Die Gereformeerde kerkregering is prinsipieel onderskei van die
Roomse, die Lutherse, die Erastiaanse, die kollegialistiese en
die kongregasionalistiese stelsels van kerkregering (Kuyper,
1935:1-12; Van der Linde, 1965:77-81; Spoelstra, 1966:21-26;
GKSA, 1980:8-12).
Die Roomse stelsel berus op die onskriftuurlike belydenis van die
oppermag en onfeilbaarheid van die pous (papa locuta, causa
finita est). Alle outoriteit berus by die geestelikes en is
daarvan afhanklik. Die Roomse wêreldkerk het een belydenis, een
liturgie, een taal en een sentrale regering waardeur die
katolisiteit sigbaar vergestalt word. Rome ken geen plaaslike
kerk met ´n kerkraad wat regeer nie (Kuyper, 1935:1; Spoelstra,
1966:21; GKSA, 1980:8).
Die Lutherse stelsel aanvaar die vors van die land se oppermag in
alle tydelike dinge. Die vors het dus ook gesag oor die kerk in
sy land (cuius regio, eius religio). Vir die handhawing van orde
stel die vors op elke plek konsistories saam wat as
staatsregtelike liggame uit teoloë en wetsgeleerdes bestaan. Die
plaaslike kerkraad het in effek geen regerings- en ook geen
besluitnemingsbevoegdheid nie (Van der Linde, 1965:80; Spoelstra,
1966:22; GKSA, 1980:9).
Nou verwant aan die Lutherse stelsel is die Erastiaanse stelsel.
Waar die prediking, synde bediening van die sleutelmag, vir die
Lutherane nog inspraak op die kerkregering het, word die
prediking in die Erastiaanse stelsel as raadgewing beskou en die
tug as waarskuwing. Die gesag oor die kerk kom geheel aan die
burgerlike owerheid toe. Ouderlinge besit geen eie regeeramp nie.
Hulle kan die owerheid hoogstens voorlig oor die wyse van
kerkregering (Van der Linde, 1965:81; Spoelstra, 1966:23; GKSA,
1980:11).
Binne die kollegialistiese stelsel van kerkregering word die kerk
as ´n vereniging van individue beskou. Die kerk funksioneer soos
enige ander vereniging in die samelewing. Die kerkraad is
ondergeskik aan ´n sinodale genootskapsorganisasie. Die mindere
vergaderings is bloot uitvoerders van sinodale gesag en hulle is
verplig om die reglemente van die hoër besture te gehoorsaam
(Kuyper, 1935:19; Van der Linde, 1965:78; Spoelstra, 1966:23;
GKSA, 1980:11).
Teenoor bogenoemde stelsels van kerkregering staan die
independente of kongregasionalistiese stelsel, wat die hoogste
menslike soewereiniteit aan die plaaslike kerk toeken. In soverre
daar van kerkverband sprake is, het die vergadering van
kongregasies geen bevoegdheid om aan die hoë posisie van elke
individuele kongregasie afbreuk te doen nie. Nie die kerkraad
tree gesaghebbend op nie, maar die gemeente. Die regeermag berus
by die gemeentevergadering. Die kerkraad voer slegs die wil van
die gemeente uit (Kuyper, 1935:12; Van der Linde, 1965:79;
Spoelstra, 1966:26; GKSA, 1980:12).
