|142|

De Kerkenordening van de Nationale Middelburgsche Synode 1581 met de Particuliere vragen

 

Kerckenordeninghe
inden
Generalen Synodo
der Nederlandtschen Kercken, vergadert tot Middelburch,
ghestelt Ao 1581

 

I.

Om goede ordene inder Ghemeijnte Christi te onderhouden, sijn daer inne noodich, de Diensten, Tsamencoemsten, Opsicht der Leere, Sacramenten ende ceremonien, ende Christelicke straffe: waer van hier na ordentlick ghehandelt sal werden.

 

Vanden Diensten.

II.

De Diensten zijn vierderleij: Der Dienaren des Woordts, der Doctoren, Ouderlinghen ende Diaconen.

III.

Het sal niemandt, alhoewel hij een Doctoor Ouderlingh ofte Diaken is, gheoorloft zijn den Dienst des Woordts ofte der Sacramenten te betreden, sonder wettelick daer toe beroepen te zijn. Ende wanneer ijemandt daer teghen doet, ende meermael vermaent zijnde niet

|143|

afstaet, zoo sal de Classe oordeelen, of men hem voor eenen Scheurmaecker verclaren ofte op eenighe andere wijse straffen sal.

IV.

De wettelicke beroepinghe der ghenen, die te voren inden Dienst niet gheweest zijn bestaet ten eersten inde Verkiesinghe, dewelcke gheschieden sal door den Kerckenraedt ende Diaconen, mitgaders het oordel der Classe, ofte van twee of drie naest gheseten Dienaren, met bidden ende vasten. Ten anderden int Examen ofte ondersoeckinghe beijde der leere ende des leuens, dewelcke bijden seluen staen sal vanden welcken zij vercoren werden: welverstaende dat nieuwelinghen, mispriesters monicken, ende die andersins eenighe Secte verlaten hebben niet sullen toeghelaten werden, voor datse ettelicke maenden langh beproeft zijn. Ten derden inde Approbatie ende goetkennighe, beijde der Ouericheyt doende professie vande ghereformeerde Religie (derwelcke de Dienaer aenghegheuen sal werden) ende der gantschen Ghemeijnte, wanneer zijnen naem den tijdt van XIIII daghen inder Kercke vercondicht zijnde gheen hindernisse daer teghen ghecomen is. Ten laetsten, inde Beuestinghe inder Ghemeijnte, dewelcke met behoorlicke stipulatien ende afvraghinghen, ende soo het de gheleghentheijt der Kercke lijden mach, met handtoplegghinghe, tsij inde Kercke opentlick, of na dat het gheleghen is, inden Kerckenraedt of Classe, doch altijdts met openbare ghebeden, toegaen sal.

V.

Die nu alreede inden Dienst des Woordts is, ende tot een andere Ghemeijnte beroepen werdt, sal met ghebeden ende het gheuen der rechterhandt der ghemeijnschap ontfanghen werden. Ende men sal niemandt der Ghemeijnte teghen haren danck opdringhen.

|144|

VI.

Een Dienaer des Woordts wettelick beroepen zijnde is aen der Kercke Christi zijn leuen lanck verbonden, alsoo dat hij soo langhe de Ghemeijnte staet, dewelcke hij dient, zijnen Dienst niet onderlaten, noch eenighe andere beroepinghe des leuens aenveerden mach, sonder het oordeel des particulieren Sijnodi.

VII.

Men sal niemandt tot den Dienst des Woordts beroepen, sonder hem in een Kercke te stellen, die hij dienen sal, aen dewelcke soo hij sonder conditie verbonden is, sal in gheene andere Kercke dienst aennemen moghen, dan door het oordeel ende consent der Classe, daermede beijde de Kercke ende de Dienaer te vrede sal moeten zijn. Voort sal niemandt gheoorloft zijn hier ende daer te gaen predicken niet hebbende eenighe sekere plaetse, buijten consent ende authoriteijt des Sijnodi ofte Classis: ghelyck ook niemandt in een andere Kercke eenighe predicatie sal moghen doen, sonder bewillinghe des Kerckenraedts.

VII.

Der Dienaren ampt is inden ghebede ende bedieninghe des Woordts aen te houden, de Sacramenten vut te richten, ende ten laetsten met den Ouderlinghen de kerckelicke Discipline te oeffenen, ende te besorghen dat alles eerlick ende met ordene gheschiedde.

IX.

Onder den Dienaren des Woordts zal ghelijckheijt ghehouden werden, aengaende de lasten hares Diensts, mitgaders oock in anderen dinghen soo veel moghelick is, volghende het oordeel des Kerckenraedts, ende des

|145|

van nooden zijnde des Classis, twelcke oock inden Ouderlinghen ende Diaconen te onderhouden is.

X.

De Ghemeijnten sullen sorghe draghen, dat haren Dienaren behoorlick onderhoudt ghegheuen werde: Ende wanneer zij hier inne haer ampt niet doen, soo sal de Classis oordeelen ofse van daer te nemen zijn.

XI.

Wanneer het gheschiedt dat een ghetrouwe Dienaer door ouderdom ofte cranckheijt ghebroken zynde, zyn ampt niet langher bedienen can, soo sal het der Ghemeijnte toe staen te besorghen, dat hem ex bonis publicis soo veel toegheleijt werde, daerop hij de reste zijns leuens eerlick ende bequamelick door comen moghe: Dat oock de weduwen ende weesen der Dienaren niet vergheten werden.

XII.

De Ghemeijnten sullen toesien datter Professeurs ende Schoolmeesters zijn, die niet alleen de vrije consten ende spraecken leeren, maer oock de Theologie ende den Cathechismum, ende hare toehoorders ende Discipelen inde vreese Godts onderwijsen.

XIII.

Het ampt der Doctoren inde Theologie is de H. Schrifture vut te legghen, ende de suijuere leere teghen de ketterijen ende dolinghen voor te staen.

XIV.

De Ghemeijnten sullen arbeijden datter studenten inder Theologie zijn, die ex bonis publicis onderhouden

|146|

werden. Men sal oock inden Ghemeijnten, daer men bequame personen heeft, tghebruijck der Propositien aenstellen, op datse door sulcke eene oeffeninghe tot dienste des Woordts bereijdet moghen werden.

XV.

De Ouderlinghen sullen door het oordeel des Kerckenraedts ende der Diaconen vercoren werden, soo dat het na de gheleghentheijt van een ijder Kercke vrij sal sijn soo veel Ouderlinghen alsser van noode zijn der Ghemeijnte voor te stellen, om vande selue (ten ware datter eenich beletsel voorviele) gheapprobeert ende goet ghekent, ende met openbaren ghebeden beuesticht te werden: Of een dobbel ghetal, om het half deel bij der Ghemeijnte gheapprobeert op deselue wijse inden Dienst te beuestighen.

XVI.

Der Ouderlinghen ampt is, behaluen tghene dat bouen gheseijt is hen met de Dienaren des Woordts ghemeijn te zijn, opsicht te hebben dat de Dienaren mitgaders hare andere mithulpers ende Diaconen haer ampt ghetrouwelick bedienen, ende wanneer het gaet teghen het houden des Auondtmaels des Heeren, de ghene die haer tot tsuele begheuen hebben te gaen besoecken, op datse haer te beter daer toe bereijden.

XVII.

Deselue wijse die vanden Ouderlinghen gheseijt is, sal men oock onderhouden in de Verkiesinghe Approbatie ende Beuestinghe der Diaconen.

XVIII.

Der Diaconen eijghen ampt is de aelmissen ende

|147|

andere armen goederen neerstelick te versamelen, ende deselue ghetrouwelick ende vlijtelick na den eijsch der behoeftighen beijde der inghesetenen ende vreemdelinghen met ghemeijen aduijse vut te deelen, de benauden te besoecken ende te vertroosten, ende wel toe te sien dat de aelmissen niet misbruijckt werden. Waer van zij reeckeninghe sullen doen inden Kerckenraedt, ende oock (soo ijemandt daer bij wil zijn) voor der Ghemeijnte: tot sulck een tijdt als het de Kerckenraedt goet vinden sal.

XIX.

De Ouderlinghen ende Diaconen sullen twee iaer dienen, ende alle iaer zal thalue deel verandert ende andere inde plaetse ghestelt werden, ten ware dat de gheleghentheijt ende profijt eenigher Kercken anders vereijschte.

 

Vanden Kerckelicken tsamencoemsten.

XX.

Vierderleij kerckelicke tsamencoemsten sullen onderhouden werden. De Kerckenraedt: de Classicale vergaderinghe: de particuliere Sijnoden: ende de generalen ofte Nationalen.

XXI.

In dezen tsamencoemsten sullen gheen andere dan kerckelicke saecken, ende tselue op kerckelicke wijse ghehandelt werden.

XXII.

In meerdere vergaderinghen sal men niet handelen dan tghene in minderen niet heeft connen afghehandelt

|148|

werden, of dat tot de Kercken der meerder vergaderinghe int ghemeijn behoort.

XXIII.

Soo ijemandt hem beclaecht door de vutspraecke der minder vergaderinghe veronghelijckt te zijn, deselue sal hem tot een meerder beroepen moghen. Ende tghene door de meeste stemmen goet gheuonden is, sal voor vast ende bondich ghehouden werden, ten zij dat het bewesen werde te strijden teghen het Woordt Godts, ofte teghen de artijckelen in onsen generalen Sijnodo besloten, soo langhe als deselue door gheen andere generale Sijnode verandert zijn.

XXIV.

De handelinghen aller Tsamencoemsten sullen vande aenroepinghe des naems Godts aengheuanghen en de met een dancksegghinge besloten werden.

XXV.

Die tot de tsamencoemsten afghesonden werden, sullen hare credents brieuen ende instructien, onderteijckent zynde vanden ghenen diese seijnden, medebrenghen, ende dese sullen alleene keurstemmen hebben.

XXVI.

In allen Tsamencoemsten sal bijden Preses een Scriba gheuoecht werden, om neerstelick op te schrijuen tghene weerdich is aangheteijckent te zijn. Het ampt vanden Preses is voor te stellen ende te verclaren tghene te handelen is: toe te sien dat een ijeghelick zijn ordene houde int spreken: den kibbelachtighen ende die te heftich zijn te beuelen datse swijghen, ende ouer deselue, gheen ghehoor gheuende, de behoorlicke Censure te

|149|

laten gaen. Voort sal zijn ampt vutgaen, wanneer de Tsamencoemste scheijdet.

XXVII.

Het selfde segghen heeft de Classis ouer den Kerckenraedt twelcke de particuliere Sijnode heeft ouer de Classe, ende de generale Sijnode ouer de Particuliere.

XXVIII.

In allen Kercken sal een Kerckenraedt zijn, bestaende vut Dienaren des Woordts ende Ouderlinghen, dewelcke ten minsten alle weken eens tsamencomen sullen, al waer de Dienaer, of de Dienaers (soo daer meer zijn) bij ghebeurte presideren ende de Actie regeren sal.

XXIX.

Insghelijcks sullen de Diaconen alle weken tsamencomen, om vanden saecken haer ampt betreffende te handelen.

XXX.

