministers een predicatie doen, van dewelke die andere Meede-Dienaars, by een verzamelt, zullen oordeelen, en zoo daar iets is te verbeeteren, dan zullen zy te kennen geeven, het zelve zullen ook alle andere, elk in zyne ordening, doen, in de naastvolgende Classische Verzamelingen.
2. Daar na zal de Præsident met de gemeene keurstemmen der Dienaren verkoren worden; na dat dezelve het gebed zal gedaan hebben, zal hy elk in 't byzonder vragen, of zy Consistoriale samenkomsten in haare Kerken houden? of die Kerkelyke straffe in haaren zwang gaat? of zy eenigen stryd hebben met eenige Ketters? of zy eenigen twyffel hebben in eenig hoofdstuk der Leere? of men zorge draagt voor de Armen, en over de Schoolen? of zy tot regeering der Kerken der andere Dienaren raad en hulpe behoeven, en diergelyke dingen meer.
3. Zoo daar iet in eenige Kerke des Classis geschiede, dat daar niet in de consistorie konde ter neder gelegt worden, dat zal in de Classische samenkomsten
|57|
verhandelt en geoordeelt worden, van den welke men zig tot den Provincialen Synodum zal mogen beroepen.
4. Voorts in de Classische Verzamelingen zullen verhandelt worden die dingen, die den Kerken van de Classis betreffen.
5. Dit gedaan zynde zal de Præsident een ofte meer quaestiën van de hoofdstukken, daar in dat tusschen ons en de Papisten verschil is voordraagen, om alzoo ondertusschen malkanderen te scherpen, en tot studeeren op te wekken.
6. In de Classische Verzamelinge dewelke den Provincialen Synodum allernaast voorgaat, zullen verkooren worden, die men tot den Provincialen Synodum, uit de naam van de Classis afveerdigen wil.
7. Uit elke Classis zullen gezonden worden twee Dienaars, met zoo veel Ouderlingen of Diakenen, of immers een Dienaar met een Ouderling of Diaken.
8. Eer dat men de poincten, die men in den Provincialen Synodo wil voorstellen, beschryft, zoo is het raadzaam dat die Acta of Handelingen en Inzettingen of Ordonnantiën der voorgaande Synode vlytiglyk overleezen worden, op dat in den Provincialen Synodo, en inzonderheid in den Algemeenen Synodo, die dingen welke te vooren, met gemeene bewilliging verhandelt en beslooten geweest zyn, niet wederom van nieus voorgesteld worden, ten ware dat daar eene nieuwe oorzaake van twyffelen voorviele van het geene dat te voren verhandelt is geweest.
9. Ten lesten, de naastvolgende tijd en plaatse der samenkomste zal bestemt worden, en men zal God danken, het welke de Praesident doen zal.
Cap. III. Van den Provincialen Synode.
1. Die geene die tot den Provincialen Synodum
|58|
gezonden zullen worden, zullen meede brengen Brieven van haare zendinge, mitsgaders de puncten schriftelyk vervat, die zy voorstellen zullen; zy en zullen ook geene andere stellen, dan die in de Consistorien en Classische samenkomsten niet hebben konnen uitgevoert worden, ofte zoodanige, die allen de Kerken dier Provincie aangaan, op dat de Provinciale samenkomsten met onnodige vraagstukken niet verlengt en worden.
2. Als zy dan alzoo vergadert zyn, zoo zal de Dienaar der Plaatse, ofte zoo daar geen is, die in de laatste verzameling gepræsideert heeft, het gebedt doen, om eenen Præsident en eenen Hulper, en eenen Schryver teverkiezen.
3. De Præsident verkooren zijnde, zal een gebedt doen, tot den gantschen handel dienende; daar na zal hy verschaffen, dat de naamen der geene die tegenwoordig zyn, aangeteekent worden, desgelyks de naamen der Afwezende of der Absenten op dat ze de oorzaake haares afwezens verklaaren; dan zal by de Brieven of Getuigenissen van haare afzendinge afvorderen op datze geleezen worden, desgelyks haar Bevelschriften met elks onderteekening en verzeegelinge, dewelke hy elk byzonder ordentelyk voorstellen zal, en der gansche verzamelinge oordeel, daar op behoorende, en die keurstemmen verzamelen, met verklaringe welke het gevoelen zy van den meesten en van den besten deele; het zelve zal de Schryver schriftelyk vervatten, en vervat hebbende klaarlyk leezen, op dat het met gemeene bewilliging bestendigt worde.
4. De dingen, die de Leere aangaan, zullen eerst daar na, die dewelke den Kerkelyken Regimente behooren, geleezen en onderscheidentlyk in schrift gestelt worden, daar na die byzondere Handelingen.
