^|83|

Bibliografie

A. Geschriften van Coolhaas, die afgekort in de noten zijn verantwoord, naar chronologisch gerangschikte orde

Apologie — Een Christelijcke ende/billijcke verantwoordinge Caspari/Coolhaessen/ Dienaer des Goddelijcken woortsltot Leydenldaer in hy hem nootsakelijck sonder eenighe bla/matie/met der waerheyt ontschuldicht/ teghen eenighe/quaetwillighe ende onverstandigheldie hem van/valscher Leer/ende onchristelijcken leuen beschuldighen/ghestelt in forme eens/Dialogi van twee personen.
Met een corte voorreden/aen die Edele Ernt-/feste/ Hoochgheleerde ende wijse Heeren/Burger-/meesters ende Regeerders der loffelijcker vrye Anzestadt Deuenter, Leiden 1580.

Breeder bericht — Breeder bericht van/die scheuringe der kercken Christi/tot Leyden/ende den negen questien die rechte/voort heen ende weder om ghedraghen/ende na eens yege-/lijcken goetduncken werden geinterpreteert/welc-/ke de selue zijn/en tot wat eynde die ghestelt/en door wien sy in yeder mans handen/zijn ghecomen/oock by wien het/staet dat dese scheure tot de-/ser tijt toe niet is ghe-/heelt worden/etc.
Door Caspar Coolhaes, Dienaer des God-/lycken woorts tot Leyden, Leiden 1580.

Sendtbrief — Sendtbrief/Caspars Coolhaes/Dienaer des/Godlicken woorts/residerende tot Leyden./Aen de Dienaren des Goddelicken woordts in Suyt ende/Noort-Hollant/te samen ende eenen/yeghelicken besonder. Om niet ontgdelick voort te gaen/int oordeel ghegheuen by de/versamelinge binnen Middelburch in Junio Anno 81. ghe-/houden/die buyten recht voor een nationael Synodus wtfgaet.
Waer wt oock yederman sal verstaen mogen/met wat onrecht/de selue Coolhaes verlede sondach/wesende de 4. nu loopen-/de Martij/ tot Delft (en weet niet of aen ander plaetsen meer)/der gemeynte opentlick aengericht te hebben met/namen voorghedragen is/om met der scherpheyt van af-snij-/dinghe teghens hem te procederen. Waer van de summa breeder te vinden is int volgbende blat„ Leiden 1582.

Christelycke vermaninghe — Een Christelijcke ver-/maninghe/aen alle onpartydi-/ghe Predicanten: Om te waecken/ende by/tijts te voorsien/dat die Sathan gheen nieu/Pausdom/aen des ouden benaest ver-/vallen plaets wederom op-/rechte: door/C.C.V.M.I.D.H.G., z.p., 1584.

Seeckere Poincten — Seeckere poincten/Uyt die Heylighe/Godtlijcke Schriftuer/ ende/vervolch vandien ghenomen: aenwijsende/het ghene/dat allen gheloouighen/bysonder doch den/Predicanten en Leeraren van aller­hande partien/soorten/ofte exertitie van Religien/wel aen te/mercken/ ende tachtervolgen van noo-/den is: Ende grootelijcks/soo wel/tot gherustheydt van eens ye-/ghelicken menschen consci-/entie/als tot tijdtlijcken/vrede/soude mo-/gen dienen/door C.C.V.M.I.D.H.G., z.p., z.j.

Toutzsteen — Toutzsteen/ Tot een seecker proe-/ue welcx in der waerheydt die/ Apostolische/Catholijcke/Euangelische/Ge-/reformeerde reyne kercke sy. Allen Leergierigen/Menschen/ten besten voor ooghen/ghestelt/ende in handen/ghegheuen/door C.C.V.M.I.D.H.G., (Gouda) (1584).