De Classicale vergaderinghen sullen bestaen vut ettelicke ghenabuerde Kercken, dewelcke elck eenen Dienaer met eenen Ouderlinck, ter plaetse ende tijde bij hen int scheijden van elcke vergaderinghe goet gheuonden (soo nochtans datment bouen de drie maenden niet vutstelle) daer henen afveerdighen sullen. In desen tsamencoemsten sullen de Dienaers bij ghebeurte, ofte andersins die van deselue vergaderinghe vercoren wordt, presideren, soo nochtans dat deselue tweemael aen een niet sal moghen vercoren werden. Voort sal de Preses onder anderen eenen ijeghelick vraghen, ofse in haren Kercken hare Kerckenraedts vergaderinghen houden: of de kerckelicke Discipline gheoeffent wordt:

|150|

of de armen ende Scholen besorcht werden: ten laetsten, of daer ijet is, daer inne zij het oordel ende hulpe de Classe tot rechte instellinghe harer Kercke behoeuen. De Dienaer, dien het inde voorgaende Classe opgheleijdt was, sal een corte predick vut Godts Woordt doen, vande welcke d’andere oordelen, ende soo daer ijet in ghebreeckt aenwijsen sullen. Ten laetsten sullen inde laetste vergaderinghe voor den particulieren Sijnode vercoren werden, die op deselue Sijnode gaen sullen.

XXXI.

Int eijnde vanden Classicalen ende andere meerdere Tsamencoemsten salmen Censure houden ouer de ghene die ijet strafweerdich inde vergaderinghe ghedaen, ofte de vermaninghen der mindere tsamencoemsten versmadet hebben.

XXXII.

De Kercke, inde welcke de Classis, item de particuliere ofte generale Sijnode tsamencomt, sal sorghe draghen, datse de Acten der voorgaender vergaderinghe op de naestcomende bestelle.

XXXIII.

De instructien der dinghen die inden meerdere vergaderinghen te handelen zijn, sullen niet eer gheschreuen werden, voor dat de besluijtinghen der voorgaenden Sijnoden ghelesen zijn, op dat tghene eens afghehandelt is, niet wederomme voorghestelt werde, ten ware datment achtede verandert te moeten zijn.

XXXIV.

Alle iaers, ten ware dat de noodt eenen corteren tijdt vereijschte, sullen vier ofte vijf, of oock meer

|151|

ghenabuerde Classes tsamencomen, tot welcke Particuliere Sijnode vut ijder Classe twee Dienaers ende twee Ouderlinghen afgheveerdicht sullen werden. Int scheijden soo wel des Particulieren als des generalen Sijnodi, sal een Kercke verordent werden, dewelcke last hebben sal om met aduijse der Classe den tijdt ende plaetse des naesten Sijnodi te stellen.

XXXV.

De Nationale Sijnode sal ordinaerlick alle drie iaren eens ghehouden werden, ten ware datter eenighe dringhende noodt ware om den tijdt corter te nemen. Tot deselue sullen twee Dienaers ende twee Ouderlinghen vut elcke Particuliere Sijnode beijde der Duijtsche ende der Walsche sprake afghesonden werden. Voort sal de Kercke, die last heeft om den tijdt ende plaetse des generalen Sijnodi te benoemen, soo deselue binnen de drie iaren te beroepen ware, hare Particuliere Sijnode vergaderen, ende tselue oock der naestgheleghener Kercke, die van een andere tale is laten weten, dewelcke vier personen daer henen seijnden sal, om met ghemeijnen aduijse van den tijdt ende plaetse te besluijten. Deselue Kercke die vercoren is om de Sijnode generael tsamen te roepen, wanneerse met de Classe vanden tijdt ende plaetse beraedtslagen sal, sal tselue den generalen Staten in tijdts te kennen gheuen, op dat met haren weten, ende soo het haer ghelieft eenighe tot de Classe te seijnden, vander saecke besloten werde.

XXXVI.

Alsoo inden Nederlanden tweederleij sprake ghesproken wordt, is goet gheuonden dat de Kercken der Duijtscher ende Walscher tale op haerseluen hare Kerckenraedt, Classicale vergaderinghen ende Particuliere Synoden hebben sullen.

|152|

 

Vander Leere, Sacramenten ende anderen Ceremonien.

XXXVII.

De Dienaers des Woordts, Ouderlinghen ende Diaconen, item de Professeurs inder Theologie (twelck oock den anderen Professoren wel betaemt) ende de Schoolmeesters sullen de Belijdenisse des gheloofs der Nederlandtschen Kercken onderteijckenen.

XXXVIII.

Niemandt sal hem onderstaen eenich boeck ofte schrift van hem ofte van een andere ghemaeckt ofte ouerghesettet, handelende vander Religie te laten drucken ofte andersins vut te gheuen, dan tselue voor henen doorsien ende goet ghekent zijnde vanden Dienaren des Woordts zijns paticul. Sijnodi, ofte Professoren der Theologie onser Belijdenisse.

XXXIX.

Het verbondt Godts sal aenden kinderen der ghedoopten Christenen met den Doop, soo haest alsmen de bedieninghe desseluen hebben can, beseghelt werden, ende dat inde openbare versamelinghe, wanneer Godts woordt ghepredickt werdt. Doch ter plaetse daer niet soo vele predicatien ghedaen werden, salmen eenen sekeren dach ter weke verordenen om den Doop extra-ordinaerlick te bedienen, soo nochtans dat tselue sonder Predicatie niet gheschiede.

XL.

De vader sal zijn kindt te Doope presenteren: Ende inden Ghemeijnten daermen neffens den vader oock gheuaders ofte ghetuijghen bijden Doop neemt (twelck ghebruijck niet lichtveerdelick te veranderen

|153|

is) betaemt het dt men neme die der suijuere leere toeghedaen ende vroom van wandel zijn.

XLI.

De Dienaers sullen int doopen het formulair vande instellinghe ende ghebruijck des Doops, twelck tot dien eijnde beschreuen is, ghebruijcken.

XLII.

De namen der ghedoopten, mitgaders der ouderen ende ghetuijghen, item de tijdt de Doops, sullen vanden Dienaren opgheteijckent werden.

XLIII.

Men sal niemandt ten Auondtmale des Heeren toelaten, dan die na de ghewoonheijt der Kercke tot dewelcke hij hem voecht, belijdenisse der ghereformeerde Religie ghedaen heeft, mitgaders hebbende ghetuijghenisse eens vromen wandels, sonder welcke oock de ghene die vut anderen Kercken comen niet toeghelaten sullen werden.

XLIV.

Een ijder Kercke sal sulck een maniere van bedieninghe des Auondtmaels houden als zij oordelt tot de meeste stichtinghe te dienen: welverstaende nochtans dat de vutwendighe ceremonien in Gods Woordts voorss. niet verandert ende alle superstitie vermijdet werde.

XLV.

Het Auondtmale des Heeren sal ten twee maenden eens, soo veel moghelick is, ghehouden werden: doch

|154|

ter plaetse daer noch gheen kerckelicke ordene is, salmen eerst Ouderlinghen ende Diaconen stellen.

XLVI.

In middelmatighen dinghen salmen de buijtenlandtsche Kercken niet verwerpen, die een ander ghebruijck hebben dan wij.

XLVII.

De Kercken inden welcken tghebruijck der Auondtghebeden is sullen deselue moghen houden: maer daerse noch niet inghestelt zijn, salmense niet in laten, ten ware in tijden van ghemeijnen noodt: Doch daermense begheert wech te nemen sal tselue niet sonder het oordeel der Classe, mitgaders der Ouericheijt der ghereformeerden Religie toeghedaen, gheschieden.

XLVIII.

Daer de lijckpredicken niet zijn, salmense niet instellen, ende daerse nu alreede zijn aenghenomen, sal neersticheijt ghedaen werden om deselue door de ghevoechelickste middelen af te doen.

XLIX.

In tijden van oorloghe, pestilentie, dieren tijdt, sware vervolginghe der Kercke ende andere alghemeijne swaricheden sullen bidt ende vast daghen door het oordeel der Ghemeijnte ende met bewillinghe der Ouericheijt doende Professie vande ghereformeerde Religie aenghestelt ende gheheijlicht werden.

L.

De Ghemeijnten sullen bij haren Ouericheden aenhouden

|155|

dat de feestdaghen, vutghenomen den Sondach Christdach ende hemelvaertsdach, afghedaen werden. Maer ter plaetse daer meer feestdaghen door beuel der Ouericheijt ghehouden werden, sullen de Dienaers arbeijden datse met predicken de onnutten ende schadelicken ledichganck in een heijliche ende nutte oeffeninghe veranderen.

LI.

De Psalmen Dauids alleen sullen inder Kercke ghesonghen werden, latende de ghesangen die men niet vindt inder Schriftuere.

LII.

De huwelicksche ondertrouwe sal geschieden per uerba de praesenti, simpelick ende sonder conditie: ende wettelick ghedaen zijnde, sullense niet mogen ontbonden werden, al waret dat beijde partijen daerinne bewillichden.

LIII.

De heymelicke beloften sullen van gheener weerde zijn: wanneer namelick de ghene die onder de macht harer ouderen ofte voechden staen sonder bewillinghe derseluen handt-trouwen, ofte die oock haers selfs zijnde sulcks doen, sonder eenighe ghetuijghen aen beijden zijden.

LIV.

Het sal wel staen dat een Dienaer ofte Ouderlinck bijde ondertrouwe ghenomen werde, op dat eer hij hen aen beijden zijden de belofte af neme, vut sekere ghetuijghenisse verneme (soo zij haers selfs niet zijn) of het met bewillinghe der ouderen gheschiedt: of het

|156|

huwelick niet verboden is door eenighe graedt van bloedtverwandtschap ofte swagherschap: ten laetsten of zij aen ijemandt anders ghehuwet of verloeft zijn.

LV. 

De namen der ghenen die haer ten echten State begheuen willen, sullen op drie Sondaghen vanden predickstoel vercondicht werden: twelcke gheschieden sal ter plaetse daer de Contrahenten wonen, ende ter plaetse daer de gheboden ghegaen zijn, sullense tsamenghegheuen werden. Doch die elders begheren te trouwen, sullen tselue moghen doen, midts brenghende sekere ghetuijghenisse dat hare gheboden ghegheuen zijn.

LVI.

Hoewel inden Woorde Godts den weduwen gheen sekere tijdt van herhijlicken voorgheschreuen is: nochtans dewijle het haer ghebiedt inden Heere te hijlicken, soo lijdet de eerbaerheijt, ia oock de burgherlicke onderscheijdinghe der geslachten niet, datse haer voor vier maenden ende een half tot een ander huwelick begheuen.

LVII.

Indien ijemandt van zijn echte gade om een eebreucks wille ghegaen zijnde met deselue niet wederomme begheert te vereenighen, ende hem tot een ander huwelick begheuen wil: soo sal hem de Kerckenraedt (wanneer hij den eebreuck wettelick voor de Ouerheijt gheprobeert heeft) verclaren dat sulcks inden Woorde Godts gheoorloft is.

|157|

 

Vanden Censuren ende Kerckelicken uermaninghen.

LVIII.

