|429|
1).
De kerkelijke tesamen-komsten om te raden ende te regeren [Synodi.] bestaen uijt den Ouderlingen der Gemeijnte, die daertoe gesonden ofte beroepen sijn, ende daeromme ook den name van Kercken-raden ende Ouderlingschappen hebben [Senatus sive presbyteria.]: dewelke behalven de Nationale ende provinciale School-raden voorseyt [Scholastica.] vierderleij hier te Lande onderhouden sullen worden. Eerst de Kercken-raden van elke bijsondere kerke [Ecclesiastica.], Daerna de Buer-kerckenraden ofte Classen ende vergaderinghen van de nagebuerde kerken [Classicalia.], jtem de Provinciale ofte particuliere kercken-raden ofte Sijnoden ende tesamen-komsten van elke Provincie [Provincialia.], ende ten lesten de Nationale kerken-raedt ofte Sij node van alle de vereenichde Nederlandtsche kerken [Nationalia.].
De bysondere kerken-raden [Presbyteria.] bestaen
uijt alle de Predicanten ende sooveel Ouderlingen als den noodt
van elke kerke in allerley talen in de Steden ende op de Dorpen
vereijscht. Mits datter niet minder als vier Ouderlingen in elke
kerke syn, waer van de twee mede Diaconen sijn mogen in kleijne
kerken ende by gebrek van geschikte ende bequame mannen.
Dese sullen alle weken haer ordinaris vergaderingen houden, des
maendaghs voor ende na den middagh, ist noodt, in de groote
Steden, maer ten platten Lande inde Dorpen des Sondaghs voor den
middagh na de predicatie.
1) Zie bl. 101 en 102. Sommige artikelen van minder belang liet ik geheel of gedeeltelijk weg.
|430|
De Classen ofte Buerkerken-raden [Classes.] sullen bestaen uijt alle de predikanten mette Ouderlingen van de Nagebuerde kerken van de groote mette cleyne ende minder Steden ende haer Dorpen, elke na syn gelegentheydt, van wat talen datse syn, Neder ofte Hooghduytsch, Walsch ofte Engelsen. Doch alsoo datter geen Buerkercken-raden syn, in dewelke geen oude ervarene, aensienlyke kerken-leeraren gevonden worden [Doctores.], de welke sich op de kerkelyke verschillen ende regeringe wel verstaen, ende daervoor als ook van wegen hare vromicheydt, getrouwicheydt, ende kloekmoedichydt bekent syn: ma er sullen de soodanige haerselven voegen moeten tot haer nabuerige Classicale vergaderingen, totdatse ten minsten een sulken man bekomen hebben. Ende om hier met ordre ende kennisse van saken te werk te gaen, soo sal de Nationale Kerken-raedt jaerlix kennisse nemen van al sulke personen.
Dese sullen viermalen des jaers vergaderen te weten, op den eersten woonsdagh na paesschen [Vernales.], na de mid-zomer [Aestivae.], ende na den eersten October [Autumnales.], voor de Nationale ende provinciale vergaderingen, ende noch eens in de winter na jaersdagh [Hybernae.] in de hooft-Steden ofte hooft-Dorpen van elke buerte ofte ook rontomme na gelegentheydt.
Ende alsoo de Buerkerken ofte Classen na gelegentheydt der Dorpen omtrent de Steden ende metten anderen verdeelt worden, sulx dat d’ eene hierdoor sterker van Pesonen is als d’ andere, soo sullen de beseyndinghen op de provinciale tesamen-komsten [Synodi provinciales.] (om soo veel mogelyk is, eenen eenparigen ende gelykmatigen voet overal te beramen) voortaen bij verthiendinge gedaen worden: alsoo dat uijt elke Buer kerken-raedt van thien of meer predicanten, een, van twintich of meer predicanten twee, van dertich of meer predicanten drie, ende soo voorts) vier of vijf predicanten met haer Ouderlingen na gelegentheydt op den provincialen kerken-raedt afgesonden worden [Delegati.], ende stemmen hebben dewelke tweemaal des jaers, op den eersten Woonsdagh na de Buerkerkelyke vergaderingen van Paesschen [Vernales.] ende October [Autumnales.] aengevangen ende voorts gehouden sullen worden rondtsom in de groote Steden van Classis tot Classis.
