12.1.1 Rechtspersonen in de kerk

Niet alleen individuele personen hebben rechten en verplichtingen maar ook ‘organisaties’ kunnen rechten en verplichtingen hebben. De wet kent daarvoor het begrip ‘rechtspersoon’. Als rechtspersoon kan een organisatie eigendom hebben, verplichtingen aangaan en andere rechtshandelingen verrichten. In dat geval zijn niet de leden van de organisatie gezamenlijk eigenaar, maar is de organisatie eigenaar.

De wet volstaat met de vermelding dat kerken rechtspersoonlijkheid hebben en laat de inrichting van de kerken aan haar zelf over. Art. 2:2 BW bepaalt dat ‘kerkgenootschappen alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd’ rechtspersoonlijkheid bezitten en geregeerd worden door hun eigen statuut. In de kerkorde (‘het statuut’) van een kerk wordt dus vastgelegd hoe die kerk is georganiseerd en welke delen en/of samenwerkingsverbanden rechtspersoon zijn.

In de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland worden als rechtspersoon genoemd:
- de gemeente en de diaconie van de gemeente,
- de classis,

|259|

- de evangelisch-lutherse synode,
- de kerk.

Daarnaast noemt de kerkorde nog de mogelijkheid van kerkelijke instellingen en van stichtingen als rechtspersoon.

 

De kerkorde spreekt overigens niet over ‘rechtspersoon’ zijn maar over ‘rechtspersoonlijkheid hebben’. De gemeente bijvoorbeeld heeft rechtspersoonlijkheid (ord. 11-5-1). Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat een gemeente meer is dan een organisatie die in het rechtsverkeer optreedt. Als in de kerkorde over gemeente gesproken wordt, wordt vaak aan de geloofsgemeenschap gedacht: ‘De gemeente komt samen’ (art. VII-1), ‘vervult haar diaconale roeping’ (art. X-2), ‘volbrengt haar pastorale taak’ (art. X-3). Een gemeente als kerkelijke gemeenschap is ondenkbaar zonder mensen die lid zijn van deze gemeente. De gemeente als rechtspersoon houdt echter niet als rechtspersoon op te bestaan als er geen gemeenschap van gelovigen meer is. Er zijn dan nog rechten en verplichtingen die moeten worden afgewikkeld. Zolang dat nog niet is gebeurd, blijft de gemeente als rechtspersoon bestaan. Wanneer gemeenten verenigen kan daarom niet worden volstaan met het samenvoegen van de ledenbestanden, maar moeten ook de oorspronkelijke rechtspersonen fuseren tot een nieuwe rechtspersoon.