Ghelijckerwijs de Christelicke straffe geestelick is, ende niemandt vanden burgherlicken gherichte ende straffe der Ouerichheijt bevrijdt: alsoo werden oock beneffens de burgherlicke straffe de kerckelicke Censuren noodtsaeckelick vereijscht, om den sondaer met der Kercke ende zijnen naeste te versoenen, ende de erghernisse vut der Ghemeijnte Christi wech te nemen.

LIX.

Waneer dan ijemandt teghen de suijuerheit der leere ofte vromicheijt des wandels sondicht, soo verre als het heijmelick is, ende gheen openbare erghernisse ghegheuen heeft, soo sal de Reghel onderhouden werden, welcken Christus duijdelick voorschrijft Matt. 18.

LX.

De heijmelicke sonden, waer van de sondaer bij een int bijsonder ofte voor twee of drie ghetuijghen vermaent zijnde berouwe heeft, sullen voor den Kerckenraedt niet ghebracht werden.

LXI.

Soo ijemandt van een heijmelicke sonde van twee of drie vermaent zijnde gheen ghehoor gheeft, ofte andersins eene openbare sonde bedreuen heeft, sulcks sal den Kerckenraedt aenghegheuen werden.

LXII.

Soo wie hardtneckichlick de vermaninghe des Kerckenraedts verwerpt, item die een openbare ofte andersins een groue sonde ghedaen heeft, sal vanden Auondtmale des Heeren afghehouden werden. Ende indien hij afghehouden zijnde na de verscheijden vermaninghen

|158|

gheen teijcken van boetveerdicheijt bewijst, soo sal men ten laetsten tot d’uuterste remedie, namelick de Afsnijdinghe comen, volghende de forme bij der Ghemeijnte aenghenomen. Doch sal niemandt afghesneden werden, dan met voorgaende aduijs der Classe.

LXIII.

Vanden sonden die van harer natuere weghen openbaer, ofte door verachtinghe der kerckelicken vermaninghen int openbaer ghecomen zijn, sal de versoeninghe (wanneermen sekere teijckenen der boetueerdicheijt siet) openbaerlick door het oordeel des Kerckenraedts ende aduijse des Classis, in sulcke forme ende maniere, als tot stichtinghe van een ijder Kercke bequaemst gheoordelt sal werden.

LXIV.

Wanneer de Dienaers, Ouderlinghen ofte Diaconen een openbare groue sonde bedrijuen, die der Kercke schandelick ofte oock bijder Ouericheijt strafweerdich is: soo sullen wel de Ouderlinghen ende Diaconen terstondt door voorgaende oordeel des Kerckenraedts derseluer ende der naestghelegener Ghemeijnte van haren Dienste afghesettet, maer de Dienaers opgheschortet werden: Maer ofse gheheel vanden Dienst af te setten zijn, sal in het oordeel der Classe staen.

LXV.

Voort onder de groue sonden, die weerdich zijn met opschortinghe ofte afstellinghe vanden Dienst ghestraft te werden, zijn dese de voornaemste: Valsche leere ofte ketterije: openbare scheurmakinghe: opentlicke blasphemie, Simonie, trouweloose verlatinghe zijns Diensts ofte indringhinghe in eens anders Dienste, meineedicheijt, eebreuck, hoererije, dieuerije, ghewelt, ghewoonlicke

|159|

dronckenschap, vechterije, vuijl ghewin: Cortelick alle sonden ende groue feijten die den autheur voor der Werldt eerloos maecken, ende in een ander ghemeijn lidtmaet der Kercke der afsnijdinghe weerdich souden gherekent werden.

LXVI.

De Dienaers des Woordts Ouderlinghen ende Diaconen sullen voor het houden des Auondtmaels onder hen de Christelicke Censure oeffenen, ende ondersoeckinghe doen soo van der leere als van het leuen.

LXVII.

Den ghenen die vut der Ghemeijnte vertrecken sal een Attestatie ende ghetuijghenisse hares wandels bij aduijse des Kerckenraedts mede ghegheuen werden. Voort sal den armen om ghenoechsame oorsaken vertreckende, van den Diaconen bijstandt ghedaen werden, soo veel hen noodich is ter plaetse toe daer zij henen willen: twelcke zij op haren Attestatien teijckenen sullen.

LXVIII.

Gheen Kercke sal ouer andere Kercken, gheen Dienaer ouer andere Dienaren, gheen Ouderlinck noch Diaken ouer andere Ouderlinghen ofte Diaconen eenighe heerschappie voeren.

LXIX.

Dese Artijckelen de wettelicke ordeninghe der Kercke aengaende, zijn alsoo ghestelt ende aenghenomen met ghemeijen accoordt, datse, soo het profijt der Kercken anders eijschte, verandert vermeerdert ofte vermindert

|160|

moghen ende behooren te werden. Ten sal nochtans gheen bijsondere Ghemeijnte Classe ofte Sijnode toestaen sulcks te doen, maer sullen neersticheijt doen om die te onderhouden, tot dat anders vanden generale ofte Nationale Sijnode verordent werde.

 

ARNOLDUS CORNELII Sijnodi Praeses.
MICHAËL PANNELIUS, Sijnodi huius electus Scriba.
HENRICUS CORPUTIUS huius Synodi alter notarius.
RODOLPHUS VELTIUS.

|161|

Particuliere vragen

 

I.

Synodale besluiten, die in 1581 uit de Kerkenorden van 1578 (gedeeltelijk gewijzigd) naar de Particuliere vragen zijn overgebracht

1. Op de vraghe, oft niet goet waere de artyckelen des laesten Dordrechtsen Synodi te ouersien ende daer wth te trecken een Corpus Disciplinæ ofte Kercken-ordeninghe, om der ouerheyt ghepresenteert, ende doer de autoriteyt der seluer befesticht te werden? Is gheantw. Iae. Ende syn hier toe eenighe verordineert, byden welcken tvoorschreuen ghedaen synde: is voor goet ghefonden Dat al het gheene wth den artyckelen in dat Corpore Disciplinæ niet inghelyfft was, tot den particulieren questien ghebrocht soude werden, als hier nae volcht.

2. Oftmen den gheenen, die inden aenfanck mitten lichtsten, ende niet ten follen ondersocht zyn, wederomme sal examineren? Is gheantw. Dat tselue int ghemeen wel gheraden schynt te wesen, doch oftmen sulcks doen sal, staet den Classi toe te ordelen.

3. Offt die Dienaers, welcke wth de Vniuersiteyt van Leyden oft eenighen ander (professie doende van

|161|

die ghereformeerde religie) gheroepen werden, vanden Classe moeten ondersocht wesen? Antw. Het sal genoech zyn, dat sy door een wettelick getuychenisse bethoonen, dat sy van de professoren der Theologie gheexamineert ende gheapprobeert zyn.

4. Wat stipulatie men ghebruycken sal omtrent die Dienaers welcke in dienst te befestighen zyn? Antw. Sy sullen in dese nafolgende fraechstucken bewillighen. Ten eersten, of sy haer ghefoelen van Gode ende zijner Gemeente tot desen dienste wettelick beroepen te zyn? Daernae of sy de Heyl. Bibelsche schryft voer het eenich woordt Godes, ende die volkomen leere ter salicheyt te wesen ende te houden, verwerpende alle ketteryen daer teghen strydende. Ten laesten oft zy bereyt syn haren dienst naer die selue leere trouwelyck te bedienen, ende den seluen mit een vroem leuen te vercieren? ende soe zy yet strafweerdich doen haer der kerckelicke discipline onderwerpen.

5. Ouermits de kercke niemant wth een anderen plaetse komende sonder wettelycke getuychenisse tot den dienst ontfanghen mach soe wordt ghefraecht, hoedanich een getuychenisse die brenghen {sullen} die welcke wth sulcker plaetse komen daer noch kerckenraedt noch Classis is? Antw. Sy sullen vanden naestgeseten Dienaeren ende ander ghelofweerdighe persoonen ghetuychenisse brengen.

6. Offt die gheene die om een wettelycke oersaecke synen dienst onderlaten heeft, hem tot alle tyden de beroepinghe der kercke schuldich is te onderwerpen? Antwoordt. Iae.

7. Offt die gheene, die in Princen ofte andere Heeren Hooven den dienst des woordts betreden, ordentlyck ende wettelyck soe wel als andere sullen moeten beroepen werden, die belydenisse des Gheloofs ende Discipline onderschryuen, wth den bequaemsten des Hofgesins eenighe tot Ouderlinghen ende Dyaconen stellen, op die Classique ende Synodale vergaderingen verschynen, ende haer nae het exempel van andere

|163|

Dienaren het oordeel der seluer onderwerpen? Antw. Sy sullen alle dese dinghen onderhouden ende naekomen. Ende soe feele der gheener anghaet, die in gasthuysen ofte weeshuysen dienen, die selue sullen oock gehouden zyn naer die kerckelycke ordeninghe oft ordinantie haer te regulieren.

8. Hoemen die Schoelmeysteren examineeren sal? Ant. Ouermits der steden gelegentheyt verscheyden is: soe sal het Classis letten, wat best hier in te doene ende byder Ouerheyt te vercrijgen sal zyn, op dat getrouwe ende bequaeme persoonen in dien dienst gestelt werden.

9. Watmen doen sal mit den gheenen, die de Dienaers, welcke schuermaeckers zyn, naer lopen om haer te hooren predicken? Antw. Men salse vermanen tot afstaen ende mit ghefoechlicke middelen wederomme tot oorden brenghen.

10. Wat een Dienaer doen sal die welcke in een plaetse ghesonden wordt, daer noch eerst een kercke te vergaderen ende ordeninghe te stellen is? Antw. Men sal eenighe van den godtsalichsten, die welcke die belydenisse des gheloofs voer goet ende oprecht houden ende bekennen, ende haer beloouen de kercke discipline te onderwerpen, tot Ouderlinghen ende Dyaconen by prouisie kiesen doer welcker hulpe hy het Nachtmael des Heeren wthrechten sal.

11. Hoemen die dinghen beslichten sal de welcke ten deele kerckelyck ende ten deele polijtick zyn, ghelyck feele in huwelycksche saecken voerfallen? Antw. Men sal de Ouerheyt bidden datse eenighe mannen ordineeren doer welcker raedt ende authoriteyt die selue mit de Classe sullen gheordelt worden.

12. Oft den kercken, de welcke weynighe Ouderlinghen hebben , gheoorloft is den Diaconen tot den kerckenraedt toe te laeten? Antw. Het is gheoorloft soe dijckwils die kerckenraedt haeren raedt ende hulpe van doen sal hebben. Bouen dien sullen sy oock ordinaerlyck daer by moeghen wesen, soe zy beyde het ampt

|164|

des Ouderlinckschaps ende Dyaconschaps bedienen.

13. Oft niet nut is, dat in alle kercken een boeck zy in welcke de namen der gheener die ten Auontmaele ghaen gheschreuen worden? Item der gheener die getrout zyn? Antw. Iae: insunderheyt inden openbaren kercken: maer inden anderen, die om der verfolginge haer noch heymelick houden wort tselue vrij ghelaeten. Doch soe ist ouer al raetsaem daer het sonder peryckel is, die naemen der ghetrouder opgeschreuen te worden.