Die Gereformeerde of presbiteriale stelsel van kerkregering
(Kuyper, 1935:1; Kleynhans, 1982:78; Pont, 1981:190) rus op vyf
skriftuurlike en belydenisgefundeerde beginsels, naamlik:
· dat die Here Jesus Christus in en oor sy kerk die
alleenheerskappy voer (Matteus 23:8; Matteus 28:18; Johannes
13:13; Efesiërs 1:10; Efesiërs 4:15, 16; Efesiërs 5:24;
Kolossense 1:18; 1 Petrus 5:4);
· dat die plaaslike kerk, selfstandig, ten volle liggaam van
Christus is (Romeine 16:5; 1 Korintiërs 12:12-33; Galasiërs 1:2;
Efesiërs 4:4; Kolossense 1:24; Openbaring 1:4, 13-20, Openbaring
2 en 3);
· dat Christus Hom in die regering van sy kerk laat dien deur
ouderlinge (presbiters), wat in gelykheid saamkom in die kerkraad
(Handelinge 14:23; Handelinge 20:17, 28; 1 Timoteus 3:5; 1
Timoteus 4:14; Titus 1:5-9; 1 Petrus 5:2);
· dat Christus plaaslike kerke in een geloof saambind (Openbaring
1:4, 13, 20; Openbaring 2 en 3) en hulle tot die beoefening van
kerkverband oproep (Handelinge 15:6, 22, 25; 1 Korintiërs 16:1-3;
2 Korintiërs 8:4; Kolossense 4:16);
· dat Christus aan burgerlike owerhede geen seggenskap in die
kerkregering skenk nie (Johannes 18:36; 2 Korintiërs 10:4;
Efesiërs 6:12).
Hierdie skriftuurlike beginsels word algemeen beskou as die
“pilare” waarop die Gereformeerde of presbiteriale kerkregering
rus (Kuyper, 1936:6-12; Van der Linde, 1965:82-106; GKSA,
1980:13; Pont, 1981:190; Spoelstra, 1989:16-17).
Elkeen van hierdie sake figureer ook prominent in die
Gereformeerde belydenis (vergelyk 2.1.2.2.1.2 vir ´n volledige
uiteensetting daarvan).
Christus se Hoofskap en alleenheerskappy word ten volle in
artikels 7 en 27 tot 32 NGB asook Sondag 21 HK eerbiedig. Alle
menslike regering in die kerk is onderwerp aan Christus se
opperheerskappy. Besluite van kerklike vergaderings is immer
ondergeskik en toetsbaar aan die Woord van die Koning (Polman,
s.j.a.:275, 277, 280; Venema, s.j.:25, 230; Vonk, 1950:198-200;
Vallensis, 1952:92;).
Die selfstandigheid van die plaaslike kerk en die regering van
die plaaslike kerk deur die kerkraad word bely in artikels 27 tot
31 NGB. Die gedagte van ´n oor-die-kerkraad-heersende vergadering
of ´n hiërargiese opklimming in die amp is vreemd aan die
Gereformeerde belydenis (Van Tongeren, s.j.:15; Van Bruggen,
1980:153, 154).
Die roeping tot uitoefening van kerkverband op grond van die
kerkverbond wat die Here opgerig het en die binding aan geldige
besluite van meerdere vergaderings lê opgesluit in artikels 27 en
32 NGB (Vonk, 1956:181; Van Bruggen, 1980:155).
Die taak van die burgerlike owerheid met betrekking tot die
kerkregering word uitgemeet in artikel 36 NGB (Polman,
s.j.b.:299).
Die vyf skriftuurlike en belydenisgefundeerde “pilare” waarop die
Gereformeerde kerkregering rus, word as betroubare toetsstene
(norme) by die toetsing van die definisie van ratificatio
gebruik.
Is die daad van ratificatio gehoorsame, onvoorwaardelike
onderwerping aan die alleenheerskappy van Jesus Christus, die
Hoof van die kerk?
Uiteenlopende antwoorde word op hierdie vraag gegee, waaraan in
hoofstuk 5 breedvoerig aandag gegee word (vergelyk Oranje,
1946:31; Coetzee, 1946c:4, 5; Deddens, 1946:10-12). Dit is tans
die bedoeling om die definisie van ratificatio aan die eerste
toetssteen te meet.