Chr. disc. (1585) — Van die Cbristelycke/Disciplijn/ende Excommunicatie/ofte Ban/het gheuoelen Rodolphi Gwalteri/Dienaer der Kercken tot Zurich/

^|84|

Anno 82. /Wt het/latijn in Nederduytsche sprake/trouwe-/lick ouer-gheset/door/Casper Coelhaes van Menschen in den/Heere ghebannen. Nu opt nieuwe wederom ouersien/en tot yedermans profijt/in druck gegheuen: Met een voorgaende Christelicke ver-/maningbe aen die E. Magistraet/ende goede Ghemeynte/van Medemblick in Noorthollandt, Gouda 1585.

Conciliatio — Conciliatio:/Dat is verghelijckinghe/van sekere poincten der Leere/ ende/Disciplgn van C.C. gheschreuen ende onderschreuen/ In diewelcke claerlyck is blijckende/met wat recht/die voor-/noemde C.C. in namen van allen Kercken in Hollant ghe-/excommuniceert:ende met een wtghegheuen boeck/van kettery ende der Christelicker Disci-/plijn verachtinghe/ghediffa-/meert is worden.
Gheschreuen tot Opwakinghe der Conscientien/van den/principalen Authoers/desseluen bannissements/ende faem-roouen-/de boecx; ende tot naedenckinghe der ghenen die beter wetende/stil/swijghen: hare medebroederen openbaerlijck sondighende niet/bestraffen: ende haren naesten ’onrecht lijdende/onderdrucken laten.
Door Caspar Coolhaes van Menschen in/den Heere ghebannen, Gouda, 1585.

Apologia/Sebastini Vranck — Apologia/se-Bastiani Vranck:/De welcke hij zelfs, in synen leven/gheschreuen:ende achter syn boec van/den seven Ze­gelen: tot defensie van syn persoon ende schriften heeft doen drucken. Nu eerst in Nederduytsch trouwelijc overgheset. Door Caspar Cool­haes, Amsterdam 1598.

Tsorgelicke vyer — Een cort warachtich verhael Van tsorgelicke vyer, der hatelicker, ende van God vervloecter oneenigheyt, in Religions saken, ontsteecken zynde in Hollandt Anno 1574. Door wien het selue ontsteecken, ende smoockende gheleghen heeft tot int Jaer 1579. Door wien, ende wat plaetsen in Hollant, tselue op gheblasen, dattet bran­dende geworden is: ... Tot ghetrouwer waerschouwinghe, ende opwecken van den ghenen der welcken ampt is, om tselue by tijts te remedieren. Geschreven van eenen getrouwen liefhebber des Vaderlants, Casparus Coolhaes, Leiden 1610.

Chr. disc. (1611) — Vande Christelijcke Disciplijne ende Excommunicatie: ... door Rodolphum Gwalterum in Verscheyden zijnen Sermoonen int Latijn beschreven, en dient jaer 1582. uyt de Latijnsche in onse Tale ghetrouwelijck Overgheset ende in Druck ghegeven door Casparum Cool­haes. Vanden welcken nu t’selvighe op een nieuw oversien, ende tot verminderinghe der hatelijcker partyschap, ende vermeerderinghe der ongeveynsder broederlicker lieffde in Druck ghegheven, Amsterdam 1611.

 

B. Overige litteratuur, voorzover niet volledig in de noten verantwoord.

BWPGN — J.P. de Bie en J. Loosjes, Biographisch Woordenboek van Protestantsche Godgeleerden in Nederland I tot V (van het zesde deel verscheen nog slechts één aflevering), ’s Gravenhage z.j.

NNBW — Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek onder redactie van P.C. Molhuysen en P.J. Blok I, Leiden 1911 e.v.j.

WMV III - Werken der Marnixvereeniging. Serie III - Deel II. Brieven uit

^|85|

onderscheidene kerkelijke archieven verzameld en uitgegeven door H.Q. Janssen en J.J. van Toorenenbergen, Utrecht 1878.