14. Oft niet gheraden is, datmen den armen, die vertrecken, behaluen haren openbaren getuychnis brieff, eenighe besloeten missiue gheue, waer in soe daer yet besonders waere, tselue aengeteyckent worde, doch also dat van die selue missiue in die attestatie gheroert worde? Ant. Iae.

15. Offt ander Dienaren ende Ouderlinghen, dan die afghesondene in die Classe moghen verschynen? Antwordt. Iae: ende wanneer sy ghefraecht worden, sullen sy moeghen advys gheuen, doch gheen stemme hebben.

16. Wat orden men houden sal int anfanghen der Synoden? Antw. De gheene die inden naesten Synodo ghepresideert heeft ofte zoe hy niet tegenwoordich is, die Dienaer der plaetse, daer die Synode te samen kompt, sal een ghebedt doen tot die verkiesinghe des Praesidis zyns Byzitters ende Scribae bequaem, daer naer sal hij die afghesondene brieuen van Credentie afvorderen, ende der seluer naemen als oock der gheener die niet verscheenen syn, doen opschryuen, ende als dan sal die Praeses etc. mit die meeste stemmen vercoren worden; ende dit ghedaen zynde, sal die vercoren Praeses een ghebet doen tot den ganschen anstaenden handel bequaem: offt der wtghebleuen oersaecken wettelyck syn ondersoecken: ende die instructien van een yeghelick afnemen. Daernae sal hy alle dinghen ordentlicken voerstellen, der ganscher versamelinghen oordeel afvraghen, de stemmen vergaderen, hoedanich der meesten ghefoelen is, wthspreeckende,

|165|

die welcke die Sriba opteyckenen, ende daer naer ouerluyt voerleesen sal, op dat het van allen bewillicht wordt. Voort salmen eerst die dinghen verhandelen, die de leere aengaen: daernaer die discipline; ende eyndelicken die particuliere saecken.

17. Offt het niet raetsaem is, dat de Gemeente welcker opgheleyt is, by advyse haerer Classe den tyt ende plaetse des naesten particulieren Synodi te bestemmen, van anderen Classen in tyts alle voerghefallen swaricheyden toegesonden worden, als oock tgheene in die Classique verghaderinghen niet heeft konnen beslicht worden, ten eynde een yegelycke Classe van te voeren alle dinghen neerstelicken ouerlegghe, eer sy tot het Synodum kompt? Antw. Het is ganschelyck gheraden ende men sal arbeyden dat sulcx int werck gestelt worde.

18. Oft niet goet waere dat in de generalen Synoden op den eersten dach der tsamenkompste een predicatie wt Gods woordt ghedaen ende een vasten geheilicht worde? Antw. Het is seer goet, ende die Dienaer dier plaetse, daer die Synode vergadert, sal die vermaninge doen.

19. Wat Catechismus in de Gemeenten ghebruyckt sal worden? Antw. Indien nederduytschen die gene die met den Psalemen van Datheno ouergheset, ende inden walschen die met die Francoische Psalmen tot noch toe gebruyckt is gheweest. Het sal oeck den Nederduytschen ghemeenten vry staen een kort ondersoeck des geloofs wth den Catechismo tsamen ghetogen ende mit den voerschreuen Psalmen ghedruckt te ghebruycken, ende die te onderwysen welcke hen ten Auontmael begheuen.

20. Offt nut sy de sondaechsche Euangelien den volcke te verclaren? Antw. Het is raetsamer dat niet hier ende daer een stuck, maer een geheel boeck des Ouden ofte nieuwen Testamentes wtgheleyt werde, maer mit dit onderscheyt datmen sulcke boecken verkiese, die welcke der ghelegentheyt der kercken meest bequaem zyn.

|166|

21. Wat vraghen men omtrent den Doope ghebruycken sal? Antw. Men sal by de anghenomen forme blyuen, doch alsoe dat het vrij sal zyn dese maniere van spreecken (de leere die hier gheleert wordt) in de 2e vraghe begrepen, te ghebruycken ofte naer te laeten.

22. Oft niet raetsaem is, dat de Ouders die haer kynderen ten Doope presenteren willen, tselue off den Dienaer ofte yemandt van de ouderlingen te voeren ansegghen? Antw. Het is gansch raetsaem, ten eynde men hier door mach weten wat voer ghetuyghen genomen worden: ende off die selue toe te laeten zyn ofte niet, lichtelycker gheordelt mach worden.

23. Offt men die kynderen die te doopen zyn, alderleye namen gheuen mach? Antw. Het is wel vry, doch salmen neerstelyck toe sien, datmen sulcke namen niet neme, die ofte Gode ofte Christo eygen zyn, als Emanuel, Saluator, Item van eenige ampten, als Baptista, Engel, ofte die anders ouergelouich zyn.

24. Welcke de bequaemste wyse zy om aen te nemen den gheenen die haer ten Auontmael begheeren te begheuen? Antw. Sy sullen van den kerkenraedt, ofte andersins van eenen Dienaer mit een ouderlinck ondersocht worden. Daer na sullen zy betuygen, dat sy de leere voor goet ende oprecht bekennen ende dat sy haer der kerckelycke straffe onderwerpen, tsy int openbare naer die predicatie, die tot voerbereydinghe ten H. Auontmale in der Ghemeijnten geschiet, ofte inden kerckenraet.

25. Offt niet nut ende raetsaem is dat die Dienaers des woorts, Ouderlinghen ende Dyaconen voor die bedieninghe des H. Auontmaels de Censure onder elckanderen ghebruycken? Antw. Het is gansch nut ende raetsaem.

26. Offt niet raetsaem is, datmen voer die bedieninghe des Auontmaels een predicatie doe bequaem om der menschen herte daer toe te bereyden? Antw. Sulckes kan wel nuttelyck geschieden, doch so sal

|167|

een ygelicke ghemeente hier in doen dat een yegelyck haer bequaemst dunckt te wesen.

27. Off het nut is op den dach des Auontmaels van dier materie een eyghen predicatie te doen? Antw. Het is nut: ten waere dat de ordinare text hier toe bequamelyck konde beduydet worden.

28. Oftmen op den seluen dach naemiddach inden Catechismo voort faeren ofte yet anders dienende tot dancksegginghe predicken sal? Antw. Het laetste kan wel nuttelyck geschieden, doch soe sal tselue vry staen.

29. Offtmen het Auontmael staende, sittende oft ghaende houden sal? Antw. De Ghemeenten sullen die wyse gebruycken, die hen die bequaemste denckt te wesen, doch salmen het knielen naer laeten om der superstitie wille ende het peryckel der aenbiddinghe.

30. Wat woorden in die bedieninghe des Auontmaels ghebruyckt sullen worden? Antw. Men sal bequaemelicken die woorden 1 Cor. 10 moghen ghebruycken daer byfoeghende: Neempt, eet,. ghedenkt, etc.

31. Oftmen te wyle het Auontmaele bedient wort, yet wth der H. schryfft lesen ofte psalmen singen, off gheen van beyde doen sal? Antw. Het zal stichtelyck syn, dat by ghebuerte psalmen gesonghen worden, ende Gods woort gelesen wort.

32. Offt de heijmelicke ghemeenten gehouden zyn de ordeninghe van alle twie maenden het H. Auontmael wt te richten, tonderhouden? Antw. Het sal soedanighen Gemeenten vry staen, tselue te doen als hen sulcx best gelegen is.

33. Hoemen de vastdaghen houden sal? Antw. Die Ghemeente sal het ghewoonlick ghebruyck der spysen, mitsgaders die handelinghe tot desen leuen dienende, onderlaeten ende den ganschen dach tot den Auont toe, int gehoor ende lesen des godtlicken woordts, ende mit fuyrige gebeden, ende ander heylige oeffeningen toebringen.

34. Offt het ghebruyck der Orghelen in de tempelen te houden zy? Ant. Het wort niet voer ghoet

|168|

gehouden: insonderheyt voer die predicatie. Daerom die Dienaers arbeyden sullen, dat dselue ghelyck het eenen tyt lanck geduldet wort mitten aldereersten afgestelt worden.

35. Item hoe langhe yemant te houden is onderiarig te zyne ende onder die macht syner ouderen te staene? Antw. Een yeghelyck sal hem hier in foeghen naer recht ende de Costumen der stadt ofte des landts daer hy inne woondt.

36. Watmen doen sal wanneer die Ouders daer die kynderen onderstaen, haer onbillicken aenstellen, om inder seluer houwelick niet te willen consenteeren? Antw. Die kerckenraedt sal besien, wat den soedanigen te raeden is. Ende oftmen aen de ouericheyt versoecken sal om haeren authoriteyt daer tusschen te stellen.

37. Offt raetsaem is datmen trouwe op daghen op den welcken een Vasten geheylicht is? ofte het Auontmael bedient wort? Antw. Het is beter tselue op ander daghen te doen.

38. Watmen dien raden sal die ter sulcker plaetse woont daer die Oeuericheyt gheen kennisse en draecht van ouerspel, om een houwelick ter oorsaecken van dien te scheyden? Antw. Dat hy hem begheue te sulcker plaetse daer hij sulcks mit voergaende wettelyck bewys ende getuychnisse bekomen kan. 

39. Hoemen met den hartneckighen sondaer sal foertfaeren totter excommunicatien? Antw. Soe yemant om syne hartneckicheyt van die ghemeenschap des Auontmaels afgehouden synde gheen teyckenen der boetfeerdicheyt bewyst, sal die Dienaer int openbaer der Ghemeynte des sondaers hartneckicheyt te kennen gheuen, die sonde verclaeren, mitsgaders die neersticheyt int straffen, afhouden vanden Auontmaele, ende daer naer mennichmael te vermaenen in hem bewesen, sal de Ghemeente vermaent worden voer desen onboetfeerdighen sondaer te bidden, eermen totter wtersten remedie der affsnydinghe sal moeten komen.

|169|

Soedanighe vermaninghen sullen der drie geschieden. In die eerste sal de Sondaer niet ghenoempt worden, op dat hy enichsins verschoent worde. In die tweede sal met het advys der Classe zynen naem wtghedruckt worden. In die derde salmen der ghemeenten te kennen gheuen, datmen hem, ten sy dat hy hem bekere van die ghemeenschap der kercken wthsluyten sal, op dat syne affsnydinghe soe hy hartneckich blyft, mit stilswyghen ende bewillinghe der kercken geschiede; Den tyt die tusschen de vermaninghe ghaen sal, sal int ordel des kerckenraets staen.