Dusdanige Provinciale tesamenkomsten sullen der niet meer
|431|
als seven syn, na het getal van de seven vereenichde Provinciën: ende sullen de kerken ofte Classen in Brabandt ende Vlaenderen haer selven voughen met Hollandt ofte Zeelandt, na haer gelegentheydt, die van Bueren met Utrecht, de Drenthe met Groeninghen ende d’ ommelanden, ende soo voorts.
Voorts sullen dese provinciale Ouderlingschappen mede op de Nationale [Synodi nationales.] haeren vyfden ofte den vyftichsten Predicant van hare Provincie met haer Ouderlingen seynden om de eenparicheydt ende gelykmaticheydt aldaer ook te treffen, soo vele sal kunnen geschieden; het welke alle jaers eens [Annuae.] wesen sal op den eersten Woonsdagh na de pinxterweek binnen Utrecht, in den Hage, ofte elders, daer haer Universiteyt met de Generaliteyt sijn sal.
Edoch sullen de Provinciale ende Nationale kerken-raden soo gehouden worden, datter ook andere Predicanten ende Ouderlinghen, gehoorende tot de kerken dier vergaderinge, toegang hebben moghen [Reliqui non delegati.], om metten anderen het beste te helpen raden ende advijseren.
In minder Vergaderingen sal men niet handelen tgene tot meerder Vergaderinge gehoort ende anderen Kerken int gemeyn aengaet [Ministeria Officia synodorum inferiorum.].
Ende is het ampt van de bijsondere kerken-raden [Presbyteriorum.] ofte Ouder-lingschappen opsicht te nemen op de publike oeffeninge ende bedienige des Woordts, der Sacramenten, Sleutelen, ende tafelen ende soo voorts: alsmede op de bijsondere besoekingen van huijsgesinnen, kranke ende Arme, ende voorts op het leven van elk een, voornemelijk die binnen, als ook die buyten syn, om haer te gewinnen, soo veel doenlyk is; ende in somma op allerley voorvallende saken, soo goede tot stichtinge ende opbouwinge, als andere tot verrichtinge ende verbeteringe, elk een in syn kerke ende Gemeijnte.
Maer sullen in de hooger ofte meerder vergaderingen [Synodorum Superiorum.] de saken verhandelt worden die in dese ende in ander minder ofte lager vergaderingen niet hebben afgedaen kunnen worden. Gelijkse mede van alle lager vergaderingen rekenschap sullen eijschen, ende of ende hoe elk een tsijnent huijshoudt na vermogen van
|432|
dese kerken-ordeninge op alle pointen ordentelyk ommevragen.
Voorts sullen de andere classicale vergaderingen ofte buerkerken-raden [Classium.] de bijsondere kerken-raden vervangen daer se niet en syn, ende ook staen over het beroepen ende instellen van nieuwe Kerken-raden: ende sal geen Predicant, noch Ouderling, noch Diacon nieuwelings aengenomen worden sonder haer kennisse. Ende sullen voorts de Aenkomende Predicanten, op het getuijgenisse van hare gesondtheydt in leere ende leven, selfs ook beproeven ende op alles ondervragen voor ende aleer sy se eenige Predicatien laten doen.
Maer en sullen [Synodorum Provincialium.] geen
nieuwe Predicanten aennemen, nochte ergens bestellen, ten sy dan
sake datse in de Provinciale ofte Particuliere tesamenkomste ten
volle beproeft ende ondersocht syn, op het verstandt van den
griekschen, hebreeuwschen ende Chaldeeuwschen text ...
Gelyk se mede geen Predicanten van haren dienst afstellen sullen
sonder gelyke kennisse der Provincialer Vergaderinge.
In dese tesamen-komsten sullen geen andere dan dese ende
diergelyke kerckelyke saken, ende dese niet anders dan kerkelyker
wyse verhandelt worden [Ecclesiastica Tractatio.],
te weten na den regel van Godts H. Woordt vooral, ende
dienvolgende ook na dese kerken-ordeninge ... [Regula
Verbi Dei ordinis ecclesiastici.]