Die antwoord op die vraag is positief. Om besluite van meerdere
vergaderings, nadat hulle sorgvuldig getoets en regsgeldig
verklaar is, as sodanig te aanvaar (acceptatio), getuig van
aktiewe gehoorsaamheid aan die Here Jesus Christus. Die effek van
ratificatio is dat die kerke welbewus ja sê vir alle besluite wat
met die Woord van die Koning ooreenstem. Aan die ander kant is
die effek van irratificatio (nie-aanvaarding van ongeldige
besluite deur middel van probatio en ostentatio
irratideclarationis) dat welbewus nee gesê word teen alles wat
nie met die wil van die Koning ooreenkom nie.
Langs die weg van ratificatio as deel van ratihabitio en
irratificatio as deel van irratihabitio onderwerp die kerke hulle
onvoorwaardelik aan die gesag van Christus en verwerp hulle
welbewus alle ander nie- en onskriftuurlike bindings (artikel 32
NGB).
Word met die daad van ratificatio genoegsaam met die
selfstandigheid van die plaaslike kerk rekening gehou?
Ook hierdie vraag moet positief beantwoord word. Aanvaarding van
geldige besluite van meerdere vergaderings deur die kerkraad rus
op die beginsel dat die kerk plaaslik vergader word. Die
bedoeling van ratificatio is juis dat ´n besluit wat die meerdere
vergadering geneem het, daadwerklik die plaaslike kerk s´n word.
Die lasgewer (kerkraad) is geroep om die lashebber (meerdere
vergadering) se dade as sy eie te aanvaar. Uiteindelik moet dit
wat die kerke se afgevaardigdes gesamentlik besluit het,
gewoonlik (opdragte aan deputate van die meerdere vergaderings is
byvoorbeeld ´n uitsondering) deur elke kerk selfstandig uitgevoer
word. Deur ratificatio word verseker dat laasgenoemde wel gebeur.
Word die kerkraad se Godgegewe plek en taak deur die daad van
ratificatio gerespekteer?
Hierdie vraag word in samehang met en in aansluiting by die
vorige vraag beantwoord. Om besluite van meerdere vergaderings in
die plaaslike kerk te ratifiseer, spruit daaruit voort dat ´n
meerdere vergadering uit afgevaardigdes van meerdere kerke
bestaan (artikel 33 KO) en dat die kerkraad die kerk regeer
(artikel 32 NGB). ´n Besluit van ´n meerdere vergadering kan
gewoonlik nie uitgevoer word alvorens die kerkraad dit nie as sy
eie aanvaar het nie. Sodoende bly die kerkraad die instansie
waardeur Christus sy kerk regeer.
Word die roeping tot en daadwerklike belewing van kerkverband
deur die daad van ratificatio eerbiedig?
Die mening word meermale uitgespreek dat ratificatio aan die
kerkverband afbreuk doen, omdat kerkrade daardeur in staat gestel
word om besluite van meerdere vergaderings selfstandig te
beoordeel en - indien hulle dit verkies - sommer langs hulle neer
te lê (Coetzee, 1946a:4; Du Toit, 1946b:12; Van Wyk, 1988:38).
Dit is egter nie die bedoeling van ratificatio (acceptatio) nie.
Die teendeel moet gebeur. Ooreenkomstig artikel 31 KO is die
plaaslike kerk geroep om die besluite wat die kerkverband
(meerdere vergadering) geneem het, sorgvuldig te bestudeer en -
indien dit geldig is - te aanvaar (ratifiseer/aksepteer) en uit
te voer.
Indien ´n bepaalde besluit - omdat dit met die Woord van God in
stryd is - ongeldig blyk te wees, moet gehoorsaamheid aan
Christus en liefde vir die kerkverband ´n plaaslike kerk motiveer
om die kerkverband se aandag daarop te vestig. Bewyse vir die
ongeldigverklaring (ostentatio irratideclarationis) van so ´n
besluit moet so gou moontlik aan die meerdere vergadering
voorgelê word. Die “tensy” van artikel 31 KO is hier die
sleutelwoord. Indien die “tensy” van artikel 31 KO nie gehonoreer
word nie, verval die kerke in die sonde van independentisme.