40. Welcke de bequaemste forme der afsnydinghe zy? Antw. Hoewel verscheyden formen voergeschreuen souden konnen worden, soe sullen nochtans de kercken desen naerfolghende mit stichtinghe konnen ghebruycken: Gheliefde Broeders, wy hebben v.l. mennichmael verclaert dat N. de sonde N. beghaen heefft, die welcke hoewel se in haer seluen swaer is, ende der kercken Gods seer schandelyck, soe heefft hy nochtans de selue door syne hartneckicheyt groter ghemaeckt ende verswaert, dwelcke soe groot geweest is, dat hy niet tegenstaende hy dyckmaels anghesproecken is, ende tot boetfeerdicheyt, so int besondere, als int ghemeene, in de tegenwoordicheyt van feel ghetuyghen vermaent is: maer nochtans noyt tot eenich ghefoelen synder sonden, ende tot teyckenen der boetfeerdicheyt heeft konnen gebrocht worden. Dewyle wy dan te foeren v.l. vermaent hebben, dat ghy God voor hem bidden ende hem syns ampts vermanen souden, ende wyder te kennen gegheuen, datmen, ten waere dat hy hem bekeerde, tot die laeste remedie der afsnydinghe soude moeten voertfaeren: Ende niemant van v.l. ons te kennen gegheuen heefft eenich teycken van leedtwesen aen hem befonden te hebben: Soe ist om oersaecke voergemeldet, dat wy hier inden naem ende mit die macht onses Heeren Iesu Christi vergadert zyn, verclaren dat N. buyten de Ghemeente Gods is, ende van de hope der eeuigher salicheyt (soo langhe

|170|

hy hardtneckich blyft) berooft, en daerom soe vander ghemeenschap der Sacramenten als van alle segeninghen ende weldaden Gods, die hy syne ghemeente bewyst, wtgesloten, ende als een Heyden ende Tollenaer te houden is. Eyndelick wy gheuen hem (ghelyck Paulus spreeckt) den Satan ouer, op dat soe het moghelyck is die wysheyt ende cracht, so des vleyschs, als des Satans, die hy te feel gehoersaem is gheweest, getemt ende ghedoot synde, hy hem seluen den H. gheest onderwerpe, ende naer den seluen leue, ende alsoe ten laesten de ewyghe salicheyt vercryghe. V.L. mits desen vermanende, dat ghy v van de ghemeene ende onnoedighe conuersatie mit hem wilt onthouden, op dat hy beschaempt ghemaeckt zynde hem bekeere.

41. Offte die afgesette Dienaers Ouderlinghen ende Diaconen, als sy doer haere boetfeerdicheyt der Ghemeente genoech ghedaen hebben, wederom verkoren moghen worden? Antw. Soe feel die Ouderlinghen ende Dyaconen anghaet sal tselue staen int ordel des kerckenraedts: Maer soe feel de Dienaers belangt, sal van de Classique versamelinghen gheordelt worden.

|171|

II.

Particuliere vraeghen verhandelt inde Sijnode Generael, ghehouden tot Middelburgh in Zeelandt, Den 29en Maii, Ende daer naer, An. 1581

1. Op de vraeghe Oft niet goed waere, de acten Sijnodael te ouersien, ende daer wt te trecken een Corpus disciplinae, ofte kerken-ordenynghe, om der Ouerheyt ghepresenteert te worden, om de zelue te beuestighen? Is gheandwoordt Iae: Ende syn hiertoe ghecommitteert, Arnoldus Cornelii, IJsbrandus Trabius, Ioannes Taffinus ende Martinus Lijdius.

2. Oft niet goedt waere, om ketterien te weeren, bij der hoogher Ouerheijt consent, een ghespreck teghen de Papisten, Weder-Doperen ende ander dwaelgheesten te houden? Is gheantwoordt, Datmen doen zal, als gheresolueert is, op de 25e vraeghe inden Sijnodo tot Dordrecht anno LXXVIII. Ende tgene daer gheseght wordt alleene vanden Wederdoperen, sal verstaen ende ghebruijct worden ouer alle andere secten. Ende is vrij ghestelt den noot ende de gheleghentheijt sulcx heijsschende, dat een yeghel. prouincie, ende particuliere Synode ende Classe, zal moghen met der Ouerheyt consent openbaerlick teghen de Papisten ende wederdooperen disputeren. Doch sal sulcks anderen Sijnoden part. aengegheuen worden, om der seluer aduys te nemen, van de forme der disputatie, ende andersins wat daer toe behoort. Men zal oock voorder hulpe moghen soecken totter disputatie by den naest-ligghende Classen ende Sijnoden particulier oock in gantsch Nederlandt, daer mense kryghen can.

|172|

3. Wat men doen sal met eenen Dienaer op den welcken suspicie valt van ongesontheyt ofte onverstandt inder Leere? Is gheandtwoordt, dat de gene die hem suspect houdet, met hem handelen sal. Ende so verre de selue Dienaer hem niet ghenouch doet, zo sal hij twee Dienaeren tot hem nemen. Ende zo hij van sijne dwalinghe ende onverstandt ouertuijght synde hardtneckich blijft, zo salmen de saecke brenghen voor den kerckenraedt, de welcke hem vermaenen sal in sijne Opinie niet te volheerden. So hij daeren-teghen nochtans volheerdet, sal de sake met raedt des kerckenraedts inde Classe ghebracht worden.

4. Op de vraeghe, Oft het niet goedt waere, Corpus Doctrinae te maecken teghens alle ketteren, om den eenvoudighen te helpen ende de leere des Euangelii te verbreijden? Is gheandtwoordt, Dat een yeghelick gaeuen hebbende een oft meer boucxkens, de een teghen d’eene, ende de ander teghen een ander ketterie schrijuen, Ofte boucxkens alreede daer teghen gheschreuen, ouersetten zal. Ende also men verstaet dat de Heere van St. Aldegonde een boucxken heeft beworpen teghen de Gheestdrijuers, is goet gheuonden (als tselue volbracht zal syn) dat de Dienaeren van Andwerpen ende van Ghendt dat ouersien; Ende soo het orboorlick beuonden wordt, dat ment laete drucken. Ioannes Taffinus sal de Heere van St. Aldegonde schrijuen dat het hem belieue d’werck te volmaecken.

5. Op de vraghe, Oft niet goedt waere dat de Synode eenighen personen last gaeue, die (zo t’eenigher tijt vredehandelynghe voorghenomen mochte worden) met supplicatie van weghen der generalen kercken aenhouden, dat doch gheen Afgoderie ofte Superstitie weder opgherichtet worde? Is goet gheuonden dat de Prouincie daer de vrede-handel, voorghenomen sal moghen worden, voor de ghemeijne kercken aerbeijden sal, ende oock schrijuen aen de gene, die bij ende neffens syne Extie syn, der kercken toestaende, Ende vermaenen haer ampt neerstelick te doen.

|173|

6. Op de vraeghe, Oft het niet goedt waere, des Sondaeghs naer de Predicatie, opentlick ende int ghemeijne, den boetueerdighen vergheuinghe ende den onboetueerdighen bindinghe der sonden te verkondighen? Is gheandwoordt, Ouermidts de bindynghe ende ontbindynghe der zonden ghenouchsaem inde Predicatie des woordts gesciedet, dat het daeromme onnoodich is, een eyghen forme daer toe in te voeren.

7. Op de vraeghe, Oft het niet goedt waere, te maecken Een seker forme van Examen, ouer de gene die totten Dienst des woordts aenghenomen worden, Ouermidts eenighe hierin te veel, ende eenighe te weynich te doene gheseght worden? Is niet noodich gheacht alle kercken aen een seker formulair te verbinden. Sullen euenwel de Examina niet lichtelick nochte onachtsaemlick maer ernstelick ghedaen worden inde bijsonderste hooftartyckelen der Christelicker religie, ende in die stucken die van verscheyden ketteren aldermeest bestreden worden, nae discretie van een ijeghelicke Classe, welcke niemandt dan die ghenouch ervaeren syn daer toe verordenen sal.

8. Oft de Predicanten die eerst tot den dienst aenghenomen sullen worden, niet behooren der Ghemeente daer zij gheconuerseert hebben, eerst voorghestelt worden, Ghelijck met den Ouderlijnghen ende Diakenen geschiet? Is gheantwoordt, Ia, Op dat so ijemandt eenighe verhinderynghe wiste, waeromme sulcke totten dienst niet behooren te commen, de selue voor-stellen mochte. 

9. Of het niet raedtsaem is dat de ghene die in het Predickampt te stellen ende in een ander plaetse tot den Dienst vut te seijnden is, ter plaetse, daer hij gheexamineert wordt, inden Kerckenraedt ofte Classe de handtoplegghinghe met vasten ende bidden ontfanghe? Is gheantwoordt, Ia.
Of de gene die van nieus totten Dienst toeghelaeten wordt, met vasten ende Bidden, ende met oplegghinghe off geuynghe der handen, Tsy openbaerlick inder kercke,

|174|

Offte bijsondere inde vergaderynghe des kercken-raedts ende Classe niet behoordt beuesticht te worden? Is gheandwoordt dat het met vasten ende Bidden inden kerckenraedt ende Classe, met oplegghinghe ofte geuijnghe der handen, ghescieden sal. Ende daer naer sal sulck dienaer der kercken, vande welcke hij beroepen wordt, ofte tot welcke hij ghezonden wordt, voor-ghestelt, zyn ampt teghen de Ghemeente, ende der Ghemeenten ampt teghens hem, verclaert, Ende voort met de ghebeden inden dienst (alst behoort) beuesticht worden.

10. Is aenghegeuen dat int Corte ondersouck ghedruct staet, dat daer een eenich God zij in drie personen Verscheijden, dwelck Onderscheijden behoort te syne. Daeromme sal den druckers aenghegeuen worden, tselue te beteren.

11. Oft raedtsaem is, een persoon, gantsch blindt sijnde, inden Dienst des woordts te stellen, Ende wat men doen sal met den ghenen, die alreede daer in sijn? Is gheandtwoordt neen, ten waere dat wtnemende gheleertheyt ende gaeuen bij hem waren, ende dan noch niet lichtelick. Ende so vele aengaet die alreede inden Dienst syn, Sal de Classe neerstich acht nemen, oft sy met stichtinghe dienen. Ende soude wel noodich syn datse ghestelt wierden, beneffens andere die haer ghesicht hebben.

12. Oft goedt waere Lesers te stellen daer gheen Predicanten syn? Is gheantwoordt, datment niet lichtelick sal doen. Maer in plaetsen die verre gheleghen sijn van de kercken daer predicatie ghesciet, ende daert stichtelick can sijn, salt gheschieden moghen doch met voorweten ende aduijs der Classe.

13. Hoemen handelen sal met den Papistischen Personen, die haer willen laeten Reformeren, als mense van haeren dienst niet wel opschorten kan, vut vreese dat andere Paepen door de leeghe Ouericheyt in haere plaetse souden moghen ghesett worden? Is gheandwoordt datmen de Paepen die haere Superstitie verlaeten hebben, recht begheeren te leeren, ende die eerlick leuen

|175|

(hoewel zij noch in allen niet ghenouch verstaendich ende gheoeffent sijn), eenen tijt lanck lieuer dulden sal, dan de kercken in peryckel stellen. Sal euenwel neersticheyt ghedaen worden, datsij in allen ghenouchsaem berichtt, hen totter ghemeente begeuen ende gheëxamineert worden etc., Om als waere Dienaeren Christi haer ampt recht te moghen doene.

14. Of een Dienaer met consent der Classe van syner ghemeente ontslaghen synde, van zijner Classe oock niet ontslaghen is? Oft dat hij der seluer zynen dienst schuldich is te presenteren? Is gheandwoort Dat een Dienaer alsoo ontslaeghen synde der Classe niet voorder verbonden is, Maer staet hem vrij elders te dienen daer hij beroepynghe heeft.