Doch sullen die Provinciale ende Nationale kerken-raden
ondertusschen hare Gelastede hebben in ongelyk getal
[Delegati synodorum.], ten minste een Professor
ende een Predicant ofte twee Predicanten daer geen Professoren
syn, met een Ouderling [Professores. Ecclesiastici.
Seniores.]: dewelke van de eene vergaderinge tot de
andere in aller getrouwichydt met namen uytvoeren ende beschicken
sullen tgene haer van haer respective kerken-raden opgeleydt sal
syn [Executio.].
Ende tgene in dusdanige, gelyk ook alle andere kerkelyke vergaderingen mette meeste stemmen goedt gevonden is [Suffragiorum pluralitas.], sal voor vast ende bondich gehouden worden: ten sy dan sake dattet bewesen worde te stryden tegen Godts H. Woordt, ofte tegen de articulen deser kerken-ordeninge, soo lange deselve door geen ander Nationale vergaderinge verandert syn, mits dat soodanigen ver-anderinge in articulen die van alle de Provinciën, Classes ende kerken eendrachtelyk ingewillight syn [Universitas.], niet en geschiedde sonder gelyke bewilliginge van alle de kerken, Classes ende Provinciën:
|433|
ende dat het gene bij de meerder stemmen aengenomen sal syn, bij minder stemmen niet gebroken sal worden.
Ende alhoewel de Overheydt ofte hare Gelastede, die de kerkelyke vergaderingen bijwonen [Magistratuum Consensus.], alhier daer men de geestelyke macht der Sleutelen des Hemelschen Coninckrijx oeffent ende bedient, niet anders als advijseren, raden ende haren last openen, maer eijgentlyk geen stemmen hebben kunnen, ten sy dan datter uyterlyk tegen hare wetten ende tbehooren ijet misdaen wordt, als die het wereltlyke sweert voeren ende dwingende macht hebben, die den kerkendienaren ende kerkelyke regeringe niet en betaemt, soo sal men nochtans int stuk van de beroepingen van kerkelyke Personen, ende diergelyke andere particuliere, vrije, middelmatige ende willekeurige saken soo te werk gaen, dat men noch tegen wille ende dank, noch sonder voorgaende consent vander Overheydt, ende met namen der Gereformeerde, niemandt tot eenige kerkelyke diensten beroepe ofte daerin houde: Gelyk de overheydt der Kerke mede niemandt op en sal mogen dringen, of afsetten ende uijtsetten, ten ware dan om eenige misdaet tegen de burgerlyke wetten: maer sullen alle kerkelyke saken met onderlinge bewilliginge ende vergenougen toegaen moeten, soo als men in houwelykse saken gewoon is te handelen. Ende of hier ook eenich misverstandt ende verschil viel, salt selfde van minder tot meerder vergaderingen gebracht ende aldaer soo veel doenlyk is verrichtet, ter neder geleydt ende vereenicht woden. Maer daer de Gemeijnte ofte de Overheydt niet gereformeert en is, sal haer Provinciale kerken-raedt die plaetsen van bequame herders versien, met kennisse ende goetvinden van de Staten dier Provincie.
Voorts of eymandt hemselven beswaert vonde in de uytsprake van eenige vergaderinge gedaen over een sake daer de leden van dien geen kennisse van en hebben [Gravaminum resumptio sive revisio.], die sal deselfde vergaderinge syne saken mogen laten hervatten ofte hernemen bij forme van by-roepinge van de oude-ouderlingen ende andere beproefde ledematen in elke Gemeynte, ofte by forme van uijtschrijvinge aen de leden van de meerder vergaderingen, eer hy hemselven beroept [Appellatio.] ende syn beklagh doet aen hooger vergaderinge: mits dat alle saken ondertusschen in stilte blijven, ende de eenicheydt der kerke onderhouden worde, ende anders niet.
|434|
Eyndelyk sal geen Dienaer, Kerke, Classis, ofte Provincie, over eenige andere hare mede-Dienaren, Kerken, Classen ofte Provinciën eenige heerschappye voeren [Aequalitas Coodinatorum.]: Gelyk mede de Ouderlingen ende Diakonen over hare mede-ouderlingen ende Diakonen niet heerschen sullen; maer sullen de gelykmaticheyt ende eenparicheydt betrachten.