Gereformeerde kerke is verplig om, nadat hulle ´n ongeldige
besluit van ´n meerdere vergadering vir hulleself ongeldig bewys
en verklaar het (probatio irratideclarationis), hierdie bewys aan
die meerdere vergadering voor te lê (ostentatio
irratideclarationis).
By die onderhouding van artikel 31 KO sal die plaaslike kerke
inderdaad die kerkverband beleef en respekteer, en sal hulle nie
tot independentisme verval nie.
Word die skriftuurlike onderskeid tussen die kerk en die
burgerlike owerhede deur ratificatio erken?
Die feit dat die onus op kerkrade rus om besluite van meerdere
kerklike vergaderings te ratifiseer, impliseer dat die owerhede
nòg in die kerkverband, nòg in die plaaslike kerk oor die
bevoegdheid beskik om te regeer. Dit is nie die owerhede se
besluite wat deur die mindere vergaderings geratifiseer moet word
nie. Dit is ook nie die owerhede se taak om besluite van kerklike
vergaderings regsgeldig te verklaar en te aanvaar nie.
Ratificatio veronderstel dat kerkrade en burgerlike owerhede
elkeen sal bly by die roeping waartoe hulle geroep is.
Gemeet aan die vyf toetsstene is ratificatio geen Fremdkörper in
die Gereformeerde kerkregering nie. Die teendeel blyk.
Ratificatio maak ´n wesenlike deel van die Gereformeerde
kerkregering uit.
Laasgenoemde gevolgtrekking word soos volg gemotiveer. Indien
besluite van meerdere vergaderings nie geratifiseer word nie,
word daar in wese afbreuk gedoen aan die alleenheerskappy van
Christus in en oor sy kerk. Een van twee geskied: die
selfstandigheid van die plaaslike kerk word prysgegee, aangesien
die binding aan besluite en derhalwe die regering van die kerk
uiteindelik by die meerdere vergadering berus (hiërargie), of die
moontlikheid word geskep om die kerkverband met die daad te
verbreek, aangesien kerkrade slegs van besluite van meerdere
vergaderings kan kennis neem sonder om dit as hulle eie te
aanvaar en uit te voer (independentisme).
Dat ratificatio tipies Gereformeerd is, word nog verder bevestig
as die Gereformeerde kerkregeringstelsel in hierdie opsig met
ander, nie-Gereformeerde stelsels van kerkregering vergelyk
word.
In die Roomse stelsel is ratificatio ondenkbaar, omdat alle
outoriteit by die geestelikes berus en daarvan afhanklik is.
Pouslike besluite moet nie na toetsing geldig verklaar en aanvaar
word nie; dit moet blindelings uitgevoer word.
Die Lutherse en Erastiaanse stelsels het ook geen ruimte vir
ratificatio nie. Omdat die landsheer die kerk regeer, moet
besluite - nadat hy dit goedgekeur het - sonder teëspraak
eerbiedig word.
Binne die kollegialistiese stelsel met sy sinodale topstruktuur
word dit ewemin geduld dat “laere” vergaderings die besluite van
die “hoëre” besture ratifiseer alvorens hulle dit uitvoer.
Omdat meerdere vergaderings in die kongregasionalistiese stelsel
van ondergeskikte belang is en slegs adviese kan gee (geen
bindende besluite kan neem nie), is daar geen sprake van die
geldigverklaring en aanvaarding van bindende besluite nie.
Die gevolgtrekking is dat ratificatio ´n eg en suiwer
Gereformeerd-kerkregtelike beginsel en praktyk is wat nie slegs
bykomstig is nie, maar wat die onderwerping aan die heerskappy
van Christus in die kerkregering in sy wese raak. Deddens
(1946:10) merk derhalwe met reg op: “Wie het ius ratificationis
naar art. 31 ontkent, ... is zoover gekomen, dat zij het
beheerschende artikel der Kerkenordening in den hartader heeft
getroffen, de Kerkenordening heeft prijsgegeven en het fundament
der Reformatie heeft ontwricht”.