15. Of ijemandt inden dienst van Ouderlynckschap ofte Diaken-ampt mach vercoren worden, ofte vercoren blyuen, wiens huysvr. gheen lidtmaat der kercke is? Is gheandwoordt, Datmen bij den Reghel Pauli blyuen sal so veel moghelick is. Euen-wel daer ment anders niet hebben can, zalmen de bequaemste nemen, Niet teghenstaende dat de vrouwen noch gheene professie van de Religie ghedaen hebben, Op dat de kercke niet onbedient blijue.

16. Oft Raedtsaem waere, het Ampt der Diaconissen weder in te voeren? Is gheand.: Neen, om verscheijden inconuenienten wille die daer wt souden moghen volghen. Maer in tijden van Pestilentie ofte ander kranck-heden, zo daer eenighen dienst bij krancke vrauwen te doene is, den Diaconen niet betamelick, So sullen sy die versorghen door haere huysvrn., ofte andere daer toe bequaeme synde.

17. Oft een Dienaer te rechte gesuspecteert wordt, als hij personen trauwet, die haer houwelick onordentlick vanhet bijslaepen begonnen hebben, Ia, ofmense trauwen sal, eer sij metter Ouerheyt (wiens ghebodt sij ouertreden hebben) verdraghen sijn? Is gheantwoordt, dat het niet goet is, de beuestynghe der houwelicken wt te stellen, Daeromme sal een Dienaer,

|176|

nae de behoorlicke proclamatie, voort moghen vaeren, Ende daermede wordt d’Ouerheyt in haere gherechticheyt niet verhindert. Doch sulcke personen (lidtmaeten der Ghemeente sijnde) sullen te vooren vermaenet ende nae kercken-ordenynghe ghestraft worden.

18. Item, als hij trauwet twee persoonen, daer van de eene een lidtmaet is, ende de andere gheen professie doet? Is gheandwoordt, Dat de Dienaers sullen aerbeyden sulcke houwelicken te verhinderen, so veel moghelick is. Maar so zij emmers voortuaeren willen, sal hijse trauwen.

19. Item, als hij doopt kinderen, welcker Ouders vande Religie vremt sijnde, oock Ghetuyghen stellen der Religie niet toestaende? Is gheandwoordt, Datmen de Ouders ghewennen sal (so veel moghelick is) dat sij de Dienaers aenspreken eer sij haere kinderen ten Doope presenteren, Op datsy van haer schuldighe plicht, ende oock om bequaeme ghetuijghen te soecken, vermaent worden. Ende sullen de Dienaers teghen dese ende derghelycke onordenynghe, dicwils haere predicatien richten.

20. Of het raedtsaem is, een Summa des Catechismi te maecken? Is gheandwoordt Datmen voor de cleene kinderen inde Latynsche scholen ghebruijcken mach de somma des Catechis. bij Beza beschreuen, ende wtghegeuen Grece ende Latine.

21. Of het goet sij, Ouer te setten een francoijs boucxken ghenaemt La Confirmation de la Discipline Ecclesiastijcque etc.? Is gheand. Iea, ende is den Classe van Walcheren opgheleght.

22. Oft niet goet waere, Eenighe Exegemata op den Catechismum, in forme van corte homelien, ofte anders, voor den aencommelijnghen te maecken? Is gheandwoordt dat Ieremias Bastingius, ende de Classe van Walcheren haer bedencken end aerbeydt op den Catechismum onser kercken, tsaemen brenghen, ende daer wt, niet Homilias, maer Exegemata stellen sullen, De welcke vande Classen van Brabandt

|177|

ende Walcheren doorsien zijnde wtghegeuen sullen werden.

23. Of de kercke van Andwerpen, noch niet gheandwoordt heeft op tghene inden Banbrief des Conijncx van Spaengnen geschreuen is teghen onse Kercken ghelijck zij aenghenomen hadden? Is gheandwoordt Neen. Maer is last ghegeuen Taffino, D. Villerium te vermanen, de antwoorde metten eersten te schrijuen ende ghedaen synde zalse vande Brabandtsche Classe doorsien ende alsoo wtghegeuen worden.

24. Oft niet goet waere, De Ouerheyt te solliciteren tot weerijnghe van alle Ouerdadicheijt ende ongheschictheijt etc.? Is gheandwoordt, Datmen wt namen deses Sijnodi bij Requeste versoecken sal, zo wel bij de Generale als bij de Particuliere Staeten van elcke Prouincie, dat haere E belieue Orden te stellen dat de ontheylichinghe vanden Sondaech, Bordeelen, Ouerdadicheijt ende allerleij andere misbruijcken ende zonden, strijdende teghen de 1e ende 2e Tafel der wet Godes, gheweert worden.

25. Oft niet goet waere een ghemeene aelmoessen ende wees-ordenynghe te maken? Dit is Corputio opgheleght, Te weten een Ordenynghe te stellen, de welcke ghecommuniceert met den Raedts-heere Casenbrotio, ende daer naer bij den Synode particulier van Zuijdt-hollandt ghesien, ghedruct zal worden.

26. Oft niet goet waere, het ghespreck teghen de Lutheranen, tot Malbrun inden Paltz ghehouden, int neder-Duijtsch ouer te setten? Is Raedtsamer gheuonden t’ bouck der Theologen tot Nieustadt, Contra formulam concordiae ab vbiquitariis editam, ouer te setten, ende is opgheleght den Classe van Amsterdam. Ende zal bij de Sijnode van Noordt-hollant ouersien ende daer naer ghedruct worden.

27. Oft niet noodich is, volghens den voet vande lofweerdighen Sijnoden, met voorgaende aduijs der Ouerheyt, alle ketters teghen de waere leere Christi strijdende, tot den Generalen Sijnode te beronpen? Is

|178|

gheand. dat het dit mael blijuen sal bij tgene bouen op de tweedde vraghe gheseght is.

28. Oft niet goet ware, beneffens de Classicale versamelinghen, Oock eenige iaerlicksche besoekinghen der kercken aen te stellen, Ofte Inspectores of Superintendentes te maken, doch met behoorlicker limitatie etc. Is gheandwoort Dat het onnoodich ende zorghelick is. Maer de Classen ende Synoden particulier zullen hair ampt doen, volghende de kerckenordeninghe Artijckel 30 ende 34. Ende op dat niet alleene langhe voorbedachte predicatien vanden Dienaren inden Classicale vergaderinghen ghedaen worden, zo salt in des Classis macht staen (alst noodich is) hen eenen text te geuen, om des anderen daeghs een predicatie daerouer te doene.

29. Of de groote kercken haer niet behooren t’ besluydt des Synodi ende des Classis te onderworpen, so wel als de cleene, ende haer daer naer te reguleren? Is gheandw. Dat alle kercken, zo wel groote als cleijne euen ghelijck den Classen ect. onderworpen zijn, Ghelijck de Classe den Particulieren Sijnode, Ende de Particuliere Sijnode den Generalen.

30. Oft niet goet waere, dat deselue Dienaer niet tweemael naer den anderen tot den Sijnoden ghesonden wierde, op dat andere Dienaers oock leeren mochten. Ant. Het sal allen kercken-raden, Classen ende Particuliere Sijnoden vrij staen, tot den Classen, Synoden particulier ende generael te zenden wt haeren Collegien die sij daer toe bequaem vinden sullen, naer haere beliefte.

31. Waermen de costen vinden sal die inden Particulieren ende Generalen Synoden vanden Dienaeren ende Ouderlinghen ghedaen worden, dewijle veel kercken die niet vermoghen te draeghen? Is gheantwoordt, Datmen versoeck doen sal aende gene die den kerckendienaers haer onderhoudt geuen.

32. Oft niet goed waere, Eenen vasten-dach in te stellen teghen dat de Synode generaal vergaderen sal? Is gheandwoordt, Ouermidts het te deser tijt int openbaer

|179|

niet so stichtelick gheschieden can, datment doen sal soo veel moghelick is inde Classijcke versamelynghen, ende Kercken-raeden, ende de sake met ghebeden Gode den Heere vierichlick beuelen.
Doch is goet gheuonden dat voort aen de Nationale Synode tsamenghecomen zijnde voor alle andere handelinghen haer tot vasten ende bidden begheuen ende de dienaer der plaetse een vermaninghe vut Godts Woordt tot den aenstaenden handel bequaem zynde doen sal.

33. Of het Auondtmael des Heeren ghehouden sal worden ter plaetsen daer de Synode Generael ofte Particulier te zaemen comt? Antw. Men zal doen naer de gheleghentheijt der kercken, Ende soo het te passe coomt het Auondtmael lieuer 14 daeghen oft drie weken, vroegher ofte spaeder houden.

34. Oft in particu. ende generalibus Synodis kuerstemmen behooren te hebben die gene die niet ghedeputeert zyn? Is gheandwoordt: zij zullen mede aduijs moghen geuen, tot openijnghe der saecke, als bouen vanden Classicalen vergaderinghen.
Ende also in Noordt-hollandt wekentlicke versamelynghen ofte bij-eencomsten der Dienaeren ghehouden worden, om te handelen vander Leere, Is gheoordeelt dat de selue euen-wel haere Classycke versamelynghe, bestaende niet alleen vut Dienaeren des Woordts maer oock vut Ouderlinghen, naer de Sijnodale ordenynghe, houden, ende inden seluen alleen haere kerckelicke saecken handelen sullen.

35. Also aenghegheuen is dat eenighe mindere vergaderinghen somtijdts contrarie besluyten dan in meerdere verordent is, waer vut onoordeninghe ende onghelijcheijt der kerckenbedieninghe etc. spruytet: is ghevraecht oft goet ware dat de Acten van mindere vergaderinghen op de meerdere ghebracht wierden te examineeren, als het Kerckenboeck inden Classe ende t’ Classeboeck inde particuliere Synode? Antw. Neen: maer om hier in te uersien, wanneer ijemandt sulcks

|180|

verneemt sal neersticheyt doen dat het ghebetert worde door particuliere vermaninghen ofte soo het niet helpt door de authoriteyt van meedere vergaderinghen.

36. Of de Ouderlijnghen van kleijne stedekens ende Dorpen, om costen te spaeren, wel wt de Classen moghen blijuen? Is gheandwoordt, Neen: Maer datmen volghen sal het XXX ende 34 artijckel der Kerckenordeninghe. Ende die wijl hier in bij velen ghebreck is, sal dat ghebetert worden, twelck lichtelick geschieden sal connen soo zij spaerlick leuen.

37. Item of om derselue oorsaecke wille niet ghenouch soude sijn, dat een Dienaer ende een Ouderlijnck wt elcke Classe op den Particul. Sijnodum, wanneer de Particul. Synodus sulcxs goet vondt, quaeme.

38. Op de vraeghe oft niet beter ware met den Nationalen Synodo langher dan drie iaren te vertoeuen? Is gheandwoordt, datmen blyuen sal bij den 30en Artic. des 2en Capytels des Nationalen Sijnodi voorsst., Om ghewichtighe oorsaecken wille.