WTN — Woordenboek der Nederlandsche taal III. Eerste stuk, ’s Gravenhage enz., 1902; IV, ’s Gravenhage enz., 1889; VI, ’s Gravenhage enz., 1912; XVIII, ’s Gravenhage enz., 1958. Derde stuk, eerste aflevering, ’s Gravenhage enz., 1948.

Antwoorde-1582 — Antwoorde der Dienaren des Woordts ende Ouderlinghen der Kercken van Hollandt .... onlancks vergadert gheweest zijnde tot Haerlem: Aen .... de Staten desseluen Landts: Op de Remonstrantie by de Overicheyt van Leyden.... aengaende ’t verhandelde der Dienaren des Woordts en d’Ouderlinghen der Nederlantsche Kercken in het Synodus tot Middelburch, enz., Delft 1582.

Cort eenvoudich ende waerachtig verhael — Cort eenvoudich ende waerachtich verhael, waeromme Caspar Coolhaes, Predicant gheweest synde bin­nen Leyden, eyntelick den XXVen Martii a° MDLXXXII bijden Synode Provinciael van Hollandt, vander Kercke Christi is gheexcommuniceert. Ghestelt tot nootwendighe verantwoordinghe der waerheyt, ende onderwys der ghene die vander saken qualick oft onrecht bericht moghen syn. Waerinne verhaelt wort het beghin des twists binnen Leyden, ende wat naersticheyt ghedaen is om dien neder te legghen ende voorsz. Gasparen tot afstant syns onrechts ende dwalinghen te brenghen. Dordrecht 1582.

Antwoorde-l598 — Antwoorde op de valsche beschuldiginghe door een zeker ghesworen Vyandt der Gereformeerde Religie onder den Titel oft name van de Justificatie van Leyden, eertijts thegens de ghemeene Kercken ende Predicanten voortghebracht; ende nu door eenige Weder-dooperen van nieus in Druc wtghegheven. Mitsgaders de Verant­woordinghe vanden Dienaer, Ouderlinghen ende Diaconen der Kercke tot Leyden, naer het wt-gheven van de justificatie ghestelt, ende nu door de vemieuwinghe van de zelve int licht ghegheven, Rotterdam 1598.

Coornhert, Wercken — Dirck Volckertsz. Coornhert, Wercken I tot III, Amsterdam 1650.

Reitsma/van Veen, Acta — J. Reitsma en S.D. van Veen, Acta der Provinciale en Particuliere Synoden, gehouden in de Noordelijke Nederlanden ge­durende de jaren 1572-1620, II, Groningen 1893.

Rogge I, II — H.C. Rogge, Caspar Janszoon Coolhaes, de voorlooper van Arminius en der Remonstranten I, Amsterdam 1856, II, Amsterdam 1858.

Rutgers, Acta — F.L. Rutgers, Acta van de Nederlansche Synoden der zestiende eeuw. ’s Gravenhage 1889 (oorspronkelijk uitgegeven in de Werken van de Marnix-Vereeniging, Serie I, dl. IV).

Trigland, K.G. — J. Trigland, Kerckelycke Geschiedenissen begrgpende de swaere en Bekommerlycke Geschillen, in de Vereenigde Nederlanden voor­gevallen, met desselven Beslissinge, ende aenmerckingen op de Kerckelycke Historie van Johannes Wtenbogaert. Uyt autentyeke stucken getrouwelijck vergadert, ende op begeerte der Zuyd en Noort-Hollantsche Synoden uytgegeven, tot nodige onderrichtinge, Leiden 1650.

Wtenbogaert, K.H. — (Johannes Wtenbogaert), De Kerckelicke Historie, verva­tende verscheyden gedenckwaerdige saecken, Inde Christenheyt voorgevallen, Van het ]aer Vierhondert af, tot in het Jaer Sesthienhondert ende Negentien. Voornamentlick in dese Geunieerde Prouintiën, z.p., 1646.

---