5. Het ampt des Præsidents is, te beveelen, dat een ieder in zyne order spreeke; den Bitteren en Twistgeerigen zal hy gebieden te zwygen, en het en zy dat ze zwygen, dat men ze gebiede uit de Vergadering af
|59|
te treeden, op dat ze naar der Broederen oordeel gestraft worden, naar dat zy verdient hebben.
6. Des Præsidents ampt neemt een einde met het einde des Synodi, en het zal vrystaan den naasten Provincialen Synodo, ofte denzelven, ofte eenen anderen Præsident te verkiezen.
7. De Ouderlingen ofte Diaconen, die tot deeze Verzamelingen gezonden worden, zullen in alle sessien of zittingen, misgaders de Ministers haarer Kerken haare stemmen geeven, maar uit den Ouderlingen, van die Plaatse in welken dat men te zamen komt zullen alleen twee stemmen kragt hebben, hoewel, dat het ook den anderen Ouderlingen daar by te zyn en haar gevoelen te zeggen toegelaaten is.
8. De Præsident zal alle Zittingen beginner met den gebeden, en besluiten met der dankzegginge.
9. Alle de in schrift gestelde en beslootene Artikelen zullen wederom geleezen worden, op dat zy van yeder voor goed gehouden en onderschreeven worden, en een ygelyk zal een Copie derzelver van den Præsident en Schryver ligten, op datze in de Consistorie van elke Kerke geleezen worde.
10. Daar zal eene Kerke door gemeene bewilliging der gantsche Provinciale Verzameling verkooren worden, dewelke met het oordeel van andere Dienaren van haare Classen toevertrouwt worde de magt en zorge van den tyd en Plaatse des naasten Provincialen Synodi toe te stemmen.
11. Aan deeze Kerke zullen alle zwaare zaaken die in andere Kerken voorvallen, ofte die in de Consistorien of Classische samenkomsten niet hebben konnen afgehandelt worden, of zoodanige zwaare zaaken die de gantsche Provincie aanraaken, neerstelyk, en by tyds moeten gezonden worden.
12. Deeze Kerke zal den anderen Kerken den tyd en plaatse des naasten Provincialen Synodi drie maanden te vooren laten weeten, en zal met eenen over-zenden de Copie of het Afschrift van alle de Hoofd-Artikelen
|60|
derzelver, dewelke aan haar gezonden zyn geweest, van dewelke een ygelyke Kerke by tyds mag bedenken, en hun oordeel in de Classische Verzamelingen voortbrengen, op dat die welke van wegens de Classis zullen uitgezonden worden, met voorbedagten oordeel, en wat van alle de Kerken van die Classis daar van gevoelt word, mogen voortbrengen.
13. Op dat nogtans de Kerke die de last opgelegt word van tyd en plaatse des naasten Provincialen Synodi toe te stemmen, niet tot elken Kerke van alle Classen dier Provincien schryven, en zoo meer dan behoorlyk overlast words, zoo zal in elke Classis een Kerke verordineert zyn, aan welken dat zy schryven zal, op dat dezelve zulks als zy het ontfangt, den Dienaren van haare Classis te weeten doe.
14. De geene die tot den Synodum gezonden worden, zullen daartoe komen uit gemeinen last en koste van ieder Classis.
15. Na dat de Synode zal voleindigt zyn, zoo zal men dat Heilig Avondmaal gebruiken onder de Ministers en Ouderlingen, die tot den Synodum gekomen zyn, met den Volke dier Plaatse daar de Synodus gehouden is, zoo verre als het de bekwaamheid der Plaatse lyden kan.
16. De Kerke daar de Synodus gehouden word, die zal bezorgen, dat zy ter naaste Synodale Verzameling die Handelingen en Ordinantiën des voorgeschreeven Synodi of brengen of zenden zal.
Cap. IV. Van den Generalen Synodus.
Hetzelve dat voorschreeven is, zal ook in den Algemeenen Synodo onderhouden worden, tot welken koomen zullen Kerken-Dienaars en Ouderlingen niet van de Classen, maar van de Provincien verordineert met Getuigenissen en Brieven en Beveelen aantreffende de Leere, het Kerkregiment en byzondere zaaken, die in de Provinciale t' samenkomsten niet hebben konnen
|61|
uitgevoert ofte geëindigt worden, of die allen Kerken betreffen en aangaan.
Onderteyckeninghe tot Embden. Anno 1571.
Casparus Heydenus, minister Franckendalensis Ecclesiae.
Ioannes Taffinus, Heidelkergensis Ecclesiae Gallicae minister
e.a.