39. Hoemen best tot Instauratie ende Reformatie vande Scholen sal moghen commen? Is mondelijnge eenen sekeren voorslach gheschiedt, ende Lydio ende Damio last gegeuen hier inne te handelen naer haeren vermoghen met den Curatoren ende Professoren vande Schole tot Leijden, daer toe haer Credentiebrieuen wt name deses Sijnodi ghegheuen sullen worden.

40. Oft niet noodich en sy, die schoolmrs. op de Dorpen met gaige naer discretie te voorsiene, op datsy in haeren dienst neersticheyt bewijsen? Is gheandwoordt, dat een ijeghelick dit behoort te versoecken bij syne hooghe ende leeghe Ouerheyt, ende de sake te beuoorderen so vele moghelick is.

41. Aengaande de Studenten te houden, Is gheaduijseert, dat de Prouincien van hollandt ende Zeelandt by Reijse sullen aenhouden aen haere staeten, ende oock bijsonderlick bij de Magistraten elck in haere stadt, Dat het concept van eenighe studenten elck in zijne stadt ter scholen te houden, voortganck hebbe daert

|181|

noch niet en is gheschiet. Ende naer den seluen Exempelen sullen ander Prouincien ende steden, daer noch gheen studenten aenghenomen en syn, volghen.

42. Oft niet raedtsaem sy Collegien op te stellen, voor de gene die de groote costen in der Schole van Leyden niet draeghen en konnen? Is gheandwoort dat het zeer profijtelick waere. Ende is daeromme Lydio, ende Damio last ghegeuen dit oock te beuoorderen, bij de Curatoren ende Professoren der schole tot Leyden, Ende met haeren readt voorder te versoecken indient noodt is.

43. Alsoo in Hollandt in Martio laetstleden een Placcaet vande Staten vutghegeuen is, dat de schoolmeesters vande Classen gheexamineert sullen worden, is ghevraecht waerinne dit Examen gheschieden sal. Is gheandwoordt, datse zuijuer inden ghelooue ende beqaem tot haeren Dienste sullen zyn.

44. Oft niet goet waere, Gheen schoolmeesters ofte Schoolvrn. toe te laten, dan die lidtmaeten sijn der kercke? Item watmen doen zal, daer Rectoren ende Schoolmrs. haer niet willen laeten Reformeeren? Is gheandwoordt dat een ijeghelick bij den synen sal moeten voorderen, so vele hij kan.

45. Op de vraeghe, welck de 37 artijckelen zyn, die byden Predicanten, Ouderlynghen ende Diaconen onderteeckent moeten worden? Is gheandwoordt dat het selue syn, Die eertijds bij de Neder-landsche kercken deu Conynck Philips ouerghegeuen sijn. Ende ouermidts de selue seer misdruct syn, is Daniel de Dieu last ghegeuen, de selue artijckelen wt den Françoijschen in Nederduijtsche sprake ouer te setten, Om daer naer vande Brabandtsche Classe ouersien, ghedruct te worden.

46. Oft niet goet waere bij de hooghe Ouerheijt aen te houden, Dat op de druckerien generalick eenighe Orden ghesteldt waere? Is gheandwoordt dat een ijeghelick in sijn Prouincie ende plaetse aenhouden zal bij sijne Ouericheijt om hier in te Remedieren.

47. Oft den Lidtmaaten der kercken vrij staet, te

|182|

drucken ende te vercoopen die boucken die met ketterije, ende eenighe onstichtelicke lichtueerdicheyt besmett zijn? Is gheandwoordt, Niet gheorlooft te sijne.

48. Oft niet goet sij, eenige wtghelesene Loffsanghen, wt den Oosterschen achter onse Psalm-boecken ghedruct te worden? Is gheandwoordt, niet raedtsaem te sijne. Doch om dieswille de landtlieden int sticht Ouerijsel seer tot de Oostersche gheneijght syn, ende qualick tot de Psalmen Dauids inden Nederlandschen Kercken ghebruijckelick connen ghewent worden; Zo sullen die van Deuenther thien oft twaelf, oft eenighe meer vande lichtste Psalmen moghen wt trecken, ende bijsonder laeten drucken etc.

49. Waeruoor men den Doop vande vagabunde Priesteren houden sal? Is gheandw.: Dewyle soodanighe Pastoren ende Capellanen, hoewel zij in haren plaetsen niet zijn, alsnoch beroepinghe hebben vander Roomsche Kercke ende niet gheheel voor priuate personen ghehouden connen worden, soo sal de Doop van hen bedient soo verre ghelden dat hij niet weder verhaelt behoeft te worden.

Maer de doop van Monijcken, ende oock vande gene die sy int Paeusdom, Diakenen ofte Sub-diakenen noemen, gheschiet, sonder authorisatie daer toe te hebben, is van nul ende onweerdt te houden. Ende hier af zal een ijeghelick synen Classen waerscuwen.

50. Waervoor de Doop der Weder-Doperen te houden is, die gheschiedt is aen de gene die in haere Ionckheijt niet ghedoopt sijnde, in haeren ouderdom ghedoopt sijn, op der Weder-Doperen gheloue, Of de selue, als sij hun tot den rechten gheloue begheeren te begheuen, met t’ sacrament des Doops opghenomen moeten worden? Is geantwoordt, Datmen vernemen moet wat forme de Weder-Doperen ghebruijcken in haeren doop, ende of de selue al eenderleij is, ende daer na sal breeder.1)


1) De volzin is in het handschrift niet voltooid.

|183|

51. Alsoo aenghegheuen is van eenighen die dryuen datmen het brood inden Auontmale niet behoort in langhe stucken te snijden ende daer na te breecken maer van gheheele brooden, is ghevraecht ofmen hier inne ijet veranderen sal? Antw.: Datmen sal blijuen bij tgemeene ghebruijk der Neder-lantsche kercken, ende die contrarie doen, vermanen.

52. Ofmen ten tijde des Auondtmaels den krancken professie doende ende langhe te bedde gheleghen hebbende het Auondtmael tot haren huijse aendienen sal, Bijsonder, zo daer eenighe forme van kercke versamelt waere? Is gheantwoordt, neen, ende datmen de Sacramenten niet wtrechten sal dan inde ghemeene versamelynghe, ter plaetse daer de ghemeente ordinairlick tsaemen comt.

53. Op wat wijse de melaetschen ten Auondmaele des Heeren toe te laten zyn? Is gheantwoordt: Dat mense sal laten communiceeren of in een hoeck des Tempels alleene daert gheschieden can, Ofte aen de ghemeene tafel, ten alderlaetsten.

54. Alsoo de lyckpredicatien niet aenghenomen worden, is ghevraecht ofmen de Dancksegginghe bij de begraffnisse der dooden, staende achter in den Catechismo, voort aen int drucken niet achter laten sal? Is gheandwoordt datmen de Druckers alsulcks vermanen sal te doen.

55. Of de Ouderlynghen int aenuanghen haers Dienst de Kerkcken-ordenijng oock sullen onderschrijuen? Is gheandwoordt, datsy inden Consistorio belouen sullen, de kercke te helpen regneren, achtervolghende de Sijnodale artijckelen, zo langhe als sij vanden Sijnodo niet verandert en werden. Ende dese haere belofte int kerckenboeck gheschreuen sijnde, en is gheen breeder subscriptie van nooden.

56. Oft niet goet en waere in elcke Prouincie byder Ouerheyt te versoecken Dat ordinancie van huwelicke ghemaect, ende zekere personen benoemt worden, aen de welcke alle voorvallende zwaericheden in huwelicx

|184|

saken oock van echtscheijdinghe ghebracht worden, ende bij haer ghedecideert, Ouermidts de gheestelicke houen nu cesseren; ende de huwelicxsaken bij de ordinaire Magistraet (bysonder in cleene stedekens ende dorpen) seer nieuwe sijn, Oock dickwils niet ghenouch bewoghen, lichtelick die echtscheijdynghe van tafel ende van bedde toeghelaeten wordt? Is gheandwoordt, dat het gantsch noodich is, hier op aen te houden.

57. Oft stichtelick is dat twee personen, wesende Ooms kinderen, ofte in ghelycken graedt, elcandren trauwen? Is gheandwoordt niet stichtelick te syne, Ten 1en om der arghernisse wille, die daer wt ontstaet. Ten 2en om der eerbaerheijt wille. Ten 3en op dat de vriendtscap te beter tot andere geslachten mach vutghespreijdt werden. Ten 4en omdat het strijdt teghen t’ ghebruijck meest aller ghereformeerder kercken.

58. Of eenighe Proclamatien vande huwel. in openbare kercken geschieden moghen inder weke, buyten de Zon-daghen? Is gheandwoordt, dat de wtroepynghen ghedaen sullen worden op drie verscheijden Zonndaeghen, ten waere grooten drynghenden noodt, daer van de kerkcken-raedt oordeelen sal, behoudens dat de Dienaers in hollandt hier in niet veranderen sullen, sonder voorweten haerder Ouerheijt.

59. Hoemen handelen zal met een Lidtmaet der Ghemeente die teghens voorgaende vermanynghe, hem door de Paepen heeft laeten trauwen, met een persoon de welcke van sijn naturelicken broeder te vooren misbruyct is gheweest? Is gheandwoordt, Indien sulcke vermaent zynde, hem niet en bekeert, zal hij gheëxcommuniceert worden. Ende syn bekeerijnghe sal dan blijcken, als hij de persone die hij wettelick midts bloedtschande niet hebben can verlaett: Maer so hij hem bekeerdt zal hij met behoorl. Reconciliatie opghenomen worden.

60. Of ’t houwelick beuesticht mach worden in andere plaetsen, dan daer het wt gheroepen is? Is gheandwoordt, Iae: als inden thienden Artijckel des vijfden cap. des Dordrechtschen Synodi.

|185|

61. Of een gheselle ofte man door byslaepen eener maeght ofte weduwe, daer aen is verbonden om die te trauwen, volghende Exodi 22: 16 ende Deut. 22: 28? Is gheandwoordt, dat het te wenschen waere, zo vele een maeght aengaet, dat de wet Godes in ghebruijck waere, Namelick, wanneer de vader de gheschende dochter geuen wil, ende gheselle sijns selfs is, datsij als-dan elcandren te huwelicke hebben, ofte emmers dat de dochter haer huwelicksche gaeuen vanden gheselle ontfanghe. Maer naedien Contrarie vsantie inde Politie d’ ouerhandt ghenomen heeft, zo en canmen niet wel anders oordeelen, ter tijt toe dat de Magistraet hier op andere wetten ghemaect sal hebben. So veel de weduwen aengaet is gheandwoordt dat byslapynghe zonder belofte, gheen verbindinghe en maect.

62. Een persoon beslaepen hebbende een dochter, heeft daer naer de suster vande selue ghetrout, Is de vraeghe, Of hij aen de eerste ofte aan de tweede verbonden is, ofte aen gheen van beyden? Is geandwoordt dat hij gheene van beijden behoort te hebben, midts bloedtschande, maer d’ Ouerheyt behoort haer ampt te doene.

63. Oft een man syner huysvrauwen Zusters ofte Broeders dochter, daer of zyne huysvr. moeije was, mach trauwen? Is gheandwoordt, Neen.

64. Of het gheoorlooft is te trauwen de weduwe van dien, wiens suster men te vooren ten huwelicke ghehad heeft? Is gheandwoordt dat het niet eerlick gheschieden can.

65. Of de Conscientie des genen die een heijmelicke belofte ghedaen heeft, welcke hij niet begheert te houden, daermede ghenouch ontlast is, dat de Ouerheyt met haere ordinancie de heijmelicke beloften van onweerden verclaert? Is gheandwoordt, datse te vermaenen syn, die sulcks doen, maer soodanighe beloften verbinden de conscientie niet tot volbrenghinghe des huwelicx, Bysondere daer de Ouerheyt de heijmelicke beloften verboden heeft.

66. Oft de ghene die ordentlick naer den reghel

|186|

Christi gheëxcommuniceert syn ende met hen de kinderen, diese winnen duerende de Excommunicatie, buijten het verbondt sijn? Is gheandwoordt, Neen.

67. Dewijle danssen, vechten ende dronckenscap, in desen Landen zeer ghemeene ende schier ongheneselicke zonden syn, Ofmen sulcke vanden Auondtmaele af-houden, ofte oock sonder aensien der persoonen haere schult sal doen bekennen? Hier op is gheandwoordt in de 42e ende 43e particuliere vraeghe des Synodi Dordra.

68. Oftmen den ghene die wel vande ghemeenscap der kercke afwijckt tot ketterijen, ofte andersins vervalt, maer nochtans met zyn exempel niet veel quaets en doet, naer vermanijnghe opentlick excommuniceren sal? Andwoorde, men sal naer gheleghentheyt vanden personen, tijden, plaetsen ende zonden, naer oordeel des kercken-raedts ende Classis doen wat stichtelick is.

69. Of men tghene inden 63 artyckel der Kerckenordeninghe vande openbare versoeninghe, item hier bouen particul. questie vant openbaer voorstellen des mans voor de Excommunicatie gheseyt wordt, te verstaen is van een openbare actie inder kercke voor alle toehoorders int ghemeijn of voor der Ghemeijnte alleen? Is gheandwoordt, dat het verstaen wordt van alle den ghenen, die tot den ghehoore commen.

70. Of de Predicanten op de dorpen den gheuallenen personen openbaere reconciliatie sullen moghen voorschrijuen sonder voorweten des Classis? Is gheandwoort, Neen, ouermidts de selue predicanten dicwils niet ghenouch ervaeren en zijn in kercklicke Discipline, noch oock voorsien en sijn van een ervaren kerckenraedt.

71. Hoemen de Camerspelen, inde 26e vraghe te Dordrecht onstichtelick gheoordelt zynde weren sal? Is gheantwoordt, dat een ijeghelick aenhouden sal bij syne Ouerheyt, dat onstichtynghe gheweert wordt.

72. Oft een Ouder inden Dienst zynen medehulper

|187|

noch ionck inden Dienst des woordts zijnde, vermanende ende straffende met recht als heerschappende beschuldicht can worden? Is gheandwoordt, Neen, Daeromme de andere de vermaninghe ghehouden sal zyn te ontfanghen.

73. Of de Canonijcken, ende ander Gheestelicke personen, inde Christelicke kercke moghen aenghenomen worden, behoudende hare beneficien, Dekenien, Proostien etc. doch zonder Afgoderie oft Superstitie, Ende of zij daer naer tot Ouderlynckscap ofte Diakenampt moghen aen-ghenomen worden? Is gheandw., Datsij tot versakinghe aller Superstitien, ende tot recht ghebruijck haerder goederen, vermaent sullen worden, Dwelck doende, zij wter ghemeenschap der kercke niet konnen wtghesloten worden. Maer tot het Ouderlynck-scap ofte Diaken-ampt, sullen sij niet toeghelaeten worden, dan met groote voorzichticheijt.

74. Of een Sijnodus particulier ouer eenen afwesenden Ouderlynck soo strenghelick mach besluijten, dat hij totten Sijno. generael zonder excuse, soude moeten gaen, ende zonder dat een ander in sijne plaetse soude moghen ghesonden worden? Is gheandwoordt, Neen, Maer om inconuenienten te schuwen is raedtsaem beuonden, dat de Particuliere Sijnoden een kercke noemen, de welcke naer haere discretie een Ouderlynck wtsenden moet.

75. Of de ghene die inden Ampte der Ouericheijt zijn niet moghen tot Ouderlinghen, ende wederomme Ouderlinghen tot Ouerheden ghenomen worden? Is gheand., Dat het eene ampt het andere niet verhindert.

76. Oft niet een Classe macht heeft te retracteren, tgene sij beuyndt in voorgaende Classe teghen den Sijnodum Nation. besloten te sijne? Is gheandw. Dat syt niet alleen machtich maer oock schuldich is te doen.

77. Of Bastaerden totten dienst des Woordts, des Ouderlynckscaps, ende Diaken-ampts toeghelaeten moghen worden? Is gheandwoordt, Datter gheen redenen

|188|

zijn waeromme het niet gheoorloft soude zijn, midts hebbende behoorlicke gauen.

78. Of de Brabandtsche kercken, verre vanden anderen ghelegen, midts perijckel niet in twee Classen en moghen ghedeelt worden? Wordt ghestelt ter discretie van die Brabandt selue.

79. Of het stichtelick is, dat de huysvrauwen ende knechts vande Lombaerts inder Ghemeente aenghenomen worden? Is gheand. De huijs-vrauwen voor den Dienaren der Ghemeijnte verclarende dat haer den handel haers mans mishaeght, zomense merct eenvoudich ende vroom te sijne, zullen toeghelaeten moghen worden. Maer de knechten dewyle sy vryheyt hebben om een and. {te dienen}, so langhe sij in sulcken dienst blyuen, salmen af houden.

80. Oft toeghelaeten zij, het broodt voor de bedienynghe des Auondtmaels, ghesneden ofte ghebroken in stucxkens, ter tafel te brenghen? Is gheandwoordt, dat de brekinghe inde teghenwoordicheijt der Ghemeente gheschieden sal.

81. Of inden Kercken daer tghebruyk vanden crancken het Auondtmael te gheuen aenghenomen ofte ghebruijckelick is, ofte oock ter plaetse daer alleen een deel der Kercke op d' eene ende een deel op d’ ander tijdt ten Auondtmael gaet ghelijck te Wesel gheschiedt, de Dienaer die het Auondtmael bedient altijdts schuldich is mede te communiceren?

82. Antw. De Dienaer sal hem altijt so Christelick dreaghen, dat hij telcken-maele mede communiceren mach als hij het Auondtmael bedient, Op dat hij den Communicanten met sijn goedt Exempel voorgae.

83. Oft noodich is, de personen tot het Ouderlynck ofte Diaken-ampt ghedenomineert, der Ouerheyt te presenteren, om daer wt de helft te verkiesen, Ofte de ghedenomineerde personen te beuestighen? Is gheandwoordt, Ghelyck de benoemijnghe, dat also oock de verkiesijnghe kerckelick is; ende dat de Ouerheyt professie doende vande Religie, mede begrepen is

|189|

onder de Ghemeente der welcker de benoemde Ouderlynghen ende Diakenen (volghende den 15en art. der Kerckenordeninghe des Sijnodi tot Dordrecht) voorenghesteldt worden. Euenwel, indien de Ouericheyt hier op dronghe, ende de kercke in perijckel van twist, ofte ander inconuenient mochte commen, zalmen Christelick bedencken, hoe verre der Ouerheyt hier in bewillight soude worden; ende dat met aduijs des kerckenraedts, der Classe, ende Particulieren Sijnode.

84. Oft niet (den noodt heijsschende) de Sijnoden Partic. van een Prouincie extraördinarie te samen moghen commen, Om vande ghemeene saken der Prouincie met elcanderen te spreken, zonder preiudicie vande Ordinaire t' samen-comsten? Is gheandwoordt, Iae.

85. Waer voor te houden sijn, die Consistorien, die buijten de behoorlicke tijden, ofte extraordinarie also ghehouden worden, dat niet alle lidtmaeten der Consistorie daer toe gheroupen worden? Is gheandwoordt datse niet ghelden en sullen, Maer tgheheel Consistorie sal moghen veranderen, wat also onbehoorlick ghedaen was. Ende als tot extraördinaire vergaderinghe, ter behoorlicker tijt, alle ontboden syn die daer toe behooren, hoewel sy niet alle commen, zal van weerden sijn, tgene in sulcke extra-ördinaire vergadrynghen besloten is

 

(Uit het afschrift dat aan Bogerman heeft toebehoord is hier nog bijgevoegd:)

1. Watmen doen sal wanneer de Classe oordelt dat een Dienaer te transfereren is, ende die Dienaer offt kercke appelleert, of verwacht moet werden de beroepinghe ende tsamenkompste des Synodi Generael? Antw. Hy sal blyuen ter tyt toe dat die particul. Synodus de sententie des Classis approbeert. Ende als dan sal die translatie voertghaen ter tyt toe inden Nationalen Synodo daer van kennisse genomen ende anders gheordelt is.

2. Wanneer men gheen Ouderlinghen vinden kan die haer ontledighen konnen an de particul. oft generalen Synodum te ghaen, is gefraecht, wat als dan te

|190|

doen sal staen? Antw. Men sal neersticheyt doen dat eenighe ghaen ende soe sy niet en ghaen sullense ghecensureert worden.

3. Off int examen der Dienaren des woorts het oordeel van de leere soe wel byden Ouderlingen ende Dyaconen, als by den Dienaren staen sal? Antw. Die Ouderlinghen ende Dyaconen sullen wel anghaende het examen des leuens ende wandels stemmen hebben, soewel als die Dienaers: maer so feele die leere belangt sullen sy aduys moghen gheuen maer die Dienaers alleene stemmen hebben.

4. Off het noodich sy van die afgestoruene litmaten der kercken, oft oock anderen die gheen professie ghedaen hebben, register inden kerckenraet te houden? Antw. Neen. Maer het sal in de genere der Ouerheid befolen worden.

5. Off het orbaer is dat die Classique vergaderinghe altyts op een plaetse gehouden wert, offt datse bij gheboerte omghaen? Antw. Sy sullen by ghebeurte omghaen, soe fele moghelick is.

6. Off het niet goed en is dat de Ouderlingen by de propositien mede zyn, soe wel van den ghenen die wtter schoelen komen, als die niet ghestudeert hebben? Antw. Iae, soe sy daer toe vaceeren konnen.

7. Offt die professoren der Theologiae in de Classique verghaderinghen, als die in plaetsen haerder residentie verschynen, wanneer van de leere gehandelt wordt, mede behoeren stemmen te hebben? Is gheantwoort: Iae.

 

Hiermede zyn de particuliere questien gheeyndighet, die welcke, als oock die in voorghaende Synoden beantwoort zyn, den Kercken, haeren Dienaeren, Ouderlinghen ende Dyakonen dienen sullen voer goeden regel, raet ende bericht, dwelcke een yegelyck nuttelyck ghebruycken sal, sonder lichtfeerdelyck daeraff te wycken ofte teghens te doen, Tot dat sy van een ander Synodo souden moghen verandert worden.